ENDELEG TILSYNSRAPPORT
Opplæringslova § 2-15 om rett til gratis offentleg grunnskuleopplæring
Jondal kommune – Jondal skule
1. Innleiing
Rapporten er utarbeidd etter tilsyn med Jondal kommune, Jondal skule. Rapporten gir inga
fullstendig tilstandsvurdering av skulen. Tilsynet er gjennomført ved å vurdere praksis og rutinar som er omtalt i tilbakemeldingane frå kommunen og skulen opp mot lovkrav.
2. Rettsleg grunnlag for tilsynet
Etter opplæringslova § 14-1 har Fylkesmannen heimel til å føre tilsyn med offentlege skular.
Kommunelova har utfyllande reglar om dette i kapittel 10A, jf. § 60c. Tilsynsmyndigheita skal i denne samanheng ha tilgang til skuleanlegg og dokumentasjon. Tilsynet har avdekt lovbrot.
3. Tema for tilsynet
Tema for tilsynet var om Jondal skule følgjer krava i opplæringslova § 2-15 om rett til gratis offentleg grunnskuleopplæring.
§ 2-15 seier:
Elevane har rett til gratis offentleg grunnskoleopplæring. Kommunen kan ikkje krevje at elevane eller foreldra dekkjer utgifter i samband med grunnskoleopplæringa, til dømes utgifter til undervisningsmateriell, transport i skoletida, leirskoleopphald, ekskursjonar eller andre turar som er ein del av grunnskoleopplæringa.
Vidare er det vurdert om krava i opplæringslova § 2-11 om permisjon frå den pliktige opplæringa er følgt når denne regelen blir aktualisert i samanheng med gratisprinsippet.
§2-11 første ledd seier:
Når det er forsvarleg, kan kommunen etter søknad gi den enkelte eleven permisjon i inntil to veker.
Retten og plikten til opplæring varer til eleven har fullført tiande skuleåret. Grunnskuleopplæringa skal vere i samsvar med Læreplanverket for Kunnskapsløftet, under dette fag- og timefordelinga.
Kommunen gir forskrifter om skule- og feriedagar for elevane. Det går fram av opplæringslova § 2-2 at opplæringa skal strekkje seg over minst 38 skuleveker innafor ei ramme på 45 samanhengande veker i skuleåret. Kommunane står fritt til å fastsetje eit anna tal undervisningsdagar enn 190, dersom dagane blir fordelte innanfor ei ramme på minst 38 og maksimalt 45 samanhengande veker.
Forskrift til opplæringslova § 1-6 seier at undervisninga som regel skal gå føre seg mellom kl. 08 00 og kl. 15 30. Unnatak frå denne regelen kan gjerast i enkelte tilfelle. Eit døme kan vere å forlenge skuledagen dersom elevane skal på teaterbesøk som ein del av undervisninga på ettermiddag/kveld.
4. Rettslege krav
Opplæringslova § 2-15 Rett til gratis offentleg grunnskuleopplæring:
Utdanningsdirektoratet har tolka denne retten og seier: Lova slår fast at den offentlege
grunnskuleopplæringa skal vere gratis for elevane. Det betyr at kommunen/skulen ikkje kan krevje betaling frå elevane eller foreldra for verken undervisningsmateriell eller aktivitetar (faglege og sosiale) som går føre seg i skuletida og i skulen sin regi, og som er ein del av grunnskuleopplæringa i samsvar med opplæringslova og forskriftene til lova. Dei døma som er nemnde i lovparagrafen er ikkje uttømmande. Forbodet mot å krevje eigenbetaling gjeld all verksemd i samband med
opplæringa, også aktivitetar som går føre seg utanom ordinær skuletid når desse aktivitetane er ledd i at skulen gjennomfører opplæringa i samsvar med lov og forskrift.
Opplæringslova § 2-11 Permisjon frå den pliktige opplæringa
Ordlyden i opplæringslova § 2-11 regulerer permisjonar knytt til den enkelte elev, og regulerer derfor ikkje permisjonar for grupper av elevar. Opplæringslova § 2-11 kan heller ikkje brukast når turen er ein del av grunnskuleopplæringa.
Omsynet bak regelen er at det skal vere mogeleg for foreldre å ta ut elevane frå den obligatoriske grunnskuleopplæringa utanom skulen sine feriar.
