Kvantitativ eller kvalitativ metode

Hellevik (1991: 14) definererkvantitativ metode slik:

Med dette menes framgangsmåter der forskeren først systematisk skaffer seg sammenliknbare opplysninger om flere undersøkelsesobjekter av et visst slag, så uttrykker disse opplysningene i form av tall, og til slutt foretar en analyse av mønsteret i dette tallmaterialet.

Ein kvalitativ metode omtalar han som(1991: 14):

... metoder der forskeren gjør en mindre systematisk - mer impresjonistisk, kan en si - brak av data for å besvare et empirisk spørsmål. Han baserer seg på sin evne til å leve seg inn i og oppfatte et mønster i det mangfoldet av sanseinntrykk han mottar, i stedet for å trekke ut et begrenset antall aspekter ved helheten, og så måle og analysere dem ved hjelp av lail.

Humanvitskapen er både teoretisk og metodisk dominert av hermeneutiske og kvalitative analysar. I sosiolingvistikken,som öger ein humanistisk disiplin, har kvantitative analysar likevel vore dominerande. Den kvantitative metoden er ein teljande metode og eignarseggodt dersom ein vil at resultata skal gje svar på og vera representative for generelle forhold. Medan den kvantitative metoden er gruppe- eller mengdeorientert,er den kvalitative metodenindividsentrert og mestoppteken avå analysera talemålet til einskildindividet. Le Page og Tabouret-Kellergjennomførteei stor kvalitativundersøking ved å studera kreolspråki Vest-India (jf. LePage og Tabouret - Keller 1985). Her ilandet er Brit Mæhlum densom sterkast har kritisert den kvantifiserande labovske tradisjonenog gått lengst i eitforsøk på å reindyrkaei kvalitativ tilnærming. Detteviste ho særleg klart i doktoravhandlinga si (1992),der ho med ei kvalitativ tilnærming undersøktebarn og unge sinespråklegestrategiar i Longyearbyen påSvalbard. Det erlikevelsvært få sosiolingvistiskearbeid som erei reindyrkingav det eine eller det andre. SjølvomMæhlum (jf. 1992: 105-106) likar å framstilla skilnadene mellom kvantitative og kvalitative metodar sommotpolar, og på eitvis som Benedicte Madsen meiner grensar tileikarikering (jf. Madsen 1981: 66), erdet i realiteten oftast snakk om glidande overgangar mellom metodane, og imange tilfelle vildeiheller suppleraennå utelata kvarandre. Heap (1988: 3191) uttrykkjer detteslik:"Det er imidlertid intet til hinderfor at kvalitative dataanvendesi forhold tilet delperspektiv,og at kvantitative data anvendes i forhold til totalperspektivet"

Kva somerføremålet med undersøkinga, vilvera avgjerande for metodeval.

Ein kvantitativ metode krev at ein i innsamlingsfasenhar mange nok personar, ogat

36 DEL2:GJENNOMFØRING AVUNDERSØKINGA: 5 Metode

ein er såpassobjektivtil det ein vil undersøkja, at ytre forhold skaper færrast mogleg feilkjelderfor generalisering.Medkvantitativedata vil einfyrst og fremst testa ut hypotesar og teoriar. Dette vertformalisert ved at ein ser påfrekvens ogkorrelasjonar.

Analyse og tolkingskjer så ved hjelp av statistikk,og resultata kanframstillast i tabellarog diagram.Med kvalitative dataer einderimot interesserti ei heilskapleg forståing av det spesifikke og utviklar såleis gjeme nye omgrepog kategoriar.

Analyseog tolking kanskjeparalleltmeddatainnsamlinga,og det heile vert illustrert ved hjelpav sitat. Ved kvalitative analysar går ein meirsubjektivt til verks, og analysen impliserer ogsåspråkbrukarensieigaoppfatning av seg sjølvog årsakertil eigen språkbruk. Mæhlum hevdarat ei slik tilnærmingikkje berre gjerein istand til å forklaraspråkendringar, men truleg ogsåtil å forstå kvaintensjonarsomligg bak ulike språkhandlingar (jf. Mæhlum 1997:65). Dette siste stiller eg meg ganske tvilande til.Det eropplagt at ulik tilnærmingsform vil gjesvarpåulike spørsmål, men verken einkvantitativeller einkvalitativmetodevil verkeleg kunna forstå kva som gjer at språk varierer og endrar seg.

