Endringar i dei generelle låneord-

IMF vedtok i 2009 omfattande reformer i låneord-ningane som gjorde dei betre tilpassa medlems-landa sine behov og situasjonen i verdsøkono-mien. Ordningane vart meir fleksible, slik at ein kan gje finansiering raskare, med større beløp og med meir tenlege vilkår enn før. I tillegg er det vedteke ei generell forenkling av lånevilkåra for låneprogramma til IMF. Organisasjonen skal no avgrensa krava om strukturendring til dei punkta som er kritisk turvande for å gjennomføra pro-grammet. Desse punkta skal i hovudsak vera inn-anfor kjerneområda til IMF, som er makroøkono-mi, finansmarknader og statsfinansar. Land får også større fridom til å velja korleis dei vil gjen-nomføra dei makroøkonomiske måla i lånepro-grammet.

Eit anna viktig førebyggjande tiltak var innfø-ringa av ei fleksibel låneordning (Flexible Credit Line, FCL) for land som jamvel med eit solid øko-nomisk utgangspunkt kan være redde for å få finansieringsvanskar. Ordninga gjev land ein føre-var-avtale om tilgang til omfattande og rask finan-siering dersom eit akutt betalingsbalanseproblem

oppstår. Landa må ha ført ein berekraftig økono-misk politikk dei siste åra, ha ein handterbar gjeldssituasjon og ha hatt ein normal tilgang på internasjonale finansmarknader. Ein meir detal-jert omtale av omleggingane står i Finansmar-knadsmeldinga 2009.

I 2010 vurderte ein erfaringane med den nye låneordninga FCL. Ordninga hadde vist seg å vera nyttig, men auka fleksibilitet kunne likevel gjera ho meir attraktiv utan at det ville vera turvande å fråvika krava til søkjarlanda. Hausten 2010 vart difor den korte løpetida på eitt år og den øvre beløpsgrensa på 1000 prosent av landet sin kvote i IMF lempa på, slik at lån no kan forlengjast med eitt år og beløpsgrensa fastsetjast i kvart einskilt tilfelle ut frå kva behov landet har. Prosedyren for å involvere styret vart samstundes styrkt for å sikra at dei strenge kvalitetskrava vert oppfylte, at lånebehovet vert grundig etterprøvd, og at den samla lånekapasiteten til IMF vert samordna.

Samstundes vart det etablert ei ny låneord-ning – Precautionary Credit Line (PCL). Røyns-lene frå krisa hadde vist at land som hadde mel-lombels finansieringsbehov på grunn av forbigå-ande ubalansar, men som elles ikkje hadde store problem, kunne ha nytte av ei tilsvarande ordning som FCL. Heller enn å vatna ut signaleffekten til FCL, vart det etablert ei tilsvarande ordning med noko mindre strenge føresetnader, men samstun-des med strengare krav til kontroll og oppfølging.

Særleg asiatiske land har vore opptekne av å få på plass eit finansielt tryggingsnett for framveksande økonomiar som har ført ein sunn økonomisk poli-tikk.

Styret vurderte òg eit forslag om ein global stabiliseringsmekanisme (GSM). Ein slik meka-nisme skulle kunne aktiverast i tilfelle der det opp-står ein systemisk likviditetsmangel som spreier seg raskt. IMF kunne her få ei sentral rolle, dels ved å koordinera bidrag frå sentralbankar og andre regionale institusjonar, dels ved å bruka eigne ordningar meir automatisk og med færre økonomisk-politiske krav. Sjølv om det var skepsis til forslaget, særleg knytt til om det var tenleg at IMF skulle ha ei slik overordna rolle, og om det var behov for endå fleire nye ordningar, såg ikkje styret bort frå at det kunne vera ønskjeleg å gjen-nomføra nokre av dei mindre ambisiøse forslaga.

Styret vil koma attende til spørsmålet om ein glo-bal stabilitetsmekanisme i samband med ein brei-are gjennomgang av røynslene med dei nye låne-fasilitetane.

