Arrestasjonar og deportasjon – «Jødene må no en gang for alle settes på plass»

Den 24. oktober var Hirdmannen full av propaganda av antisemittisk karakter. Dette var nok særleg fordi hirdmann Arne Hvam var drept på post 22. oktober, av ein grenselos som skulle hjelpe nokre jødar over til Sverige. Fleire historikarar peikar på at dette var startskotet ein trengte for å sette i gang med arrestasjonene av jødane.⁴²⁰ I artikkelen «Hirdmann Arne Hvam myrdet av jøder!» stod det skrive: «Blant alle samfunnsproblemer som er oppe i tiden, står jødespørsmålet i en særstilling. Mens andre spørsmål dukker opp, løses og forsvinner, ser det ut som om jødeproblemet er evigvarende.»⁴²¹

Oppslaga i avisa 24. oktober er voldsomme. Artikkeltittelen «Hirdmann Arne Hvam myrdet av jøder» lyser mot ein og det er eit bilete midt på sida som framstiller Arne Hvam som ein helt. I tillegg er det skrive ei kort skildring om kven Hvam var. Som ein ingress til

419 Hirdmannen, 17.10.1942, «Forklædde jøder».

420 Bruland (2008), s. 17; Hetland (2012), s. 28. Verker til å vere ei semje om at dette var det påskotet dei treng-te for å settreng-te igang med arrestasjonane.

421 Hirdmannen, 24.10.1942, «Hirdmann Arne Hvam myrdet av jøder!».

artikkelen på framsida stod det: «Hirden krever hardeste straff for de bestialske mordere og at det no blit tatt de nødvendige sikringsforholdsregler mot jødene.»⁴²²

I samband med drapet tok avisa i enda større grad til orde for restriksjonar mot jødane i Noreg:

Gjennom Hirdmannen har vi gjentattet ganger, og særlig sterkt i den senere tid tatt til orde for at kam-pen mot jødene må skjerpes her hjemme. Hirden har alltid ført an i denne kamkam-pen og det er betegnende at Hvam nettop var en av de ivrigtse. No er han falt på sin post. Hirden ærer hans minne. Kampen mot jødene går videre. ⁴²³

Forfattaren av denne artikkelen var Thorvald Thorndsen, som ein har sett var han ein pådrivar for den pangermanske ideologien og nært knytt til SS. Dette må ein ta til etteretning når ein stiller seg spørsmålet om kva dei eigentleg veit om «den endelege løysinga»? Han skriv:

«Vårt første krav er at jødene fra no av skal merkes med Zion-stjernen under hvis tegn de har vært en svøpe for menneskeheten gjennom århundrer. De skal merkes, så vi kan kjenne dem over alt hvor de ferdes og ta oss i vare. Jødene må no en gang for alle settes på plass.»⁴²⁴ I enda større grad kan ein sjå radikaliseringa i dagane før dei fyrste arrestasjonane. «Mordet på Arne Hvam er blitt signalet til skjerpet kamp mot vår dødsfiende, og Hirden venter på at det no blir tatt de nødvendige forholdsregler for å sikre vårt folk mot videre anslag fra jødenes side.»⁴²⁵ Vidare i same artikkel skriv Thronsen: «Vår Fører har tatt en klar og bestemt stilling til jødeproblemet og på den store kongrenssen i Frankfurt i fjor trakk han i sin tale opp ret-ningslinjer for hvordan det burde løses for hele verden.»⁴²⁶ Konferansen det vart sikta til var ein konferanse heldt i samband med åpninga av «Insitutt for utforskning av jødespørsmålet».

Her heldt Vidkun Quisling ei tale, som Hirdmannen referte til både 31. oktober og 7. novem-ber, 28. Mars 1941. Dahl skriv i biografien om Qusiling at han var invitert dit av Rosenberg. I tala peika Føraren på at Noreg ikkje var skåna for jødisk påverknad og undergravning. Han fortalde at landet i særleg grad var undergravd og forderva av den internasjonale jødedom, både økonomisk, kulturelt og utanrikspolitisk. Quisling peika på at undergravinga var mykje meir effektiv i Noreg, fordi den kunne skje som ein «makterobringsprosess» som folk flest ikkje hadde tatt seriøst før i dei aller seinaste åra, og at det da var for seint.⁴²⁷ I oktober vert det referet til tala: «Over 10,000 nordmenn, og det av de mest innflytelsesrike, var gjennom