Bådeproblemstillingaog materialet mitt gjerategsomeit totalperspektiv har valt ei kvantitativtilnærmingettermønster fråLabov.I fleire delperspektiv har eg likevel nytta ei kvalitativ tilnærming. Eg bygde mellom anna på eigen språkkompetanse, for å finna språktrekk someg meinteville ha variasjon. To referansepersonar har vorte brukte som kontrollørar av usikre ord, og teoriar kring identitet ogtilpassing(jf.4.2.3) er ihøgstegrad kvalitative forklaringsmodellar. Eger ute etter åfinna gjennomsnittsverdiar for gruppene og er sjølvsagt klar overategdå kanfå fram eit språksom ikkjevert snakka av noko einskildindivid.

Endå om den statistiske testen tek omsyn til om skilnadene mellom gruppene er størreennigruppa (jf. 8.5.),kan eg med einkvantitativ metode heller ikkje sikra meg mot at ein informantinnanfor ei gruppe kanha eit språk som også høver ieianna gruppe.

5.2 Forprosjekt

I januar1996 gjennomførte eg eitforprosjekt med trepersonar(denfjerde hadde eg alt ferdigopptak med). Røynslene frå forprosjektet varviktige både for val av innsamlingsmetode og språklege variablar. Føremåletmed forprosjektet varå:

a)Testa ut dei språklege variablane for å sjå kva variablar som villegje meg belegg vednaturlegsamtale.

b) Sjå om eg kunne finna storeskilnader mellomspråket tileldreog yngre.

c)Sjå om eg oppdaga markanteskilnader mellom Sogndalsdalen og Sogndalsfjøra.

d) Testa ut opptakssituasjonog utstyr.

e) Finna aktuelle emne som eg kunnefå informantanetil å snakka om.

f) Prøva ut eit enkelt nettverksskjema.

DEL2:GJENNOMFØRINGAV UNDERSØKINGA:5 Metode 37 Deifire informantane vart plukka ut med hjelp frå privatpersonar og skulefolk som har bra oversyn over folk frå bygda. Alle fire tilfredsstilte kravet til å vera informantar. Eg valde to informantar frå deneldsteogto frå den yngste gruppa for å få størst mogleg spreiing i alder. Dessutan valde eg ein gamal og ein ung fråkvart av deito områda. Deretter tok eg kontaktmed kvareinskild viatelefon.Dei to eldstevart intervjua heime i stovene sine. Eitt av desseintervjua overtok egi ferdig form på kassett,teke opp av ein sambygdingtileit anna føremål. Eg startamed deneldste informanten, someg kjende litt frå før. Sjølv om eg haddebandopptakaren ståande synleg oppe påbordet,vartdette aldri nokonsærleg formell situasjonogisvært liten grad eitintervju. Informanten toksjølv initiativ og fortaldelevande ognaturlegmest utan at eg trong bryta av eller stilla spørsmål. Eg hadde med meg gamle bileteav Sogndal frå einlokalhistorisk kalender. Desse fungertesom utgangspunkt,men vart berre delvisstyrandefor samtalen.

Noko annleis vartdet under samtalen med dei to ungeinformantane,der eg ög snakka medein i gongen. Eg kjendeingenav dei personleg, men visste ein del om dei ved at eg hadde snakka med eller kjende andre familiemedlemer. Begge desse opptaka vart gjennomførte på eit grupperom i kulturhuset i bygda. På førehand hadde egnotert nedein del emne og aktuelle spørsmål eg kunne stilla til kvar av dei for å få igang ein samtale. For åkunna lagaaktuellespørsmålfølteegat detvarnødvendig at eg hadde ein viss kjennskap til kva dei var interessertei, og kva dei dreiv medtil dagleg.Medan egheldt på å rigga til utstyret, snakka egmed dei om laustog fast for å gjera situasjonen mindre høgtidleg. Eg sa at eg skulle skriva ei oppgåve om sogndalsdialekten, og at eg ikkje kunne gå rundtog hugsakva kvareinskild hadde sagt ogdifor trong opptakar. Vidaresa eg atdetvarfint om dei snakka og spann vidare påting mest mogleg avsegsjølve,då det varlite spennandeå få berre ja/nei-svar eller berre seg sjølv innpå bandet.Eg følteat eg fekk godkontaktmed begge informantane,men den fyrste avdei,haddenokså mange korte svar og litt mange ja/nei svar. Dettesisteskuldastdels måten eg stiltespørsmålapå.Eg var difor meir påpasselegog flinkare med eigneformuleringar isamtalemed den siste informanten.

