D E N EVANGELISK LUTHERSKE BANTUKYRKJA I S@R-AFRIKA
av
I. E. H O D N E
Alt misjonsarbeid siktar mot eitt mB1, nemleg som frukt av ar- beidet B skape ei sjalvstendig kyrkje. Vi segjer at ei kyrkje er sjelvstendig nAr den greider seg sjelv ekonomisk, har det fulle ansvar for alt styre og stell i kyrkja og samstundes bar ltraft ti1 B utvide arbeidet ved evangelisasjon eller misjon. Utviklinga i den seinaste tid innan verdensmisjonen viser at sjelvstendig- gjeringa av dei unge kyrkjer i Asia og Afrika er brennaktuell.
Det er vet klArt for dei fleste som har litt kjennskap ti1 stillingen i dag, at ein her stAr andsynes det som skal avgjera kristendom- mens vidare framgang desse stader.
Med Ser-Afrika meiner vi Ser-Afrika-Sambandet, dvs. pro- vinsane Kap, Orange-Fristaten, Transvaal og Natal. Dessutan dei engelske protektorat Basutoland, Swaziland og Betohuanaland, samt Servest-Afrika. I samband med luthersk misjonsarbeid h a r vi i den seinare tid utvida omgrepet litt og taler gjerne om det serlege Afrika og reknar dB ogsB med Ser-Rhodesia. Grunnen ti1 denne utviding er at Svenska Kyrkans Mission 'bar eit lovande arbeide i Sar-Rhodesia, og det prever ein B knyte saman med ar- beidet i Ser-Afrika.
Abantu eller bantu er ei sams nemning for dei fleste innfedte folkestammer i Unionen. Den gjevaste gruppe millom desse er utan tvil zulufolket. Dei innfedte sjelv kallar seg gjerne for abantu, og ordet er nA overalt offentleg nytta som rette namn for desse stammer.
Ein ber vel med det same gjera merksam pB at den evangelisk lutherske bantukyrkja ennB ikkje er ein reyndom. Men det er eit m i l vi reknar med B nB i den naeraste framtid. Mot dette m&l
sserleg h a r ein gjort store framsteg i den aller siste tid. Vi kan difor med ein viss rett alt nB tale om denne kyrkja.
Det er i denne samanheng naturleg B vise tilbake ti1 den tid dB dei ulike lutherske misjoner tok ti1 B arbeide i Ser-Afrika og kort fylgje utviklinga i den tidsbolken. Dessutan m i ein peike pB det som seinare forde ti1 samarbeid millom desse misjoner, saerleg i Natal, vanskar i dette samarheide og korleis samarbeidet i den siste tid har fBtt ein sB omfatande karakter a t det gjeld heile det serlege Afrika.
Vi vil ogsB nemne det som i saerleg grad intresserer oss, nem- leg Den Norsk Lutherske Zulusynode som er ein reyndoln sidan 1. januar 1954. Den har sin eigen konstitusjon og er organisert som eit sjslvstendig kyrkjesamfund ved sida av Det Norske Mi- sjonsselskap.
Herrnhuttane var dei ferste lutheranarar som tok op arheid i dette land. Alt i 1737 tok Georg Schmidt ti1 B arbeide millom hottentottene. Men dB han tok ti1 5. deype heidningar, mette han slik motstand fr5. den kvite folkesetnad a t arheidet vart forbode.
I Bret 1792 tok likevel Bredremenigheten ti1 p i ny, og U B kom dei for 5 Vera. Ferste stasjonen var Gnadenthal. Ein svenske, Petter Hallheck, var leidar ti1 1840. I dag har Bredremenigheten om lag 20 000 kristne i sine kyrkjelydar. Den h a r like ti1 det siste vore utanom alt luthersk samarbeid. Men i 1949 sende den for ferste gang elevar ti1 den sams lutherske presteskule p5.
Oscarsberg, Natal.
Ar 1834 tok Berlin-Misjonsselskapet (B.iV1.S.) ,ti1 i Orange- Fristaten, og utvida sitt felt i 1846 ti1 Zululand og Natal. Denne misjon, som er den nest sterste lutherske misjon i Ser-Afrika, h a r nB fleire synoder over heile landet: 1 ) Zulu-Xosa-Swazi- synoden, 2) Nordre Transvaal-Synode, 3) Sendre Transvaal-Sy- node, 4 ) Orange-Fristat-Synoden, og 5 ) Kap-Synoden. I 1953 hadde den 109 000 kristne.