422 Hirdmannen, 24.10.1942, Bilete på framsida.

423 Hirdmannen, 24.10.1942, «Hirdmann Arne Hvam myrdet av jøder!».

424 Hirdmannen, 24.10.1942, «Hirdmann Arne Hvam myrdet av jøder!».

425 Hirdmannen, 24.10.1942, «Hirdmann Arne Hvam myrdet av jøder!».

426 Hirdmannen, 24.10.1942, «Hirdmann Arne Hvam myrdet av jøder!».

427 Dahl (2004b), s. 251.

frimurariet blitt ‘kunstige jøder’. Dette talet svarer prosemtualt til 300,000 i Tyskland.»⁴²⁸ I november vart det nok ei gong sitert fra tala:

Men det usynlige jødevelde vi hadde i Norge var det nesten umulig å få folk til å tro på. Det var alltid samme svar: ‘Vi har intet jødeproblem i Norge.’ Vi står således overfor det sørgelige faktum at til tros for det forholdsvis lave tall jøder i Norge, ble følgene av den av jødene inspirerte og ledende oppløs-nigsprosess mer skjebnesvanger for vårt folk enn i andre land med forholdsvis langt flere jøder. ⁴²⁹

Overtydinga om at det fanst eit jødeproblem vart tydeleg her. Bruken av denne tala, der Qusi-ling forfekta at Noreg hadde eit jødeproblem er interessant med den historiske konteksten som eit bakteppe. Ein kan spørje seg kva grunnen til denne publiseringa kan vere. Det er na-turleg å trekke ei slutning som peikar mot at dette er eit middel for legitimere dei handlingane som allereie har vorte utførte og kjem til å verte utført mot jødane. Som det allereie har vorte peika på i bakgrunnskapittelet fann hovudaksjonen mot dei mannlege jødane stad 26. okto-ber. 25. og 26. November fylgde arrestasjonen av eldre, kvinner og barn. Denne aksjonen skjedde i samband med at det tyske sikkerheitspolitiet hadde klart å rekvirere eit tysk frakte-skip, «Donau», til å transportere ut av landet.⁴³⁰

Det vart innført to nye lovar kjapt etter drapet på Arne Hvam, høvesvis 24. og 26. okto-ber.⁴³¹ Desse lovane gjorde det til dømes lettare å legitimere konfiskeringa av jødisk eige-dom.

I et nasjonalsosialistisk samfunn, hvor myndighetene føler ansvar for folkets velferd og handler deretter må det også gjennomføres forholdsregler for å beskytte folket mot jødenes politisk, moralske og øko-nomiske undergravning. De forholdsregler mot jødene som våre styresmakter no har funnet det på-krevd å gjennomføre, må derfor hilses velkommen som det første skritt i retning av å løse jødeproble-met for vårt lands vedkommende.⁴³²

Det økonomiske aspektet var eit viktig element i Hirdmannen si førestilling om fordommar mot jødane, det same var det moralske og det politiske aspektet. Og heile tida vart dette nytta som ei forklaring på kvifor det er så viktig at det kjem restriksjonar mot jødane. Jødane er annleis enn «oss», og dette må ein slå ned på. Dessutan såg ein i kapittelet om den «jødiske ande», at denne subversjonsmyta er med på å skape jødane til ein trugsel og da særleg på desse tre plana som allereie er nemnt.

Etter arrestasjonane 26. oktober vart det fortsatt ropt på at kampen mot jødedommen måtte verte tilspaissa. Minister Fuglesang var sitert i avisa 31. oktober:

428 Vidkun Quisling, 28.mars 1941 i Frankfurt. Publisert 31.10.1942 i Hirdmannen.

429 Vidkun Quisling 28. Mars 1941 i Frankfurt. Publisert 07.11.1942 i Hirdmannen

430 Bruland (2008), s. 18.

431 Sjå bakgrunnskapittel, Hetland (2012), s. 28.

432 Hirdmannen, 31.10.1942, Redaksjonen.

Kampen tilspisser seg mer og mer på alle områder i Europa og ellers i verden, sa ministeren, også i vårt land blir kampen tilspisset. Det er ofte vanskelig å se klart i det som foregår og skjelne den hovedfaktor som kampen gjele. Det er nemlig slik at de krefter som arbeidet bak kulissene ikke springer så klart i øymeme. For å forstå kampen i dag må man forstå jødespørsmålet.⁴³³

Det kan verke som om det framleis var viktig å oppretthalde propagandaen mot jødane, for å legitimere arrestasjonane. Særleg interessante artiklar er dei redaksjonen er ansvarlege for.

