Den kommunikative kollapsen

Personalet spelar altså ein heilt sentral rolle når det gjeld å halde samtalen i gang i daglegstova. Det er heilt påfallande at i det personalet går ut frå daglegstova, forsvinn

òg den verbale kommunikasjonen. Det er som om personalet tek med seg orda og går. Det er ikkje berre personalet som går, også dei bebuarane som kan forflytte seg sjølve forlet arenaen. Den verbale kommunikasjonen bryt saman.

Situasjonen blir i løpet av nokre få minutt endra frå prat og i blant latter, til taus stille.

Dei bebuarane som ikkje kan forflytte seg sit att i daglegstova. Nokre av dei sovnar, medan andre berre sit og ser rett framfor seg. TV står på, og i tillegg til lyden frå TV er det berre sovelydar ein høyrer i rommet. Det er altså lyd i rommet, men ingen samtale. Trass i at det faktisk er ein form for lyd i daglegstova, opplever ein det som om det er stille i rommet. I alle fall inntil ein av dei urolege bebuarane eventuelt tek til å rope eller lage andre lydar.

I den grad bebuarane greier å oppretthalde ein kommunikasjon seg i mellom får den ofte preg av god-dag-mann-økseskaft-samtalar. Som samtalen mellom Arthur Jensen og Birgitte Hagen om det dei ser på TV, eller Rolf Hansen og Birgitte Hagen sin samtale om musikk. I blant kan samtalen ha eit meir aggressivt preg som samtalen mellom Anna Olsen og Martha Engen. Ein slik type kommunikasjon går fort i stå, samtalen bryt saman og det blir stille. Denne stilla kan illustrerast med data frå det situasjonsbiletet som er kalla tomrommet i kapittel 5.

Bebuarane har sjølv i slåande ordelag skildra kva som skjer når dei skal prøve å oppretthalde ein kommunikasjon seg i mellom. Som Marta Engen sa: ”Ikkje høyrer dei og ikkje forstår dei og ikkje kan dei snakke heller”. Marta har absolutt rett når ein for eksempel tenkjer på dei bebuarane som søv store deler av dagen, eller dei som er mest urolege. Også fleire av dei bebuarane som kan trille stolen sin sjølv har

reduserte sansar som gjer at dei høyrer dårleg eller snakkar dårleg. Dermed er det nokre betingelsar for kommunikasjon som manglar. Det trengst ein katalysator for å omdanne kommunikasjonen slik at den som høyrer tungt får med seg det som blir sagt, eller slik at det som er utydeleg uttalt blir forstått.

Ein kan altså finne noko av forklaringa på den kommunikative kollapsen i fysiske og mentale ressursar hos bebuarane. Ressursar som vanlegvis må vere tilstades for å få ein flytande og lett kommunikasjon. Bebuarane har dermed alt i utgangspunktet eit handikap. Med eit slikt handikap kan det vere slitsamt og vanskeleg å opptre på ein arena saman med andre med same handikap. Den kommunikative kollapsen kan altså forståast som eit individuelt ressursproblem.

Men kan det tenkjast andre mekanismar som kan forklare den kommunikative kollapsen? Kan arenaen sin karakter ha noko å seie? Kva arenaer har eigentleg bebuarane for den individuelle og private samtale?

La oss først sjå på daglegstova som om den er ein offentleg arena. I eit offentleg rom er det heilt legitimt å sitje stille side ved side, for eksempel i eit venterom. I eit venterom er møblane plassert slik at det ikkje vert ”invitert” til samtale og

samhandling. Sit du i eit offentleg rom som inviterer til sosialt samvær, for eksempel rundt eit bord i ein kafé, er det som regel fordi du er ute saman med venner eller familie, og du vil i slike situasjonar samtale i ein slutta sirkel med dei du er saman med.

Det som gjer situasjonen rundt eit bord i daglegstova spesiell er at du ikkje sit saman med gamle venner eller familie. Du er med andre ord plassert ved eit bord, der du ikkje sjølv har valt dei du vil sitje saman med. Stilla mellom bebuarane verkar ugrei først og fremst fordi desse meir eller mindre framande menneska er plassert rundt same bord. Den fysiske nærleiken blir for påtrengjande. Den fysiske nærleiken tilseier at ein er saman med familie eller venner, dermed blir stilla rundt bordet trykkjande og opplevast som feil.

På den andre sida er det legitimt å vere stille i eit offentleg rom når ein er saman med framande, for eksempel når ein sit åleine på ein kafé, eller ein ventar på toget eller går i butikken. Men i slike situasjonar ville ein ikkje plassere seg sjølv i ein tett og fysisk nær sirkel rundt eit bord. Må ein dele bord med ein framand på kafé, markerer ein avstanden på andre måtar, ved å lese avis og liknande.

Det er teikn som tyder på at bebuarane opplever kvarandre som framande, dei kjenner ikkje kvarandre frå før, og dei synest ikkje dei har noko å snakke med dei andre om. Situasjonen på daglegstova minner på ein måte om det å vere på ein

offentleg arena med ukjende. Men den fysiske nærleiken rundt bordet forstyrrar dette bildet.

Men, dersom ein ser på daglegstova som ein privat arena, korleis kan ein då forstå denne stilla mellom bebuarane? På ein privat arena er det legitimt å vere stille i same rom: Eit ektepar som sit og les i kvar sin stol, eller lyttar til musikk eller liknande. I ein slik situasjon kan stilla vere ein naturleg del av dagleglivet og ein vil ikkje

oppleve denne stilla ubehageleg. Men sjølv i ei privat setting med lange periodar utan dialog mellom dei som deler eit felles rom, vil ein vanlegvis snakke saman under måltida.

Eit anna fenomen som gjer argumentasjonen om ein privat arena vanskeleg, er det fenomenet at bebuarane ikkje har nære relasjonar seg imellom. Det er ikkje ei

naturleg stille når personar som i utgangspunktet verken er i familie eller er venner sit så tett saman.

Tettheita i rommet mellom så mange menneske gjer det òg vanskeleg for bebuarane å bli godt kjende med kvarandre. Dersom ein eller fleire bebuarar ynskte å utvikle eit vennskap, rett og slett bli betre kjende med kvarandre, ville denne prosessen bli ein prosess med mange tilhøyrarar. Fordi så mange personar sit i same rom, sågar ved

same bord, vil alle dei lyttande medbebuarane legge ein dempar på eitkvart initiativ til privat samtale. Daglegstova er med andre ord ein lite eigna arena for den private samtalen mellom to personar.

Stilla mellom bebuarane i daglegstova kan altså vere legitim dersom daglegstova blir fortolka som ein privat arena der nære personar er saman, eller om den blir fortolka som ein offentleg arena med ei samling av framande personar. Problemet er langt på veg at daglegstova er verken - eller. Den er ikkje offentleg fordi bebuarane sit for nær kvarandre. Den er ikkje privat fordi dei eigentleg ikkje har noko med kvarandre å gjere.

Den kommunikative kollapsen må likevel ikkje tolkast som eit teikn på at bebuarane ikkje ynskjer kontakt og samhandling. I neste del av kapittelet skal eg vise kva strategiar bebuarane tek i bruk for å skape og oppretthalde meiningsfulle relasjonar.