Det Norske Misjonsselskap (N.M.S.) kom ti1 Natal og Zululand 1844. Det h a r berre ein synode, Den Norsk Lutherske Zulusynode.
Den h a r litt over 25 000 kristne.
Hermannsburgmisjonen (H.M.), som er den sterste lutherslce 164
misjon i landet, opna sitt arbeid 1854. Den arbeider n% i 1) Natal og Zululand, 2) Transvaal (der den h a r to distrikt). Den h a r nS 123 000 kristne.
Svenska Kyrkans Mission (S.K.M.) tok ti1 1876 og h a r n % ar- beide i 1 ) Zululand og Natal, 2) Transvaal, og 3 ) Ser-Rhodesia.
Den h a r 28 600 kristne.
Den Amerikansk Lutherske Misjon
-
Evangelical Lutheran Church (E.L.C.)-
overtok 1928 ~Schreudermisjonens (1873).Arbeidsfeltet er Zululand og Natal, med 15 600 kristne.
Den Hannoveranske Frikyrkje h a r skilt seg u t fr% Hermanns- burgmisjonen og far om lag all stotte f r a U.S.A. Arbeidsfeltet er Zululand og Natal. Den h a r ca. 13 000 kristne.
Det Rhinske Misjonsselskal) tok ti1 i Ssr-Vest-Afrika 1842.
Det h a r i dag 94 500 kristne.
Det Finske Misjonsselskap h a r sidan 1879 arbeid i Ser-Vest- Afrika og h a r nS 82 000 menighetslemer.
I denne oversikt h a r eg nytta ulike nemningar for arbeidet i dei ymse misjoner. Vi har tala om synoder, distrikt, arbeidsfelt eller arbeide. Det er ikkje utan grunn a t ein m% nytta ulike ut- trykk. Seinare skal vi sj% a t synode, distrikt og arbeidsfelt forte1 oss noko om kor langt arbeidet med sjelvstendiggjeringa er kome i misjonsselskapa.
Dei samarbeidande lutherske misjoner, dvs. dei som er g%tt saman i eit reelt samarbeid, h a r tilsaman om lag 300 000 kristne.
Saman ined dei andre selskap, Det Rhinske Misjonsselskap, Det Finske Misjonsselskap og Bredremenigheten, er det etter siste statistikk 512 000 kristne. Det lutherske innslag i Ser-Afrika er difor start. Ei sameint luthersk kyrkje i Ser-Afrilta vil saleis kome svaert nrer den sterste lutherske kyrkje millom dei inn- fedte, nemleg Batakkyrkja pS Sumatra.
I ferste omgang kan det sj% litt planlaust u t med alle desse lutherske misjoner som, uavhengig av kvarandre og ofte utan vite om kvarandre, talc op arbeide i landet. Noe liknande ville truleg iklije hende i dag d% vi rebnar med % h a meir oversikt.
Men det er ingen tvil om a t Gud h a r hatt ei meining med det n%r
Den ferste tid i alt misjonsarbeid mB nyttast ti1 i planlegge og f B arbeidet inn i visse faste former. Det var difor ingen trang ti1 noe samarbeide i pion8rtida. Alle var dB optatt med sitt omrhde og dei spesielle vanskar alt nybrottsarbeid mnter. Det var ferst n i r sporsmilet om medarbeidarar i kyrkje og skule melde seg, at tanken om eit samarbeid kom fram. Om arbeidet skulle ut- vikle seg normalt, matte ein ha lerarar i skulane og prestar og evangelistar i kyrkjelydane.
Saerleg var det mange lutherske selskap som tok op misjons- arbeide i Zululand og Natal. B.M.S., N.M.S., S.I<.M., E.L.C. og H.M. Med undantak av N.M.S. og E.L.C. har alle desse ogsi ar- beide i andre provinser. Seinare skal vi sj% a t denne faktor fBr mye B segja for eit utvida samarbeid. DB sB mange slo seg ned i Natal pB eit beller lite omride, var det naturleg at denne pro- vins korn i forgrunnen n%r det gjeld samarbeide.