Her var det ofte krasser utsegn og det kom tydeleg fram kva Hirdmannen stod for: «Men der hvor det overhodet finnes jøder, der er det også et jødeproblem – det sørger jødene selv for at det blir – og dette problem må før eller seinere løses.»⁴³⁴ Ei anna side ved desse sitata er Hir-den si sjølvforståing av kva som var oppgåva deira. 31. oktober stod det i ein artikkel:

I kampen mot frimureriet må Hirden stå i første rekke. Hirden er bevegelsens stormtropper, dens linje må være klar og dens kamp kompromissløs. Hirden vil bane vegen i kampen mot vårt folks fiender – både de åpenlyse som møter oss ansikt til ansikt, og de fordekte som driver sitt muldvarparbeid for å undergrave oss.⁴³⁵

Av mange grunnar er dette eit interessant sitat, for det fyrste seier det noko om at Hirden var klar for å ta opp kampen mot fiendane. I denne samanheng er det naturleg å tenkje at dette er jødane og frimurarane. Ei anna side er at det kan vise til at det var ei form for misnøye i Hir-den kring korleis ting vart gjort ved arrestasjonane 26. oktober. Hetland skriv om arrestasjo-nane i november og trekk fram at Hirden var med å bidrog her, fordi dei ikkje var fornøgde med at dei ikkje hadde vore med på arrestasjonen av dei jødiske mennene i oktober.⁴³⁶ Eg vil hevde at dette seier mykje om ein organisasjon som ville vere med der det skjer og som var overbevist om at dette var rett.

Hirdmannen har ein serie dei kallar for «Hvad Martin Luther mente om jødene». Fyrste publisering skjer 31. oktober 1942. Ein kan spekulere i om desse publiseringane er med på å rettferdiggjere og gi aksjonane ein autoritet: «La oss da holde avregning med dem for hva de åger har røvet fra oss, og la oss for alltid drive dem ut av landet. Guds vrede er så stor over dem at de ved human behandling blir verre og verre: men ved skarp lut lite bedre. Derfor ut med dem for evig og alltid!»⁴³⁷ Når ein ser på datoen sitatet stod på trykk og innhaldet er det vanskeleg å ikkje tenkje at det vert nytta som eit middel mot jødane i Noreg og for aksjonen.

I ei anna utgave stod det: «Hvilken fet, tykk løgn er det ikke at de klager over at de er fanget hos oss! Vi har ikke ønsket å få jødene inn i vårt land! Vi har ikke hentet dem fra Jerusalem!

433 Hirdmannen, 31.10.1942, «Vår kamp mot Jødedommen».

434 Hirdmannen, 31.10.1942, Redaksjonen.

435 Hirdmannen, 31.10.1942, «Nasjonalsosialisme og frimureri».

436 Hetland (2012), s. 28.

437 Hirdmannen, 21.11.1942, «Hvad Martin Luther mente om jødene».

Ingen holder dem heller tilbake her.»⁴³⁸ Bruken av Martin Luther som eit verkemiddel er in-teressant. For det fyrste var han eit kjent namn, og for det andre hadde han ei form for legiti-mitet i kven han var. Ein måte å sjå det på er at med sitat som: «Å omvende djevelen og hans folk er ikke mulig, heller ikke påbudt. Det er nok å avsløre deres løgner og åpenbare sannhe-ten.»⁴³⁹ I konspirasjonsteoriar er det, som gjort greie for i kapittelet som tok for seg antise-mittismen, viktig å gi teorien ein form for autoritet. Helst bør det vere frå såkalla «avhoppa-rar» eller menneske med tilknyting til konspirasjonen, men eg vil hevde at bruken av ein an-erkjent person som Martin Luther gav ei form for legitimitet for påstandene ein kom med.

Samstundes vart «problemet» enda meir viktig. Det viser òg til at det er eit gamalt problem, og at det er difor er viktig at ein ei gong for alle får tatt eit skikkeleg oppgjer med det.

I delkapittlet som tok for seg ideen om ein jødisk ande vart artikkelen «Jødeånden må bekjempes overalt» trekt fram. Denne artikkelen av Østbye markerte ei dreiing mot det meir abstrakte. Over lengre tid har det vore ropt på restriksjonar mot jødane, og retorikken hadde i større grad vore retta mot dei fysiske jødane, sjølv om den jødiske ande alltid var eit under-liggjande moment. Men ein kan tenkje at denne dreiinga skjer fordi storparten av dei fysiske jødane var deportert ut av landet:

