Fiskerisamarbeidet

som var igjen av det russiske miljøvernbyråkratiet. Dåverande president Putin sitt syn om at Russland ikkje hadde råd til å prioritere miljøvern kan heller ikkje ha gjort det enklare med miljøvern og miljøvernsamarbeid (Ibid:71).

Det var ikkje berre miljøsamarbeid som kom på dagsorden i samband med opninga mot Vesten, det dukka og opp andre problemstillingar. Rykta om dumping av atomavfall i Barents- og Karahavet, er eitt døme samstundes som ein vart klar over omfanget av atomavfall frå Nordflåten sine ubåtar og atomisbrytarflåten. Som eit resultat av dette kom handlingsplanen for atomsaker i gong i 1995. Dette var lenge ei av hovudsatsingane i norsk politikk overfor Russland med ein milliard kroner løyvd over ein tiårsperiode.

Handlingsplanen omfatta mange handlingsområde. Planen løyvde mellom anna pengar til å betra tryggleiken og tryggleikskompetansen ved atomkraftverket ved Poljarnye Zori utan at ein dermed skulle forlenge levetida til atomkraftverket (Hønneland G. 2005:63).

Det vart og iverksett tiltak for å hindre dumping av radioaktivt avfall til sjøs der Noreg og USA kom med pengar til utviding av atomisbrytarflåten sitt reinseanlegg i Murmansk. Ein komité såg og på atomavfallskipet Lepse sin vidare skjebne der ein mellom anna oppbevarte øydelagd kjernebrensel. Andre tiltak var bygging av jernbanevogner for frakting av

atomavfall. Det har og vorte sett i gong prosjekt for å få rydda vekk brukt kjernebrensel frå dei gamle tekniske basane for atomubåtar i Andrejevabukta og Gremikha. Desse nye

prosjekta kom i stand utover på 2000-talet i samband med at den gamle handlingsplanen vart avløyst av nye (Hønneland G. og Rowe L.C. 2010:70). Dei norske atomsamarbeidstiltaka har hatt varierande grad av suksess. Tiltaka har og vore møtte av russarane med mistankar om spionasje frå norsk side, sidan dei omhandlar område som til ein viss grad kan sjåast på som militært sensitive (Ibid:72). Dei store summane involvert i tiltaka har og opna for mistankar om korrupsjon på russisk side og ein har ikkje hatt altfor mange reine suksesshistoriar.

Fjerninga av dei siste radioaktive fyrlyktene som vart fullført i 2009 langs den nord-vest russiske kysten kan sjåast på som eit heiderleg unntak (Meld. St. 10 (2010–2011)b.).

2.2.4 Fiskerisamarbeidet

Det norsk-russiske fiskerisamarbeidet hadde på 1990-talet allereie lang forhistorie og her var det ikkje snakk om å byrja på bar bakke, slik som ein måtte gjere på mange andre område.

Fiskerisamarbeidet vart og halde utanfor Barentssamarbeidet. Det dukka opp mange nye utfordringar og dermed måtte og kontrollregimet ta innover seg den nye situasjonen. Utover

23 90-talet byrja russiske fiskebåtar å levere fisk til norske foredlingsanlegg. Dette var i

utgangspunktet motivert av at ein då fekk betalt i vestleg valuta og fekk ein betre pris, men sjølv om prisane etter kvart jamna seg ut, var det framleis enklare å levere fisken til norske anlegg. Dermed kunne ein sleppe unna mange kontrollar i ulike russiske fiskeriorgan som utover 90-talet byrja å bruke desse kontrollane for å få inn inntekter, når ein ikkje lenger kunne stole på å få dei pengane ein skulle ha frå staten (Hønneland G. 2005:88). Dette førte til overfiske før ein fekk nye rutinar for rapportering og samordning mellom norske og russiske fiskeristyresmakter.