I
1881 vart Natal Missionary Conference skipa pa interkonfe- sjonell grunn. Denne konferanse ferde naturleg tanken mot eit konfesjonelt samarbeide millom dei lutherske misjoner, og ferste frukt vart Lutherkonferansen som kom saman 1889. Det er ikkje rett B kalle dette for eit samarbeide. Det var meir eit samfunn millom misjonaerar enn samarbeid millom misjoner. Men det var eit steg i rett leid. Misjonaerane kom saman kvart Br, og sam- fundet millom lutheranarane vart styrkt. Det vart vedteke B gjeve ut eit blad, ~Isitbunywaw, som seinare vart organ for alle misjoner. Elles provde ein med litt samarbeid i skule- og litte- raturarbeidet, og det er ingen tvil om at desse Brlege samvaer styrkte samarbeidstanken. Ja, jamvel etterat eit reelt samarbeid kom i gang, har Lutherkonferansen hatt ei stor opgive. Saerleg for dei misjoner som ikkje ville gB med i direkte samarbeid, har denne konferansen vore den opne der der alle kunne samlast.Det er forst i 1912 at eit reelt samarbeid tek til. Og det som d i ferde ti1 samarbeidet, var ferst og framst at kravet nB melde seg med styrke om medarbeidarar i skule og kyrkje. Folkeskulane auka og voks, og kyrkjelydane likeeins. DB fleire av dei lutherske misjoner badde interesse av B ta ti1 med ein laerarskule, sa like- vel staten frB at ein ikkje kunne rekne med stette ti1 meir enn 166
ein luthersk laerarskule i Natal. Dermed mBtte misjonane gB sainan om laerarskulen. Ein evangelistskule og presteskule var ogs& naudsynleg. Difor vart alle lutherske misjoner i Natal kalla sainan ti1 samarbeid. Hermannsburgmisjonen, Den Hannover- anske Frikyrkje og Schreudermisjonen (nB E.L.C.), fann av ymse grunnar ut at dei ikkje ltunne Vera med. Lilteve1 tok sam- arbeidet ti1 med dei tre andre misjoner, dvs. B.M.S., S.K.M. og N.M.S. MBlet for samafibeidet var B skape ei evangelisk lubhersk zulukyrkje. Forste mB1 var saleis avgrensa ti1 Natal.
Alt same Bret vart desse skulane opna: 1) laerarskulen p i Umpumulo (tidlegare evangelistskule og laerarskule for N.M.S.), 2 ) presteskulen pB Oscarsberg (svensk misjonsstasjon), og 3) evangelistskulen p i Emmaus (Berlinmisjonen). SBleis fekk alle noe av samarbeidet knytt ti1 sitt felt. Dette var med B styrke ar- beidet. Fsrst 1928 kom E.L.C. med. Dei sette som vilkBr ennB B utdanne sine eigne prestar og evangelistar. FrB 1938 kom H.M.
delvis med i arbeidet. Dei 'hadde saxleg interesse av B sende elever ti1 lserarskulen pB Umpumulo som pB denne tid var heilt utbygd.
Det tok saleis 25 Br f s r vi kan snakke om ei samling, og jamvel dB var det langt frB slik ein kunne ynskje det. Det er likevel mye gledelegt i utviklinga i desse Bra.
I 1925 tok ein ti1 B arbeide med konstitusjonen for zulukyrkja.