Den nordisk-baltiske valkrinsen støtta endrin-gane i FCL, men peika på at potensielt trekk av svært store lån over ein lengre periode enn

tidle-gare kunne resultera i ytterletidle-gare press på den finansielle kapasiteten til IMF. Difor burde ein frå styret si side forventa at forlenging av låna for eit ekstra år normalt skulle føra til reduserte trekkrettar. Valkrinsen støtta òg etableringa av den nye PCL-ordninga. Til liks med resten av sty-ret åtvara krinsen mot ei utvikling der for mange ordningar kunne føra til uklare skilnader mellom ulike låntakarland og vanskelege avgjerder om kva land som kvalifiserer til den eine eller andre ordninga. Eit kunstig skilja mellom elles nokså like land kunne skapa inntrykk av ein urimeleg forskjellsbehandling. På den andre sida vart det framheva at det er viktig å utnytta den positive sig-naleffekten som meir skreddarsydde ordningar kan gje. Valkrinsen la i tillegg vekt på å få til ein gjennomgang av røynslene med dei reformerte og nye ordningane seinast om to år. Det vil då òg kunna vurderast om GSM-liknande ordningar er ønskjelege.

10.4.3 Kriselån til land i eurosona

I 2010 vart dei statsfinansielle problema i ei rad land tydelegare og fekk meir merksemd. I mange land har ubalansane i offentleg sektor bygd seg opp over tid, anten ved at ein ikkje har teke tak i underliggjande strukturproblem, eller ved at finanspolitikken var for lite stram under den sterke oppgangskonjunkturen økonomiane var inne i fram til finanskrisa. Under finanskrisa opp-levde mange statar at skatteinntektene svikta, samstundes som ein tok på seg store kostnader for å sikra finansiell stabilitet. Den ekspansive finanspolitikken som ei rad land sette i verk i 2008 og 2009 for å dempa nedgangen i realøkonomien, har ifølgje IMF i mindre grad medverka til gjelds-oppbygging.

Dersom uvisse om evna ein låntakar har til å kunna innfri gjelda si aukar, vil marknaden krevja høgare rente som kompensasjon for den auka risi-koen. Når marknaden misser tillit til at statsfi-nansane i eit land er berekraftige, kan rentene auka mykje og påføra både offentleg sektor og andre låntakarar i landet høge kostnader. For land med høge gjeldsnivå kan ekstrautgifter knytte til dette verta så store at det i seg sjølv skaper statsfi-nansielle problem. Gjeldsproblem og sviktande til-lit forsterkar då kvarandre.

Eit viktig utviklingstrekk i 2010 var at fleire land i eurosona fekk alvorlege problem med stats-finansane og måtte betala høge påslag på dei låna dei tok opp på marknaden. Dette var første gon-gen ein opplevde statleg gjeldskrise etter at ein etablerte den økonomiske og monetære unionen i

EU, og det reiste ei rad problemstillingar som medlemslanda måtte ta stilling til. For å handtera situasjonen etablerte ein mellom anna ordningar som kunne gje ekstraordinær finansiering til euro-land i tilknyting til eit IMF-program. Det vart lagt til grunn at dersom EU dekkjer to tredelar av det eksterne finansieringsbehovet, vil IMF dekkja den siste tredelen. For IMF er slike kriseprogram ein del av den ordinære verksemda. Men historisk er det nytt at ein på regionalt nivå har etablert mekanismar for å medfinansiera IMF-program for land i ein valutaunion. Sjølv om ein frå IMF si side såg positivt på desse mekanismane, vart det understreka at lånebehova til land i eurosona ville verta vurderte på same måten som for dei andre medlemslanda. IMF har ikkje forplikta seg til å gje, og har heller ikkje sett til side, særskilde mid-lar til dette føremålet, men vil gje lån til land i krise etter ei konkret vurdering i tråd med dei allereie eksisterande låneordningane. Renta som låntakarland må betala til IMF, er generelt gunstig og følgjer reglane som gjeld for kvar einskild låne-ordning.

Hellas og Irland er dei euro-landa som så langt har nytta tilbodet om lån med samfinansiering frå IMF og EU. Låna til Hellas har ei ramme på til saman 110 milliardar euro. Av dette er 30 milli-ardar euro frå IMF. Finansieringspakka til Irland har ei ramme på i alt 85 milliardar euro, der 22 milliardar euro er finansiert av IMF, medan dei andre bidraga kjem frå den europeiske finansielle stabiliseringsmekanismen (EFSM), frå den euro-peiske finansielle stabilitetsfasiliteten (EFSF) og frå bilaterale lån frå Storbritannia, Sverige og Dan-mark, i tillegg til bidrag frå Irland sine eigne mid-lar.