Både ordlyden og omsynet bak regelen tilseier derfor at regelen ikkje kan brukast slik at det blir ei omgåing av gratisprinsippet. Kommunen/skulen kan derfor ikkje gje permisjon for ei gruppe elevar med heimel i opplæringslova § 2-11.
5. Skriftleg dokumentasjon
Fylkesmannen har utarbeidd spørsmål som skuleeigar, rektor og leiar for FAU skulle svare på. Det var og høve til å leggje ved annan relevant dokumentasjon.
Fylkesmannen har mottatt svar på spørsmåla frå rektor ved Jondal skule, frå einingsleiar i Jondal kommune og frå FAU-leiar.
Følgjande spørsmål blei stilt:
1. Korleis informerer skulen foreldre og lærarar om retten til gratis grunnskuleopplæring?
2. Er gratisprinsippet drøfta i skulen sine rådsorgan?
3.
Krev skulen eigenandel til innkjøp/ bruk av til dømes PC, programvare eller anna materiell/ utstyr som er nytta i opplæringa?
4. Gjennomfører skulen turar/arrangement som til dømes;
a. leirskule b. utanlandsturar
c. andre turar med overnatting
d. dagsturar/ekskursjonar (t.d. skidagar, kinobesøk, museumsbesøk) e. jul/sommararrangement
Gjer nærmare greie for praksisen.
5. Blir turane/arrangementa fullfinansiert av skulen sine midlar?
a. Dersom svaret på spørsmål 4 er nei – blir det kravd eigenandel frå elevar/foreldre?
6. Arrangerer foreldra turar/arrangement for elevane i skuletida, jf. kulepunkta til spørsmål 4?
a. Dersom svaret er ja på spørsmål 6 – korleis vert desse finansiert?
b. Dersom svaret på spørsmål 6 er ja, kva rolle og deltaking har skulen?
7. Har skulen ei eiga «gåvekasse/gåvekonto»?
a. Er denne i tilfelle for heile skulen eller for enkeltklassar?
b. Kven administrerer gåvekassa?
c. Er foreldra informert om at alle gåver må vere reelt frivillig?
8. Gir skulen elevane permisjon etter opplæringslova § 2-11 for å reise på aktivitetar arrangert av foreldre?
a. Kva for tilbod får eventuelt dei elevane som ikkje søkjer permisjon?
Følgjande tilleggsspørsmål blei stilt til leiar av FAU:
I spørsmål 6 svarer FAU-leiar at elevane jobbar med inntektsinnbringande aktivitetar for å dekke kostnader:
a) Kva aktivitetar vert gjennomført for å samle inn pengar?
b) Gjennomførast aktivitetane i skuletida eller i elevane sin fritid?
c) Er det frivillig å være med på innsamlingsaktivitetane?
d) Vert midlane delt på elevane som faktisk har vert med å samle inn pengar eller på alle elevane som er på trinnet sjølv om de ikkje har vært med på innsamlinga/ aktivitetane som gjev inntekter?
FAU-leiar vart også oppmoda til å svare på spørsmål 7 i kontrollskjema.
6. Oppsummering av dei skriftlege tilbakemeldingane
InformasjonEiningsleiar i Jondal kommune skriv at kommunen informerer om retten til gratis
grunnskuleopplæring på heimesida til skulen. Skulen har også gratisprinsippet oppe på foreldremøte på trinna. Dette vert stadfesta av rektor og leiar i FAU. I følgje rektor og leiar for FAU blir
gratisprinsippet jamleg drøfta i FAU, og vert spesifikt tatt opp når forslag om ulike tilsetningar vert diskutert. Einingsleiar i kommunen viser til dømes til referat frå FAU 30. januar 2017 kor
gratisprinsippet var diskutert.
Innkjøp av PC eller programvare
Både FAU-leiar, rektor og einingsleiar i kommunen stadfestar at kommunen ikkje krev eigenandel frå føresette til innkjøp av PC eller programvare/ anna utstyr.
Arrangement i regi av skulen og finansiering av desse
Rektor opplyser at skulen gjennomfører leirskule i Hålandsdalen for 7. klasse. Skulen dekker alle utlegg til dette. Skulen arrangerer også overnattingsturar i til dømes valfaget Natur og miljø og i kroppsøving. Elevane har då med eigen mat og vert køyrt av føresette til oppmøtestad.