Et problem som ikke lar seg løse bare ved rent praktiske foranstaltninger, som utskillelse av de jødiske elementer, ved rasevernlover o.l. for å hindre at jødene med sin desktuktive mentalitet i framtiden skal forgifte den norske folkesjelen og ved blodsblanding svekke rasen. Det største og det vanskligste pro-blem i denen forbindelse blir å utrydde den jødeånd som har vunnet innpass i vårt eget folk, å lære det til igjen å tenke og handle overnensstemmende med nordiske rett-, æres- og moralbegreper.⁴⁴⁰

Likevel skal ein sjå at omtala av dei fysiske jødane ikkje forsvann heilt. I tida etter deporta-sjonen vart det òg fokusert på jødeproblemet. 12. desember 1942 stod artikkelen «Jødedom-men er de germanske folks dødsfiende» på trykk. Undertittelen på artikkelen var: «Jøde-spørsmålet må løses en gang for alle om det skal bli orden rettferd og fred i Europa.» I denne artikkelen vart det referert til ei tale Quisling holdt under NS’ stemne i Trondheim,

6.desember:

Føreren kom så inn på jødeproblemet i vårt eget land og de tilltak som i disse dager er gjennomført for å løse spørsmålet. I disse dager har vi mange tragedier i Norge, sa Føreren. Mange norske har giftet seg med jøder, og deres barn er halvjøder, det vil si virkelige jøder fordi det jødiske arvestoff er så domine-rende. Det er tragedier av den mest opprivende art, men det er nødvendig for vårt eget folks skyld. Vi har nemlig fra andre land sett hvordan et samfunn i løpet av utrolig kort tid kan bli judaisert.⁴⁴¹

438 Hirdmannen, 14.11.1942, «Hvad Martin Luther mente om jødene».

439 Hirdmannen, 14.11.1942, «Hvad Martin Luther mente om jødene».

440 Hirdmannen, 28.11.1942, «Jødeånden må bekjempes overalt».

441 Hirdmannen, 12.12.1942 «Jødedommen er de germanske folks dødsfiende».

Dette sitatet har eit særleg interessant moment, som det kan vere verdt å merke seg. Kva mei-nast med kommentaren om «de tiltak som i disse dager er gjenomført for å løse spørsmålet»?

Det er vanskeleg å seie akkurat kva det vert sikta til, men dersom ein ser på datoen kan det vere naturleg å knytte dette opp til arrestasjonane og deportasjonane av dei norske jødene. I tala vart det òg peika på at: «Er det et menneske kan noe for, så er det den han er.»⁴⁴² Det peikar direkte på raseaspektet i antisemittismen. Ein kan ikkje bytte rase. Dette er faste kate-goriar, som er biologisk bestemt. Dette er eit veldig karakteristisk trekk ved den moderne antisemittismen.

Bruken av førestillinga om ein indre fiende i Noreg i etterkant av deportasjonen tyder på at eksistensen av fysiske jødar ikkje hadde så mykje å seie for førestillinga. Ein trengte ei-gentleg berre ei førestilling om at det fanst ei kraft som stod bak alt, for med den krafta ville problemet ikkje forsvinne før den var heilt utsletta, jamfør ideen om ein apokalyptisk slutt-kamp. Grafen som syner førekomsten av artiklar om den indre fiende flatar ikkje ut, slik det ville vere naturleg at den gjorde. Dermed er dette ein indikasjon på at antisemittismen ikkje trengte faktiske jødar for å eksistere. Denne artikkelen frå juni 1943 er òg med på å under-streke den tesa:

Alle som bare ofrer et minimum av tid til å studere jødeproblemet i Norge vil måtte innrømme at det før eller senere måtte komme en ordning. Et fremmed folkelegeme kan ikke i lengden ture fram med sin ødeleggende utnyttelse av en nasjon uten at en sunn reaksjon til slutt griper inn og setter tingene på plass. Det er i sannhet ingen grunn til å ynkes over den skjebne verdensjødedommen en gang vil bli til.

Takket være jødenes ukuelige hat og umettelige begjær har Europas stater i århundrer tålt både sorg og ulykker.⁴⁴³

6.4 Avslutning

Dette kapittelet har tatt for seg førestillinga om jødane som ein indre fiende i Noreg, som ein fann i Hirdmannen. Kapittelet har vore todelt. For det fyrste har eg sett på korleis jøden vart konstruert som ein fiende i Noreg på denne tida. For det andre har det tatt føre seg den stadig tiltakande forståinga om at Noreg hadde eit «jødeproblem» i tida før dei antjødiske tiltaka hausten 1942 i avisa.