Samstundes kom tanken f r a m om sams Iiturgi, salmebok og presteklaer. Arvegods fr8 heimlanda skapte vanskar her. Alle ville ha sitt nasjonale szrpreg med. NBr ein samanlikna konsti- tusjonane for dei tre ovannemnde misjoner, viste det seg at dei stort set var like. Ein skulle difor tru at ein lett kunne finne fram ti1 ei sams ordning. Det tok likvel lang tid innan ein kom fram mot milet. Eit luthersk blad kom som nemnt ut alt for samarbeidet tok til. I 1918 vart ulsithunywan organ for dei Iutherske misjoner. Det var dessutan naturleg med eit vidare samarbeid i litteraturen og det lutherske forlag, Lutheran Book Concern, nB Lutheran Publis'hing House, vart skipa 1935. Det h a r vore ti1 stor hjelp bBde i folkeskulen, dei hegare skuler og i kyrkjelydane vBre; I 1938 var d e t b e r r e den Hrmnoveranske' Fri-
kyrkje som sto utanom alt samarheid. Arheidet hadde nB utvida seg slik at eiu trong tit ein ny konstitusjon for denne arbeids- grein. Denue konstitusjonen gjeld ikkje zulukyrkja og har ikkje noe B gjera med den ovannemnde som ein tok ti1 med 1925. Det er ein konstitusjon for samarbeidet millom misjonane, og den avlsyste den som la grunnen for arheidet i 1912. NB kjem det tydeleg fram at ein er klBr over det mBlet ein sikter mot: K B bygge op ei sjelvstendig, ekonomisk uavhengig og sjolvutbrei- dande luthersk kyrkje millom zuluane og stammer som er i slekt med deb). Grensene for Zululand og Natal er derlned passert.
Grunnen ti1 dette er ein naturleg fylgje av at dei fleste misjoner hadde arheide millom andre stammer ogsB. FrB nB av gar ut- viklinga klBrt og snogt framover. Ilckje eingong siste verdskrig kunne hryte ned samarheidet. Under krigen la ein saerleg vekt pH hihelomsettingsarheidet og skulearbeidet. Straks etter krigen opna ein den nye realskulen pB Eshowe (N.M.S.'s hovedsentrum).
Han hadde tidlegare vore saman med lierarskulen p i Umpumulo.
Lierarskulen vart sBleis utvida slik a t ein kunne ta 200 elever, og realskulen har plass ti1 om lag det samme talet. SB vart det gjort endeleg vedtak om at presteskulen ogsB for framtida skulle Vera p i Oscarsberg og haldast open kontinuerlig. Ved siste kull sende Bredremenigheten som nemnt for ferste gang 3 studenter ti1 skulen. Dessutan sende S.K.RI. en del studenter frB Ser- Rhodesia. Skulen har sBleis utvikla seg ti1 B verte eit luthersk ufakultetw for det serlege Afrika. PA denne vis er radiusen for samarrheidet vorte utvida langt ut over dei grenser ein tidlegare hadde tenkt seg. I det heile har det vist seg at dei hegare sknler er ein mektig faktor ti1 B styrke samarheidet.
I 1946 kom det fram eit forslag om ein radgjevande komitB (synode) som skulle arbeide vidare med konstitusjon og liturgi etc. for hantukyrkja. FrB kvar misjon vart det vald tvo misjon- naerer og tvo innfedte. Ferste m ~ t e vart halde 1949, og seinare har det vorte halde kvart Br. Denne samling av innfedte og mi- sjonierer er eit framsteg ein mB glede seg over, sjelvom denne komitk ikkje kan ta endelege avgjerder.
Iionstitusjonskomiteen la ned sitt arheide under krigen, men 168
tok det opatt straks den var slutt og la i 1950 fram forslag ti1 konstitusjon f o r ei sams luthersk bantukyrkje i Swr-Afrika. I 1951 vart den handsama i revidert form. Den bygger i det store og heile ph synodalforfatninga. H.M. har halde seg horte ogsB frB denne radgjevande komitb. blen sh h a r ein hatt den glede a t Den Hannoveranske Frikyrkje h a r slutta seg heilt ti1 samarbeide fr8 1952. H.M. h a r likevel fylgt utviklinga med interesse og hatt sine observatnrer ved lnwta og betle om 8 f B referat frR desse. Konsti- tusjonen er nB ein realitet trass motstand eller rettare sagt pas- sivitet, frB H.M. For ikkje heilt B stenge dwra for H.M. og andre son1 ikkje finn tida mogen for B skipa denne storkyrkje ennB,
h a r ein istadenfor B kalle det ei sameint kgrkje (United Church),
kalla det for ein fwderasjon der dei einskilde synoder er vel- komne inn i nhr dei finn det laglegt.
Det det nB gjeld om, er B f B ein foderasjon snarast r i d er.