Skulen har faste fjellturar om hausten, ski/skøytedagar om vinteren og andre ekskursjonar. Her er hovudregelen at skulen tingar buss som er gratis for elevane. I nokre høve ber skulen foreldra køyre (i tilfelle kor buss ikkje kan komme fram). Skulen betalar då bompengar og bensin for føresette.
Skidagane er i hovudsak langrennsski/aking i nærområdet. Dei gongene det har vore skidagar i skisenter, har skisenteret sytt for gratis tilgang for alle og utstyr til dei som treng.
Det vert arrangert avslutningsfest for elevar og føresette i 10.klasse siste veke før sommarferien.
Festen er gratis for elevane, føresette betaler eigen mat til kostpris. Elever og føresette i 9. trinn er med på å arrangere festen og baker nokre kaker.
Arrangement i regi av foreldre
Rektor opplyser at foreldra arrangerer klassetur for 10. klasse om hausten. Einingsleiar i kommunen skildrar turane som ein tur med 2- 3 overnattingar i samband med ein helg. Tidlegare turar har gått til dømes til Dagali, med Statsråd Lemkuhl til Shetland og til Oslo.
Rektor skriv at desse turane vert finansiert ved å samle inn pengar gjennom ulike sal og tiltak. Det er klassekontakten som har ansvar for sparekonto for klassen. Som oftast er det nok midlar både til tur og lommepengar. Av og til er det også eit overskot etter turen som vert fordelt likt mellom
deltakarane. Rektor skriv også at skulen ikkje har noko med denne turen å gjere, utanom at det er gitt tid til føresette å gje informasjon om turen i skuletida. Einingsleiar i kommunen skriv i stor grad det same, men seier også at skulen berre deltek med noko fagleg førebuing om det er naudsynt.
Leiar i FAU skriv at elevane jobbar med inntektsbringande aktivitetar for å dekke kostnadane som skulen ikkje har plikt til å dekke. Aktivitetar det her er snakk om er til dømes sal av toalettpapir, i tillegg til å arrangere ulike arrangement for medelevar. Dugnader og desse arrangementa er i fritida og det er frivillig å vera med på dugnadene. Innkomne midlar vert delt på alle uavhengig av
dugnadsinnsats. Det er ikkje kome fram informasjon at det krevst eigenandel til desse turane.
Gåvekasse/gåvekonto
Rektor skriv at skulen ikkje har gåvekasse. Dette vert stadfesta av einingsleiar i kommunen. Det kjem heller ikkje fram informasjon om gåvekasser knytt til dei einskilde klassane.
Permisjonar
På spørsmål om skulen gir elevane permisjon etter opplæringslova § 2-11 for å reise på aktivitetar arrangert av foreldre, svarer rektor at skulen gjev slike permisjonar. I samband med den
foreldrestyrte turen haust i 10. klasse søkjer dei føresette om fri to skuledagar i samband med ein helg. Dette vert stadfesta av leiar av FAU som skriv at skulen legg til rette slik at elevane får
moglegheit til permisjon desse dagane og undervisning i ulike emne. Også einingsleiar i kommunen skriv at skulen gjer elevane permisjon to dagar til turen i 10.klasse.
Kommunen skriv vidare at dei elevane som ikkje deltak på turen i 10.klasse er på skulen desse dagane og arbeider med læraren som vanleg.
7. Fylkesmannens vurdering
Etter den dokumentasjonen som ligg føre går det fram at kommunen og skulen informerer elevar og foreldre om dei rettane og pliktane dei har i grunnskuleopplæringa, mellom anna retten til gratis grunnopplæring. Det går og fram at retten til gratis grunnskuleopplæring er drøfta i skulen sitt rådsorgan, FAU. Det kjem ikkje fram informasjon som tilseier at skulen tek betalt eigenandel for PC/
programvare eller anna utstyr.
Ut frå den dokumentasjonen som ligg føre ser det ut som at alle turar i skuletida er fullfinansierte av skulen sine midlar. Fylkesmannen har ikkje opplysningar om at innkrevjing av eigenbetaling frå foreldre førekjem.