Før krigen var antisemittismen ein fann i Noreg stort sett prega av ei frykt for ein ytre trugsel, ein trugsel mot det homogene Noreg. Dette manifisterte seg i ei frykt for det morder-ne. Desse tendensane ser ein i avisa. Likevel ser ein at antisemittismen i avisa var annleis enn den ein fann før krigen. Hirdmannen var prega av ideen om ein indre trugande fiende. Jøden

442 Hirdmannen, 12.12.1942 «Jødedommen er de germanske folks dødsfiende».

443 Hirdmannen, 03.07.1943, «Jødene er selv skyld i antisemittismen».

vart konstruert som ein fiende med grunnlag i den abstrakte ideen om ein «jødeande». Ein finn i organet ei tru på at det var ei undergravande kraft som påverka nordmenn og Noreg i ei negativ retning. Denne førestillinga har ein sett i dei andre førestillingane òg. I konstruksjo-nen av jødane som ein indre fiende i Noreg var «jødeanden» eit berande element. Fordi No-reg hadde ein liten og gjennomsiktig jødisk minoritet, så måtte ein knyte denne overhengande trugselen til noko større. Den overnasjonale jødiske samansverjinga stod følgeleg bak denne påverknaden. Trugselen knytt seg ikkje til den enkelte jøde, men til «jødifiseringa». Det var ein idé i avisa om at den såkalla jødemoralen drog samfunnet i feil retning. Denne moralen var alt dei norske verdiane ikkje var.

Førestillinga om ein «jødisk ande» vart nytta til å forklare alt som skjedde og jødane fekk skulda for all den motstanden NS møtte. Det vart sagt i Hirdmannen at motstanden hadde grunnlag i at jødane hadde foruerina sjela deira og slik vart det motstandarar av nasjonalsosi-alismen. I særleg grad var frimurarlosjane ein viktig del av denne førestillinga. I avisa var frimurarlosjane berre sett på som eit skalkeskjul for jødane. Eigentleg samarbeida desse to i kampen for det jødiske verdsherredømme. Kollaboratørane til jødane i Noreg var kalla

«kunstige jødar». Avisa peika på at ein særleg fann desse i frimurarlosjane. Med bruk av om-grep som «skjulte jødar» og «kunstige jødar» vart det mogleg å etablere jødane som ein trug-sel i Noreg.

Eit anna fenomen i antisemittsmen som kjem til uttrykk i denne førestillinga er det fak-tum at faktiske jødar sin eksistens i landet hadde lite å seie for antisemittismen. Dette syner grafen om den «indre fiende» i Noreg, med at den ikkje flatar ut etter deportasjonen. Konst-ruksjonen av jøden i eit land nesten utan jødar vitnar om at antisemittismen konstruerte jøden utan empiriske prov. Dette samsvarar med kimære førestillingar. Antisemittismen trengte ikkje faktiske jødar for å oppretthalde ein propaganda mot dei. Ein kunne postulere idear om jødiske stråmenn, ei verdssamansverjing som stod bak alt og ein undergravande kraft i sam-funnet. På den måten vart «jødeproblemet» eit problem som gjekk utanfor dei rammene ein jødisk minoritet gav. Konstruksjonen av jødane som ein indre trugsel i Noreg hadde ikkje bruk for ein jødisk minoritet, det heldt med ei førestilling om at det fanst ein jødisk ande.

I dette delkapittelet har eg søkt å gi ei forståing av den antisemittiske propagandaen retta mot jødane i tida rundt opptrappinga av dei antijødiske tiltaka hausten 1942. I tida før tiltaka vil eg hevde at ein ser ei auke i artiklar som tar for seg jøden som eit problem i Noreg. «Jøde-problem» vert eit berande element i den antisemittiske propagandaen i denne perioden. Med konstruksjonen av eit «jødeproblem» vart jødane tillagt skulda. Det var dei som var proble-met. Avisa sitt auka fokus på jødane som eit problem syner ein idé om at jødane var ein indre

trugsel i Noreg. Det viser òg bruken av Quisling si tale fra mars 1941, kor han påpeika at Noreg hadde eit jødeproblem. Ei anna side ved propagandaen i denne perioden var korleis det stadig vart ytra at ein ynskte seg strengare politikk mot jødane. Mange tok til orde for det.

Desse ulike sidene viser til det eg vil hevde er ei radikalisering av den antisemittiske propa-gandaen mot jødane i Noreg før dei antijødiske tiltaka.

Samstundes ser ein òg at det i tida mellom arrestasjonane og deportasjonen var mykje propaganda retta mot jødane i Noreg. Dette kan vise til ei from for rettferdiggjering, slik eg ser det.

In document Ei undersøking av antisemittismen i Hirdmannen (sider 112-120)