1
ENDELEG TILSYNSRAPPORT
Opplæringslova § 2-15 om rett til gratis offentleg grunnskuleopplæring
Bømlo kommune – Moster skule
2
1. Innleiing
Rapporten er utarbeidd etter tilsyn med Bømlo kommune, Moster skule. Rapporten gir inga
fullstendig tilstandsvurdering av skulen. Tilsynet er gjennomført ved å vurdere praksis og rutinar som er omtalt i tilbakemeldingane frå kommunen og skulen opp mot lovkrav.
2. Rettsleg grunnlag for tilsynet
Etter opplæringslova § 14-1 har Fylkesmannen heimel til å føre tilsyn med offentlege skular.
Kommunelova har utfyllande reglar om dette i kapittel 10A, jf. § 60c. Tilsynsmyndigheita skal i denne samanheng ha tilgang til skuleanlegg og dokumentasjon. Tilsynet har avdekt lovbrot.
3. Tema for tilsynet
Tema for tilsynet var om Moster skule følgjer krava i opplæringslova § 2-15 om rett til gratis offentleg grunnskuleopplæring.
§ 2-15 seier:
Elevane har rett til gratis offentleg grunnskuleopplæring. Kommunen kan ikkje krevje at elevane eller foreldra dekkjer utgifter i samband med grunnskuleopplæringa, til dømes utgifter til undervisningsmateriell, transport i skuletida, leirskuleopphald, ekskursjonar eller andre turar som er ein del av grunnskuleopplæringa.
Vidare er det vurdert om krava i opplæringslova § 2-11 om permisjon frå den pliktige opplæringa er følgt når denne regelen blir aktualisert i samanheng med gratisprinsippet.
§2-11 første ledd seier:
Når det er forsvarleg, kan kommunen etter søknad gi den enkelte eleven permisjon i inntil to veker.
Retten og plikten til opplæring varer til eleven har fullført tiande skuleåret. Grunnskuleopplæringa skal vere i samsvar med Læreplanverket for Kunnskapsløftet, under dette fag- og timefordelinga.
Kommunen gir forskrifter om skule- og feriedagar for elevane. Det går fram av opplæringslova § 2-2 at opplæringa skal strekkje seg over minst 38 skuleveker innafor ei ramme på 45 samanhengande veker i skuleåret. Kommunane står fritt til å fastsetje eit anna tal undervisningsdagar enn 190, dersom dagane blir fordelte innanfor ei ramme på minst 38 og maksimalt 45 samanhengande veker.
Forskrift til opplæringslova § 1-6 seier at undervisninga som regel skal gå føre seg mellom kl. 08 00 og kl. 15 30. Unnatak frå denne regelen kan gjerast i enkelte tilfelle. Eit døme kan vere å forlenge skuledagen dersom elevane skal på teaterbesøk som ein del av undervisninga på ettermiddag/kveld.
4. Rettslege krav
Opplæringslova § 2-15 Rett til gratis offentleg grunnskuleopplæring:
Utdanningsdirektoratet har tolka denne retten og seier: Lova slår fast at den offentlege
grunnskuleopplæringa skal vere gratis for elevane. Det betyr at kommunen/skulen ikkje kan krevje betaling frå elevane eller foreldra for verken undervisningsmateriell eller aktivitetar (faglege og sosiale) som går føre seg i skuletida og i skulen sin regi, og som er ein del av grunnskuleopplæringa i samsvar med opplæringslova og forskriftene til lova. Dei døma som er nemnde i lovparagrafen er ikkje uttømmande. Forbodet mot å krevje eigenbetaling gjeld all verksemd i samband med
3 opplæringa, også aktivitetar som går føre seg utanom ordinær skuletid når desse aktivitetane er ledd i at skulen gjennomfører opplæringa i samsvar med lov og forskrift.
Opplæringslova § 2-11 Permisjon frå den pliktige opplæringa
Ordlyden i opplæringslova § 2-11 regulerer permisjonar knytt til den enkelte elev, og regulerer derfor ikkje permisjonar for grupper av elevar. Opplæringslova § 2-11 kan heller ikkje brukast når turen er ein del av grunnskuleopplæringa.
Omsynet bak regelen er at det skal vere mogeleg for foreldre å ta ut elevane frå den obligatoriske grunnskuleopplæringa utanom skulen sine feriar.
Både ordlyden og omsynet bak regelen tilseier derfor at regelen ikkje kan brukast slik at det blir ei omgåing av gratisprinsippet. Kommunen/skulen kan derfor ikkje gje permisjon for ei gruppe elevar med heimel i opplæringslova § 2-11.
5. Skriftleg dokumentasjon
Fylkesmannen har utarbeidd spørsmål som skuleeigar, rektor og leiar for FAU skulle svare på. Det var og høve til å leggje ved annan relevant dokumentasjon.
Fylkesmannen har mottatt svar på spørsmåla frå Bømlo kommune, rektor ved Moster skule og frå FAU-leiar.