a)Føreg starta forprosjektet hadde eg 29 språklegevariablar påpapiret someg meinte kunne vera interessante å undersøkja næraremed tanke på variasjon. Sjølv om eg på førehand visste at ikkje alle variablane var like frekvente, ville eg i utgangspunktet gjealle ein sjanse.For åfå beleggpåvisse variablarprøvdeeg stundom i løpet avsamtalen å styrainformantaneinnmot spesielle emne.Dette lukkasteg berredelvismed, men det kan veraverdt å merkja segat informantnr. 4, der eghadde ferdig opptak,gjennomgåandehar færre belegg påalle dei aktuelle variablane. Etter gjennomlyttingav materialet sat eg att med ialt 13 variablar,som

38 DEL 2: GJENNOMFØRING AV UNDERSØKINGA: 5 Metode

både gavein del belegg, og som eg såg på sominteressante å arbeida vidaremed.” Restenavvariablane viste seg altså anten å vera svært litefrekvente eller åvera altfor homogene.

b)og c) Med alle dei atterhald eg i forprosjektet lytgjera med omsyntiltalet på informantarog informantutval, seier det segsjølvat eg i bestefallberre kan konkludera vagtom tendensar. For nokreavvariablane fekk egantenveldig få eller sværtujamt tal på belegg hjå informantane. Av dengrunnharegsommestaderfortyntgrunnlag til å kunna dra nokon konklusjonar i detheile.

Tabell 5: Prosent av tradisjonelle variantar i dei ulike cellene når det gjeld alder og stad.

VARIABLAR: ELDRE YNGRE FJØRA DALEN

" I kapittel 6 presenterer eg eit endeleg oversyn over dei språklege variablane og gjer også greie for kva som har endra seg frå forprosjektet.

DEL 2:GJENNOMFØRING AV UNDERSØKINGA: 5 Metode 39 Eghar i tabellen over streka underdet kategoriane derdetkan sjå uttil åvera eit skiljemellomeldre ogyngre mål. Detteser ut til å gjelda for variabel 3, 5, 7og12.

Når det gjeld variabel 4, ser me at alle informantane, så nær som den eldste informanten frå Dalen, har 100%realisering av /ai/. Avvikethans botnar berre i veksling av uttale på stadnamnet<Elvagjeng>. Forvariabel 6 finstom lag same forklaringpå avviket til den unge informanten frå Fjøra.Han harnyare uttale ved ordet<fotball> ogidet faste uttrykket <iallefall>Når ein serbort fråatgrunnlaget for somme av variablane er heller tynt, gjeme bene eitt belegg, har den unge informanten frå Dalen for variabel8 berre beleggpå perfektum partisipp-forma.Dette kjem ikkje fram av tabellen, men kan vera årsakatilathan har0% realisering avden tradisjonelle varianten.

Endå vanskelegare er det å oppdaga noko skilje mellom dei to utvalde regionane i dette materialet. Årsaka til deter kanskje fyrstog fremst at det fleire staderrettogslettvantar belegg frå den eldste informantenfråDalen. Likevel kan det sjåuttilat ein for variabel 13 (trykkfordelingi framandord)held littmeirpå dei eldstevariablane i Dalen. Ogsåfor variabel 1 har informantane fråDalen ei svak overvekt.

d) Røynslene mine med dessehalvkjende, handplukka informantane sa meg at dersom egskullesitja slik og snakka med ein og ein informant, ville situasjonen med eit tilfeldig utvaltruleg bli ulik, dvs. ha ulik grad av formalitet/uformalitet. Eg har difor bestemtmeg for ateg i hovudundersøkinga vil prøva å få til eikopling mellom sogndølersom kjenner kvarandregodt frå før. Dette vil kunna eliminera ei slik feilkjelde og skapamest moglegautentiskesamtalesituasjonar.

Ingen av informantane såg ut til å vera noko vidare prega av sjølve opptakssituasjonen. Berre ein av dei unge såg ut til å vera litt nervøs. Eg prøvde heile tida å ha blikk-kontakt med informantane oggjennomandletsuttrykk ellersmå nikk visa at eg var med og var interesserti detdei fortalde. Utstyret var ein liten berbar kassettspelar meduttakfortomikrofonar. Både informantane ogeg festapå osskvar vår myggmikrofon medan sjølveopptakarenstod mellom oss, nærast meg, oppå bordet.

e) Dersom målet er å ha ein mestmoglegdaglegdags samtale, lytogså emna einvel ut, haeit sliktpreg. I forprosjektet vinkla eg samtalen mot fortid/bamdom og notid.

Elles vart kalenderbilete, med motiv frå sogndalsbygda, prøvde ut både som startpunkt og avslutning av samtalen. Sjølvom determange gode argument forå samtala ut fråslike bilete, hareg valt å gå bortfrå detteihovudundersøkinga, då det

Denne typen uttrykk er definert ut av det endelege språklege materialet mitt, jf. 6.3.