Sentrale mål i begge programma er å retta opp att tillit til økonomien og statsfinansane. På kort sikt vert staten sine finansieringsbehov dekte gjennom programmet, slik at ein ikkje treng å ta opp nye lån på marknaden, samstundes som ein set i verk tiltak for å konsolidera dei offentlege finansane på lengre sikt. Det er ei særskild utfor-dring å sikra konkurransekrafta og ein langsiktig balanse i utanriksøkonomien når valutakursen ligg fast, slik han gjer i ein valutaunion.

10.4.4 Endringar i overvaking og rådgjeving frå IMF si side

10.4.4.1 Overvaking

Gjennom 2010 diskuterte styret grundig korleis IMF sitt mandat burde endrast som følgje av finanskrisa. Ein gjekk igjennom oppgåvene IMF

har når det gjeld overvaking av utviklinga i inter-nasjonal økonomi, rolla som rådgjevar og utlånar, dei økonomiske ressursane til IMF og i kva grad IMF engasjerer seg i kapitalrørsler over lande-grensene.

Diskusjonen dreidde seg om kva konsekven-sar krisa bør få for analysane av den økonomiske utviklinga i kvart einskilt medlemsland (bilateral overvaking) og for analysane av utviklinga i regio-nar og i verdsøkonomien samla sett (multilateral overvaking). Ein viktig lærdom av krisa var at IMF må styrkja overvakinga og gjera meir for å syta for at medlemslanda følgjer dei råda organisa-sjonen gjev. Overvakinga av dei største landa og kva innverknad dei har på andre land, må verta meir effektiv. Det same gjeld overvakinga av dei finansielle marknadene, både innanfor eit land og på tvers av landegrensene. Den gjensidige påverk-naden mellom utviklinga i realøkonomien og på dei finansielle marknadene må få større merk-semd.

IMFC la i oktober 2010 opp til at IMF måtte prioritera overvakinga av finansmarknadene høgare ved å leggja større vekt på risikoane og stabiliteten i systemet som heilskap. Det inneber mellom anna:

– Betre integrering av vurderingar av finanssekto-ren i den bilaterale overvakinga. Ein veikskap har vore at dei viktigaste instrumenta IMF har for å vurdera finansmarknadene (Financial Sector Assessments Program – FSAP), har vore frivillige og dermed ikkje i all høve har vorte gjennomførte for dei viktigaste markna-dene. IMF bestemte i september 2010 at FSAP skal vera ein obligatorisk del av den bilaterale overvakinga for land som har finansmarknader som er så store at forstyrringar der kan få verk-nader for det globale finansielle systemet.

– Betre oversikt over store og komplekse finansin-stitusjonar. Finanskrisa viste at problem i dei store finansinstitusjonane raskt smitta over på andre institusjonar. IMF har ikkje gode nok data til å vurdera risikoane knytte til slike insti-tusjonar godt nok. I samarbeid med andre internasjonale institusjonar, som Financial Sta-bility Board (FSB) og BIS, arbeider ein for å retta på dette, mellom anna ved å auka tilfanget av finansielle indikatorar i datastandarden Spe-cial Dissemination Standard (SDDS).

– Styrking av den multilaterale overvakinga. IMF legg fram si vurdering av verdsøkonomien i rapportane «World Economic Outlook»

(WEO) og «Global Financial Stability Report»

(GFSR), som kjem ut to gonger i året. Det vert hevda at tilrådingane om økonomisk politikk

ofte ikkje kjem så godt fram i rapportane. IMF vil difor arbeida for å integrera dei to rappor-tane betre og gjera bodskapen tydelegare. IMF tok også initiativ til betre overvaking av korleis utviklinga i dei store landa verkar inn på utvik-linga i andre land. Såkalla «spill-over reports»

er planlagde for dei fem største økonomiane (Kina, euro-området, Japan, Storbritannia og USA). Dette må sjåast i samanheng med samar-beidet mellom IMF og G20-landa om eit multi-lateralt overvakingsprogram (Mutual Assess-ment program – MAP).