Men her melder vanskene seg pB ny. Foresetnaden for denne fwderasjon, eventuelt ei sameint kyrkje, er a t misjonene forst h a r sjelvstendige synoder som kan melde seg inn i ei storkyrkje.
Einskilde misjoner er her kome langt pB veg, medan andre ligg langt tilbake. Tidlegare h a r vi nemnt a t Berlinmisjonen h a r 5 synoder og N.M.S. 1 synode. Dei andre misjoner har ennB ingen synoder, men framleis berre distrikt eller arbeidsfelt. Misjons- distriktet er framleis arbeidsomrhdet, og den innfwdte kyrkje eller kyrkjelyd h a r ennB ingen sjolvstendig status med konstitu- sjon. Den er eit underbruk under misjonen, med misjonaerkonfe- ransen eller heimestyret som hwgste instans. Den misjon som er nhdd lengst, er N.M.S.
I denne samanheng er det naturleg h nemne nyordninga innan N.M.S. frB 1949 og utviklinga Bra etterpB. Under misjonssekretzr J. Skauges ~ i t j i n g i 1949 vedtok bade kyrkjemwtet (nh synode- motet) og konferansen B sjolvstendiggjera vhrt arbeid millom zu- Inane innan fire Br, dvs. innari utgangen av 1953. Innan den tid skulle zulukyrhja overta alt okonomisk ansvar for kyrkjelydsar- beidet og tilsettje innfodte prestar som distriktsstyrarar i den ut- strekning den makta det. Helst skulle den innan den tid ha sine eigne folk i alle distrikt. Studnaden frB N.M.S. ti1 arbeidet vart
redusert med 25 % pr. Br ti1 utgangen av 1953, og seinare fell all stotte bort. Zulusynoden skulle pB den andre side registrerast som sjelvstendig kyrkje ved sida av N.M.S. I dag er den eit faktum, og namnet er Den Norsk Lutherske Zulusyuode. Det Brlege synode- motet er hogste autoritet og avgjer alle saker. I tida millom meta rBder synoderBdet. Synoden vel sjelv sin president og visepresi- dent og kan fritt velge anten ein misjonaer eller ein innfodt prest.
Ved forste valg valde den misjonsprest N. M. Follesee som presi- dent og pastor K. J. Msomi B.A. som visepresident. Synoden har ogsB makta den okonomiske side ved saka og auka sine inntekter med litt over 30 000 kr.
Berlinsynodene er ogsB okonomisk sjelvstendige. Men dei h a r ikkje makta B betale sine prester og evangelister den Ion dei skal h a etter vedtak i samarbeidet. S.K.M. og E.L.C. er langt tilbake nBr det gjeld sjelvhjelpa. Den siste misjon har dessutan ikkje hatt nokon konstitusjon for arbeidet sitt for i dei siste Bra. H.M.
er vel den som ligg lengst etter pH alle omrBde. Men det er ingen tvil om a t det kan gB fort dersom ein verkeleg gar inn for sjolv- stendiggjeringa. N.M.S. er eit godt prov pH dette. Det er stort sett samme slags folk vi alle har B gjera med. E.L.C. h a r kome godt etter dei siste Bra. Kan ein auke farten tilsvarande hjH dei andre sB skulle den side ved saka legge seg ti1 rette, og den sam- einte kyrkje kunne Vera ein realitet innan stutt tid.
Fleire av dei vanskar som tidlegare seinka arbeidet er nB borte.
Den liberale teologi og ulikt syn pB nattverdsamfund med andre denominasjonar h a r tidlegare skapt vanskar, saerleg for H.M., for eit fullt samarbeid. Elles har som tidlegare nemnt nasjonalt arvegods vore ei stor hindring. Men mange av desse vanskar er nB borte. Vi har nBdd Cram ti1 sams presteklaer, sams liturgi, sams salmebok. Fsrste gangen den nye prestedrakt vart nytta, var 6. desember 1953 dB 6 av N.M.S.s ateologiske kaudidatar)>
vart ordinera ti1 prestar. Ei ny salmebok med 400 salmer er nB under trykking. Dessutan kjem sB kravet sterkare og sterkare frB dei innfedte sjelv. Dei ser med glede fram mot den dag dB dei h a r ei sams luthersk kyrkje i Ssr-Afrika. Dette er ein faktor som utan tvil vil pBskynde farten i framtida. Og ti1 slutt mB ein
nemne heimestyra. Dei fleste 'heimestyra skubbar pB og det med rette. Ofte er det heimestyra som h a r makta B leysa knutene, ja, jamvel av og ti1 matte dei hogge dei av. Vitjingane frB heimlanda dei siste Br h a r hatt mye B segja for utviklinga. Vi har nettop set kva misjonssekretaer J. Skauges vitjing fekk B segje for N.M.S. sitt anbeidsfelt.