Den kanskje viktigaste endringa i det norsk-russiske forvaltningsregimet i Barentshavet kom på slutten av 90-talet då ein fekk innført ein rekkje referansepunkt for kvoteutrekninga, desse kom i 1999, for å sørgje for eit forvaltningsregime basert på føre-var prinsippet, noko som har ført til ei jamnare kvoteutvikling (Hønneland G. 2005:83). Forvaltningssamarbeid har rett nok ikkje vorte vidareutvikla utan motstand, noko som kom klart til syne i 1999 då det nesten vart brot i kvoteforhandlingane. Det året åtvara fiskeriforskarane mot samanbrot av

torskebestanden og kom med ei tilråding om eit kvotekutt frå 480 000 tonn til 110 000 tonn, noko som førte til steile frontar før ein heilt på tampen kom til semje om ein kvote på 390 000 tonn. Kvotereduksjonen vart av mange på russisk side sett på som ei norsk freisting på å skada den russiske fiskerisektoren, og det var ei oppfatning av at Noreg kunne kompensera med auka oppdrett av torsk. Under forhandlingane ropte ein framståande russisk politikar

«Krig mot Norge» (Hønneland G. og Rowe L. 2010:82). I eit slikt spent samarbeidsklima er det verd å merka seg at ein i det heile kom til noko som helst form for avtale, men dette viser kanskje kor viktig fiskerisamarbeidet hadde vorte for begge partar. Fiskerisamarbeidet på 90-talet var kjenneteikna av ei utviding av samarbeidsflatene innanfor fiskeriforvaltninga der ei rekkje nye reguleringstiltak vart innført. Det hadde i 1993 vorte oppretta eit norsk-russisk kontrollsamarbeid etter rapportar om betydeleg russisk overfiske, grunna manglande russisk kontroll med fiskefartøy som hadde byrja å levera fangstane sine til Noreg (Hønneland G. og Jensen L.C. 2008:69). Ein fekk i gong ordningar for utveksling av fangstdata og

kontrollsamarbeidet vart seinare utvida til eit permanent utval for kontroll og

forvaltningssamarbeid. Dette førte til eit godt samarbeidsklima og til at ein dermed fekk gjennomført ei rekkje samordningstiltak når det gjaldt kontroll og tekniske reguleringar av fisket. Med tida kom det og nye regulerings- og kontrolltiltak som til dømes satelittsporing av fiskefartøy. Dette var i det store og heile ein periode der norske forslag hadde

gjennomslagskraft og der ein fekk ei rask utvikling med innføring av mange nye tiltak

24 innanfor kontrollsamarbeidet. Trass i tilbakeslaget i 1999 skulle forhandlingane året etter visa seg overraskande vellukka, med innføringa av ein treårig kvote som berre skulle justerast dersom ein fekk ei svakare bestandsutvikling enn venta, eller at ein nådde nokre fastsette grenseverdiar for gytebestand eller fiskemortalitet (Hønneland G og Rowe L. 2010:82-83).

Dette letta arbeidet med kvotesetjinga, noko som minska sjanse for gjentakingar av

situasjonen i 1999. Det vart dermed lettare å planlegga langsiktig og spenningane minka, det hjelpte godt at torskebestanden tok seg opp att uventa raskt. Det norsk-russiske

fiskerisamarbeidet hadde dermed vist seg som levedyktig trass i enkelte tilbakeslag og problem på vegen.

2.2.5 Oppsummering

90-talet kan karakteriserast som ein periode med sterk utbygging av samarbeidet mellom Noreg og Russland på fleire felt. Mens ein tidlegare berre hadde hatt fiskerisamarbeidet, som i seg sjølv var unikt under den kalde krigen, og eit byrjande miljøsamarbeid utover slutten av 80-talet, fekk ein no opna mange nye område for samarbeid, noko som hadde vore utenkjeleg berre få år tidlegare før Sovjetunionen sitt samanbrot. Barentssamarbeidet kom inn som noko heilt nytt med innføring av eit regionalt samarbeid over landegrensene, og no var det eit fokus på at sovjetperioden hadde vore eit unnatak, og at det var samkvem og handel som var det normale i tilhøva mellom Noreg og Russland i nordområda. Her vart pomorhandel og gamle før-revolusjonære handelssamband trekt fram. Barentsregionen skulle og verta ein

identitetsregion der folka som budde der skulle kjenne ei tilknytning til regionen uavhengig av kva side av grensa dei budde på.

Sjølv om entusiasmen var stor på byrjinga av 90-talet skulle ein etter kvart møte ein del tilbakeslag, og det skulle vise seg at samarbeid ikkje skulle gå så knirkefritt som ein hadde håpa. Med ein norsk utanrikspolitikk som hadde ei meir internasjonal og «sørleg» retting gjennom 90-talet, skulle det ta litt tid før nordområda kom tilbake til toppen av den

utanrikspolitiske dagsordenen i Noreg. Men med Orheim-utvalet si nordområdemelding og med regjeringsskiftet i 2005 kom nordområda igjen i fullt fokus.

25