Følgjande spørsmål blei stilt:
1. Korleis informerer skulen foreldre og lærarar om retten til gratis grunnskuleopplæring?
2. Er gratisprinsippet drøfta i skulen sine rådsorgan?
3. Gjennomfører skulen turar/arrangement som til dømes;
a. leirskule b. utanlandsturar
c. andre turar med overnatting
d. dagsturar/ekskursjonar (t.d. skidagar, kinobesøk, museumsbesøk) e. jul/sommararrangement
Gjer nærmare greie for praksisen.
4. Blir turane/arrangementa fullfinansiert av skulen sine midlar?
a. Dersom svaret på spørsmål 4 er nei – blir det kravd eigenandel frå elevar/foreldre?
5. Arrangerer foreldra turar/arrangement for elevane i skuletida, jf. kulepunkta til spørsmål 3?
a. Dersom svaret er ja på spørsmål 5 – korleis vert desse finansiert?
b. Dersom svaret på spørsmål 5 er ja, kva rolle og deltaking har skulen?
6. Har skulen ei eiga «gåvekasse/gåvekonto»?
a. Er denne i tilfelle for heile skulen eller for enkeltklassar?
b. Kven administrerer gåvekassa?
c. Er foreldra informert om at alle gåver må vere reelt frivillig?
7. Gir skulen elevane permisjon etter opplæringslova § 2-11 for å reise på aktivitetar arrangert av foreldre?
a. Kva for tilbod får eventuelt dei elevane som ikkje søkjer permisjon?
Følgjande tilleggsspørsmål blei stilt:
4
Korleis vert informasjonen om innbetaling til «gåvekonto/klassekasse», formidla til foreldra?
Dersom det føreligg informasjonsskriv til foreldre om innbetaling til
«gåvekonto/klassekasse», ber vi om å få tilsendt dette skrivet.
6. Oppsummering av dei skriftlege tilbakemeldingane
Informasjon
Rektor ved Moster skule skriv at skulen informerer om retten til gratis grunnskuleopplæring på foreldremøte som er felles for heile skulen, og på klasseforeldremøte. Lærarane ved skulen er til stades på desse møta, og dei får også informasjon om dette i interne møter på skulen. Kommunen skriv at det også ligg informasjon om dette på kommunen sine nettsider.
I følgje rektor, kommunen og leiar for FAU blir gratisprinsippet drøfta i skulen sine rådsorgan.
Arrangement i regi av skulen og finansiering av desse
Rektor skriv at skulen arrangerer ei vekes leirskule for elevane på sjuande trinn kvart år. Både rektor og kommunen skriv at denne er fullfinansiert, og det er ingen privat kostnad for foreldra.
Skulen har ingen faste utanlandsturar. Rektor skriv at enkeltelevar har vore på utanlandsreise via Comenius-program. Desse turane har vore fullfinansierte via prosjektmidler, og vart gjennomført siste gongen i 2012.
FAU og rektor skriv at skulen til vanleg har sykkel-/telttur ved visse høve. Dette gjeld særleg for ungdomsskulen. Desse turane har ingen kostnader for elevane. Rektor skriv også at 10. klasse var på avslutningstur på ein aktivitetspark med overnatting på hytte våren 2015, men at pengane til turen hadde vorte samla inn på førehand via kantinesal, dugnad og andre arrangement.
Vidare skriv rektor og FAU at skulen gjennomfører andre dagsturar/ekskursjonar, men desse vert finansierte enten av kommunen, eller gjennom dugnadsarbeid. Rektor skriv også at skulen tidlegare har arrangert alpinturar som elevane betalte sjølve, men desse vart siste gong arrangert i 2014.
Om julearrangement skriv rektor at 2. og 4.-klasse har felles julefest med foreldra på
ettermiddagstid. Vidare har 5.-7. trinn felles opplegg med turnus over tre år. Foreldra betaler sjølv 50 kr til klassekassa for kvart av desse arrangementa.
Elevane på 10. trinn arrangerer juleball for elevane på kveldstid, her betaler elevane sjølv inngangsbillett og mat og drikke.
Skulen har eigne sommaravslutningar på ettermiddagstid. Desse er utan kostnadane for elevar og foreldre. For elevane på 10. trinn er det ein eigen avslutningsfest med utdeling av vitnemål.
Arrangementet er på skulen, og det er elevar, foreldre og lærarar på 9. trinn som er ansvarlege for det praktiske rundt avslutninga. Foreldra til elevane på 10. trinn betaler 100 kr i eigenandel per vaksen for å delta på arrangementet.
5
Arrangement i regi av foreldre
Rektor skriv at foreldra gjennomfører arrangement ein sjeldan gong ting i skuletida. Dette blir stadfesta av FAU. Rektor viser her til eit døme, der klassekontaktane for 4. trinn arrangerte tur til vikinggarden på Karmøy våren 2015. Inngangsbilletten vart dekka av klassekassa og foreldra transporterte elevane i eigne bilar.
Gåvekasse/gåvekonto
Rektor og FAU skriv at kvar klasse har eigen gåvekasse/gåvekonto, men det er ikkje ein felles konto for skulen. Desse kontoane blir administrerte av klassekontaktane. Både rektor og FAU skriv at foreldra er informerte om at bidrag til denne er frivillige. Kommunen viser også til at det ligg informasjon om dette på nettsidene til Bømloskulen.