I 1950-51 var misjonsdirekter Brenneeke frB Berlinmisjonen pB inspeksjon i Ser-Afrika. Han kalla saman alle lutherske mi- sjoner ti1 eit mete i Pretoria i april 1951. Resultatet var at alle dei tidlegare nemnde selskap sende utsendingar. PB dette matet vart det samreystes vedteke B skipe eit luthersk kyrkjerBd for Ssr-Afrika. Det er nB ein realitet, og saleis har ein fBtt eit sams forum for lutherdomen i Ssr-Afrika. Dette hetyr eit utvida sam- arbeid ein lcan vente seg mye av. Det har tatt arbeidet i Natal som msnster og fylgjer om lag dei samse linjer. MBlet er nB ei sums luthersk kyrkje for def s0rlege Afrika. Dkrmed er faktisk den rBma denne artikkelen egentleg tenkte B gjeve eit oversyn over, oversltriden. Den galdt den evangelislc lutherske bantukyrkja.
PA denne vis kjem ogsB hottentotter og andre folkegrupper inn i biliete. Ein mB uvilkarleg minnast ordet om senepskornet.
Etter sB mange Brs luthersk arbeid i Ssr-Afrika skulle ein h a lyst ti1 B kunne peike pB ennB fleire konkrete ting i denne sak.
Ein kan ofte verte mismodig, og ein tykkjer det gBr sB altfor seint. Liltevel tykkjer eg det er grunn ti1 B Vera taltksam for det som er nBdd, og det kan vel ikkje Vera nokon tvil om at ei sam- eint luthersk kyrkje vil Vera ein reyndom om iklcje sB altfor lenge. Det er mye truleg a t ein fsderasjon av synodene i Natal vert ferste steg pB vegen. Og sjolv om ein ikkje kan rekne med at H.M. vert med f r 8 ferst av, sB har ein med eit slikt forbund nBdd langt. I neste omgang vil det naturleg ntvide seg ti1 H gjelde heile Ser-Afrika (med Ssrvest-Afrika) og truleg Sor-Rhodesia. Vi i N.M.S. har ofte vore stolte av at vi er nBdd sBpass langt. Men vi treng dB minnast at vi berre har ein synode og arbeider berre i ein av provinsane og har eit meir avgrensa omrBde. PA den andre sida kan vi Vera eit audmjukt fsredome for dei andre og vise dei at det er r i d B aktivisere dei innfedte kristne, og at dei ogsB kan
styre og stelle sjelv, nhr dei herre f a r ansvaret lagt i n n over seg.
Eining gjer sterk, det gjeld alle stader, m e n saerleg u t e p i mi- sjonsmarkene n & r ein s k a l vitne f o r heidningene, slik a t dei k a n kome ti1 t r u pa Kristus. Det e r denne eining som f o r framtida m & verte eit kjennemerke for lutherdommen i Sor-Afrika.
L I T T E R A T U R
0. G. Myklebnsl: Liithersk samarheide i Syd-Afrika 1889-1939, Svensk hfissionstidskrift 1939 s. 191-215.
Torsten Ysander: Lutheran Cooperation in South Africa, World 1,utheranism of Today, A Tribute to Anders Nygren 15 November 1950, Lund 1950, s. 418-434.
Herman Schlyter: The History of the Co-operating Lutheran Missions in Natal 1912-1951. Durban 1953.
Referater fra Det norske misjonssclskaps misjonaerkoilferanse, Natal, Ser-Afrika.
Referat fra det lutherske misjonsmstet i Pretoria 1951.