40 DEL 2: GJENNOMFØRING AVUNDERSØKINGA: 5 Metode

gjer heilesamtalesituasjonen litt spesiell.Istaden hareg valtå halda meg til ein daglegdags samtale kring tre hovudemne, der eginnimellom skyt inn passande spørsmål som helstogså bør gje språklege belegg i svaret.

f) Etterat eg var ferdig med opptaka medkvar informant, stilte eg dei ein del munnlegespørsmål, som eg registrertepåeiteigeskjema.1’ Tanken bakdenne enkle lista, var å få eit lite innsyn i nettverket til informanten. Ein del tips til spørsmålskategoriar henta egfrå hovudoppgåvatil Agnete Nesse (jf- Nesse 1994).

Prøvelista var grei som eitutgangspunkt, menviste seg å verafor uspesifisert.

For å finnaut om nettverkspersonarkan ha nokon påverknad påinformantensittval av språklegevariablar i uformelldaglegtale vart eg nøyddtil å omarbeidalista ein del før eg kom framtil den endelege versjonen (jf. 9.1.9.).

5.3 Informantutval

Problemstillinga,kva eg vil ha svar på, bestemmer istor gradkva metodeeg skal nytta, ogsaman verkarproblemstilling og metodestyrande på valet av materiale.

Grunnlaget for materialet legg ein altvedutveljingavinformantane. Korleis eingjer detteutvalet, har mykje å seiaforkorpålitelegeresultata og deiseinare drøftingane vert. Føremålet mitter å seianokoomtalemålettil sogndøler som bur i Sogndalog snakkar sogndalsdialekt. For å kunna skilja desse personanefrå innflyttarane og sikra meg best mogleg for dette set eg i utgangspunktet fylgjande hovudkrav til informantanemine:

- Minst ein avforeldra skal vera frå hovudsoknet i bygda.

- Dei skal havakse opp, dvs. gåttgrunnskulen i hovudsoknet og no bui eitt av dei to utvalde områda.Fjøra eller Dalen.

Eg er interessert i å sjå om det er nokonsamanhengmellom eindel sosiale og språklege variablar. Undersøkingami lyt avgrensast og kan ikkje femna om alle tenkjelege inndelingar. Eghar diforvaltå konsentrera meg om to kriterium somtil samanvilgje seks ulikeinformantkategoriar. For det fyrsteskaleg setja to område opp mot kvarandre:

•Sogndalsdalen- Sogndalsfjøra

For det andre deler eg inn i treulike aldersgrupper. Eg har inga øvre aldersgrense, mengrensa for dei yngste informantane har eg sett ved 16 år. Etter 14 års-alderen kan ein veranokså sikker på attalespråket er nokolunde stabilisert (jf.

Trudgill 1986: 34). Ved bruk av yngre informantar ville eg trenga særskilt løyve frå føresette og truleg også måtta nyttaandre innsamlingsmetodar. Avpraktiskeomsyn

Dette galdt alle med unntak av den eldste informanten frå Dalen, som eg ikkje snakka med.

DEL2:GJENNOMFØRING AV UNDERSØKINGA: 5 Metode 41 valde eg under sjølve innsamlingsarbeidet å dela informantane inn i tre ulike aldersgrupper:

• 16-34 år, 35-60 år, 60 fi

For faktorar som kjønn, yrkesgruppe, utdanning, foreldrebakgrunn og tidborte fråSognvil detög vera ynskjeleg å få ei viss spreiing. Sjølvomdesseikkjefår status somuttrekkingskategoriar,vil egtruleg kunna seia noko omdesse på tversav heile utvalet.

For val av informantar kaneg i grove trekk tenkjameg toutvalsstrategiar:

Tilfeldigutval og styrt utval.

1)Tilfeldig utval:

a) Eg kan trekkja ut personar ved hjelpav Vegvisaren forSogndal kommune, deralle innbyggjaranei kommunen over 18 år ståroppført med namnog adresse. For personarialdersgruppa 16-18 år, lyt eg gå tilskulane ikommunenog få lister påalle elevane. Alle som har adresser andrestaderi kommunen enn i deiområda eg er interessert i, lyt sjaltast ut, og alle namna lyt sorterast i tre ulikealderskategoriar.Til kvar kategori tek egbort alle som ikkjetilfredsstiller kravet til å vera informant før eg tekkontakt med dei uttrekte.

b)Eg kanvedhjelpfrå Folkeregisteret i Sogndal og StatistiskSentralbyrå på basis av fastsettekriterium som område og alder fåhjelp til åtrekkja utogstrukturera dei opplysningane eg treng. Dette vil spara meg for mykje arbeid. Dersom dei strukturerer oggjev meg oversynover alledeitre aldersgruppeneinnanfor deito områda, kan eg trekkja ut såmange tilfeldigepersonaregtrengutfrå ein samla populasjon. Fyrst etter uttrekkinga vil eg kontrolleraom desse personane tilfredsstiller kravet til å vera informant.