Permisjonar
Rektor skriv at skulen ikkje har fått førespurnader frå foreldre om permisjonar frå opplæring for å delta i arrangement arrangert av foreldra. Skulen gir permisjonar til enkeltelevar, her viser rektor til opplæringslova § 2-11, første ledd. Dette vert stadfesta av svara til FAU og kommunen.
7. Fylkesmannens vurdering
Etter den dokumentasjonen som ligg føre går det fram at kommunen og skulen informerer elevar og foreldre om dei rettane og pliktane dei har i grunnskuleopplæringa, mellom anna retten til gratis grunnopplæring. Det går og fram at retten til gratis grunnskuleopplæring er drøfta i skulen sitt rådsorgan, FAU.
Det går og fram av dokumentasjonen at alle dagsturar, ekskursjonar/museumsbesøk og
leirskuleopphald i regi av skulen, og som er knytt til elevane si opplæringstid, er fullfinansierte av skulen eller via dugnadsarbeid.
Ut frå den dokumentasjonen som ligg føre, så vurderer Fylkesmannen det slik at skulen arrangerer aktivitetar som reelt sett ikkje er gratis for foreldra. Avslutningsfesten for 10. trinn der vitnemåla til elevane blir delt ut er eit døme på dette. Denne festen blir arrangert på skulen, og det er lærarar og elevar som har ansvaret for det praktiske.
Utdelinga av vitnemål etter fullført grunnskuleopplæring er svært ei viktig hendig som dei aller fleste foreldre vil ønskje å få delta på. Fylkesmannen meiner difor at dette ikkje er eit reelt frivillig
arrangement som foreldra kan velje om ein deltar på eller ikkje. Slik Fylkesmannen vurderer det, så er ein slik vitnemålsseremoni så tett knytt opp mot kjerneaktiviteten til skulen at den dermed er ein del av opplæringa. Ut frå dette meiner Fylkesmannen at skulen ikkje kan krevje inngangspengar frå foreldra for å delta.
Vidare, ut frå dokumentasjonen kan det sjå ut til at bidrag frå foreldra til klassekassa/gåvekontoen, reelt sett ikkje er frivillige. Det går også fram at desse gåvekontoane dekkjer utgiftene til turar og hendingar gjennom året som er ein del av opplæringa. Det er ikkje dokumentert korleis pengane blir samla inn, utover at foreldra blir oppmoda til å betale inn 50 kr i samband med juleavslutningane.
Når innbetalinga av ein bestemt sum til kontoen er knytt direkte opp mot skulearrangement, og det ikkje er noko som indikerer at slike bidrag er frivillige, utover ei melding på nettsidene til kommunen,
6 vurderer Fylkesmannen det slik at desse bidraga er meir å rekne som inngangspengar for
juleavslutning enn frivillige bidrag til klassen sin gåvekonto.
8. Konklusjon
Fylkesmannen finn det godtgjort at informasjonsplikta om retten til gratis grunnskuleopplæring er ivareteken av skulen og kommunen.
Fylkesmannen finn at Moster skule sin praksis for finansiering av arrangement og turar i regi av skulen, i opplæringstida, ikkje er i tråd med krava i opplæringslova § 2-15 om rett til gratis offentleg grunnskuleopplæring.
Moster skule sin praksis med å gje elevar permisjon for å reise på aktivitetar arrangert av foreldre er i samsvar med § 2-11 i opplæringslova om permisjon frå den pliktige opplæringa.
9. Lovbrot som må rettast
1. Bømlo kommune må sjå til at Moster skule oppfyller krava i opplæringslova § 2-15 om Rett til gratis offentleg grunnskuleopplæring. Kommunen må i den samanheng sjå til at skulen
sikrar at det ikkje blir kravd eigendel frå føresette i samband med arrangement som er ein del av opplæringa
sikrar at bidrag til gåvekonto for klassane reelt sett er frivillige
10. Frist for tilbakemelding
For Fylkesmannens tilsyn etter opplæringslova § 14–1, gjeld reglane i kommunelova kapittel 10 A.
Kommunelova § 60d seier:
«Fylkesmannen kan gi pålegg til kommunen eller fylkeskommunen om å rette forhold som er i strid med de bestemmelser fylkesmannen fører tilsyn med etter § 60 b.
Før pålegg benyttes, skal kommunen eller fylkeskommunen gis en rimelig frist til å rette forholdet».
Bømlo kommune er gitt frist til 1. mai 2016 til å rette lovbrot som er avdekka i tilsynet, jf.
kommunelova § 60 d. Innan denne fristen må Bømlo kommune og gje ei erklæring til Fylkesmannen om at lovbrotet er retta og gjere greie for korleis dette er gjort. Dersom forholdet ikkje er retta innan 1. mai 2016, vil Fylkesmannen vedta pålegg om retting med heimel i Kommunelova § 60 d.
Kommunen har rett til innsyn i saksdokumenta, jf. forvaltningslova § 18.
Kjetil Stavø Høvig Toril Tysseland
tilsynsleiar seniorrådgjevar