Styret i IMF diskuterte om det ville vera tenleg å forankra den multilaterale overvakinga i eit sær-skilt vedtak (ein såkalla «multilateral surveillance decision»). Den nordisk-baltiske valkrinsen gjekk inn for å arbeida vidare med eit slikt vedtak for å klargjera betre forventningane til fondet og til kva forpliktingar dei ulike landa har når det gjeld å delta i multilateral overvaking. IMF har så langt ikkje gjort noko slikt vedtak.

Den nordisk-baltiske valkrinsen har støtta opp om at eit klarare mandat for multilateral overva-king og overvaoverva-king av finanssektoren vil styrkja IMF si rolle og IMF sin kapasitet til å hindra og eventuelt løysa kriser i økonomien. Overvakinga må òg organiserast slik at dei store landa tek meir omsyn til råda frå IMF når dei fastlegg den økono-miske politikken. Ei sterkare rolle for IMFC i dis-kusjonane om overvaking og økonomisk politikk kunne verka i den leia.

10.4.4.2 Reform av finanssektoren

Ei grunnleggjande årsak til finanskrisa var veik-skapar i reguleringa og overvakinga av finans-marknadene. Arbeid med forbetringar på desse områda har difor hatt høg prioritet. Gjennom 2010 arbeidde IMF mellom anna med desse problem-stillingane:

– Vurdering av det mandatet ein har for arbeid innanfor finanssektoren, mellom anna grensa mot andre organ som til dømes Financial Stabi-lity Board (FSB). IMF skal framleis leia arbei-det med å overvaka arbei-det internasjonale monetæ-re systemet og analysera den overordna finan-sielle stabiliteten i medlemslanda, men skal samarbeida med FSB om tiltak for å minske risikoar i finanssektorane og utvikla og gjen-nomføra tilsyn og reguleringar. IMF er no med-lem av FSB, noko som vert sett på som ein god måte å sikra samarbeidet mellom dei to institu-sjonane på.

– Auka samarbeidet med dei som set standardar i finanssektoren.

– Få fram manglande data om finanssektoren og inkludera dei i datastandarden Special Data Dissemination Standard (SDDS).

IMF arbeider også med korleis ein kan stengja finansinstitusjonar som har verksemd i fleire land.

Det vart mellom anna lagt vekt på at nasjonal lov-gjeving ikkje må vera til hinder for samarbeid med styresmaktene i andre land i slike spørsmål, og at nasjonale ordningar bør oppfylla visse minstekrav.

Det ville òg vera nyttig dersom ein på førehand kunne etablera reglar for byrdefordeling og prose-dyrar for samarbeidet.

10.4.4.3 Rådgjeving om kapitalrørsler

Kapitalrørslene mellom land har vorte mange-dobla dei siste tiåra. I aukande grad omfattar straumane òg dei framveksande økonomiane.

Kapitalrørsler gjev eit viktig bidrag til effektiv bruk av ressursar og skaper vekst både i einskild-land og i verdsøkonomien. Men når kapitalrørsle-ne brått snur, kan dei også medverka til å spreia ustabilitet mellom økonomiane. Svingingar i kapi-talrørslene mellom land var truleg ei sentral årsak til at finanskrisa spreidde seg så raskt til mange land. IMF sitt mandat knytt til kapitalrørsler er uklart, og fondet har ikkje tidlegare hatt ein vel gjennomarbeidd politikk på dette feltet.

I ljos av det mandatet IMF har for å fremja internasjonal finansiell stabilitet, sette IMF i 2010 i gang eit arbeid med å styrkja si rolle og utvikla ein politikk på dette feltet. Fondet ønskjer å få ei betre forståing av kva som formar kapitalrørslene, kva innverknad dei har på økonomien, og under kva omstende økonomisk-politiske tiltak eller kapital-kontroll kan vera tenleg å bruka. Dette arbeidet kan til å munna ut i retningsliner for råd om kapi-talrørsler i den bilaterale eller multilaterale over-vakinga.