Fordelar: Det er best å brukatilfeldig utval dersom ein er interessert i å dra kvantitative konklusjonar og å kunna hahypotesar om at andre sogndøler som oppfyllersame kriteria, vilha same språktendensane.Venås seierat dersomutvalet skal kunna seia noko om populasjonen, lyt det vera representativt, og representativiteten vert tryggja ved tilfeldig utval(jf. Venås 1991: 154). Eventuelle avvik i materialet vil skuldasttilfeldigevariasjonarog ikkjekunna forklarast utfrå systematiske skeivskapar. Resultatavil såleis veraallmentinteressanteomutviklinga i sogndalsmålet og vil også kunna fungera somutgangspunktfor eiteventuelt seinare forskingsarbeid om sogndalsdialekten.

Ulemper: På den andre sidakan ein risikera at ein får tak i informantar som tilfredsstiller krava,men som likevel ikkje snakkar sogndalsdialekt. I mange tilfelle kan det visaseg at språket til mora (innflyttar) vil verka svært styrande. (Dette

42 DEL 2: GJENNOMFØRING AV UNDERSØKINGA: 5 Metode

fenomenetvil eg berrekoma nærareattende til dersom det skullevisaseg åvetta eit problem.)

2) Styrt utval:

Ved hjelp av eige oversyn pluss tipsfråsogndølersom har god kjennskap til folk i bygda, kan eg laga lange lister mednamn og alderpå personarsom tilfredsstiller informant-kriteria innanfor kvart avdei to områda.

Fordelar: Eg kan betre passa på at ulike yrkesgrupper og begge kjønn vert representerte, og at det vertlitt spreiing innanfor aldersgruppene.Dessutan kan eg i størregradplukka utfolksomeg veit er positive og ikkje har nokoimot å snakka.

Forklaringsmodellane lytvera sterkareknyttetil individnivå og kvar einskild sitt sosiale nettverk. Metoden verti høg grad kvalitativ.

Ulemper: Ved ei slik form for utveljing risikerer ein at forskarenantenmedviteeller umedvitevel informantar ut frå språklegkjennskap. Det kan gjera utvaletpositivt skeivt, dvs.at detverifiserer hypotesane,eller negativt skeivt, dvs. gjer tilhøva for verifiseringvanskelegare enn normalt(jf. Hellevik1991: 89-90). Denne utveljings metoden gjer at resultata, p.g.a. allstyringa, ikkje utanmange modifikasjonar kan seiast ågjelda sogndølergenerelt, men istaden berreeravgrensa tilden utvalde gruppa. Dette gjer kanskje arbeidet mindreallmentinteressant, og dessutaner det stor fare for at konklusjonane likevel vert dregne lengerenn det er dekning for i materialet. Hovudulempa er sjølvsagt at ikkje alle vert gjevne det same utgangspunktet med lik sjanse for åbh trekteut.

Vald løysing:

Eg tok kontakt medFolkeregisteret i Sogndal. Eghadde tenkt meg ei inndeling av populasjonen ut frågrunnkrinsar. Dette omgrepet hadde eg henta frå hefta: Folke- og bustadteljingfor Sogndalkommune (1980 og 1990). Folkeregisteret visteseg å ikkje ha nokon kjennskap til ei slikinndeling. I staden snakka dei om valkrinsar og skulekrinsar, noko som ikkje ville gje meg den ynskte inndelinga i to regionar.

Derimot kunne Norsk InformasjonsteknologiA/S (NIT) i Tromsø utførasliketenester når ein fyrst har fått løyve frå Datatilsynet (jf. vedlegg A) og deretter frå Sentralkontoret for folkeregistrering (jf.vedlegg B). Etter å hafått slikt løyve til å

Derimot kunne Norsk InformasjonsteknologiA/S (NIT) i Tromsø utførasliketenester når ein fyrst har fått løyve frå Datatilsynet (jf. vedlegg A) og deretter frå Sentralkontoret for folkeregistrering (jf.vedlegg B). Etter å hafått slikt løyve til å

In document Visning av Variasjon og endring i sogndalsdialekten (sider 49-63)