Det ligg ikkje føre informasjon om at det er oppretta klassekassar ved Jondal skule. Dersom slike klassekassar vert nytta, er det viktig å merka seg at alle gåver skal vera reelt frivillige og, så langt det er praktisk mogeleg, vera anonyme. Fylkesmannen vil vise til kva Utdanningsdirektoratet har uttalt om m.a. klassekassar:
«Det følgjer dessutan av Innst. O. nr. 43 (2002-03) at presiseringa av at
grunnskoleopplæringa skal vere gratis, ikkje inneber eit forbod mot å ta imot gåver. Det blir likevel understreka at slike gåver må vere reelt frivillige, komme heile klassen eller skolen til gode, og ikkje innebere motytingar av noko slag. Dersom gåvene har form av foreldrebidrag til klassekassar eller liknande, må gåvene så langt det er praktisk mogleg også vere anonyme.
Alle elevane i klassen må få delta i dei same aktivitetane, uavhengig av om deira foreldre har gitt gåver/andre bidrag eller ikkje».
Rektor uttaler at det blir gitt permisjon etter § 2-11 for reiser arrangert av foreldre.
Utdanningsdirektoratet har gitt ei tolking av § 2-11 når det gjeld permisjonar for grupper av elevar.
Direktoratet seier:
«Ordlyden i opplæringsloven § 2-11 regulerer permisjoner knyttet til den enkelte elev, og bestemmelsen regulerer derfor ikke permisjoner for grupper av elever. Opplæringsloven § 2- 11 kan heller ikke brukes når turen er en del av grunnskoleopplæringen.
Hensynet bak regelen er at foresatte skal ha mulighet til å ta ut elevene fra den obligatoriske grunnskoleopplæringen utenom skolens ferier.
Både ordlyden og hensynet bak regelen tilsier derfor at bestemmelsen ikke kan brukes slik at det blir en omgåelse av gratisprinsippet. Kommunen kan derfor ikke innvilge permisjon for en gruppe elever med hjemmel i opplæringsloven § 2-11.»
Når Jondal skule gir permisjon til elevar for å reisa på klassetur i regi av foreldre, er det eit brot på opplæringslova § 2-11, då elevane i ein og same klasse må reknast som ei gruppe elevar.
8. Konklusjon
Fylkesmannen finn det godtgjort at informasjonsplikta om retten til gratis grunnskuleopplæring er ivareteken av skulen og kommunen.
Fylkesmannen vurderer det slik at Jondal skule sin praksis for finansiering av arrangement og turar i regi av skulen, i opplæringstida, er i tråd med krava i opplæringslova § 2-15 om rett til gratis offentleg grunnskuleopplæring.
Fylkesmannen har ikkje informasjon som tilseier at ordninga med arrangement i regi av foreldra og klassekontakten sin administrasjon av klassekassar ikkje er i tråd med regelverket.
Jondal skule sin praksis med å gje ei gruppe elevar permisjon for å reise på aktivitetar arrangert av foreldre er ikkje i samsvar med § 2-11 i opplæringslova om permisjon frå den pliktige opplæringa.
9. Lovbrot som må rettast
Jondal kommune må sjå til at Jondal skule oppfyller krava i opplæringslova § 2-11 om Permisjon frå den pliktige opplæringa. Kommunen må i den samanheng sjå til at skulen
• endrar sin praksis med å gje grupper av elevar permisjon frå opplæringa for å reise på tur i regi av foreldre.
10. Frist for attendemelding
For Fylkesmannen sitt tilsyn etter opplæringslova § 14-1 gjeld reglane i kommunelova kapittel 10A.
Kommunelova § 60 d seier:
«Fylkesmannen kan gi pålegg til kommunen eller fylkeskommunen om å rette forhold som er i strid med de bestemmelser fylkesmannen fører tilsyn med etter § 60 b.
Før pålegg benyttes, skal kommunen eller fylkeskommunen gis en rimelig frist til å rette forholdet».
Jondal kommune er gitt frist til 1. februar 2018 til å rette lovbrot som er avdekka i tilsynet, jf.
kommunelova § 60 d. Innan denne fristen må Jondal kommune og gje ei erklæring til Fylkesmannen om at lovbrota er retta og gjere greie for korleis dette er gjort. Dersom forholda ikkje er retta innan 1. februar 2018, vil Fylkesmannen vedta pålegg om retting med heimel i Kommunelova § 60 d.
Kommunen har rett til innsyn i saksdokumenta, jf. Forvaltningslova § 18.
Gøril Vikøren Nøkleby Kjetil Stavø Høvig
tilsynsleiar seniorrådgjevar
