Biologisk mangfald i Årdal kommune
Aurland Naturverkstad BA rapport nr. 1 - 2003
__________________________________________________________________________________________________
Biologisk mangfald i Årdal kommune – 2 – Aurland Naturverkstad BA 2003
A urland N aturverkstad BA
R a p p o r t 2 0 0 3 :
Arbeidet er utført av:
Aurland Naturverkstad BA og Miljøfaglig Utredning A/S
Kontaktperson:
Siri Wølneberg Bøthun
ISBN-nummer:
Prosjektansvarleg:
Siri Wølneberg Bøthun Aurland Naturverkstad BA
Finansiert av:
Årdal kommune og
Fylkesmannen i Sogn og Fjordane Dato:
Mars 2003
Referanse:
Bøthun, S.W. 2003. Biologisk mangfald i Årdal kommune. Aurland Naturverkstad rapport nr. 1 - 2003.
Referat:
I samsvar med Stortinget sitt krav om at alle kommunar skal kartleggje biologisk mangfald, er det samla informasjon frå Årdal kommune i Sogn og Fjordane fylke. Hovudvekta av arbeidet er lagt på registrering av verdfulle naturtypar, men det er og samla inn og systematisert generell informasjon om naturtilhøve i kommunen samt førekomstar av raudlisteartar.
Framsideillustrasjon:
Raudlisteart som førekjem i Årdal: Skifervokssopp (Hygrocybe lacmus), ein sopp knytt til slåtte- og beitemark med lang kontinuitet. Foto: John Bjarne Jordal.
5 emneord:
Biologisk mangfald Raudlisteartar Årdal Kommune Registrering Naturtype
Føreord
Sogn Regionråd tok i 2000 initiativ til kartlegging av biologisk mangfald i sju kommunar i Indre Sogn (Luster, Balestrand, Høyanger, Leikanger, Lærdal, Aurland og Årdal) Kommunane fekk statlege midlar til dette i 2001.
Aurland Naturverkstad fekk i oppdrag å gjennomføre innsamling og presentasjon av resultata i samarbeid med Miljøfagleg Utredning. Ansvaret for rapporteringa i dei einskilde kommunane vart fordelt. Årdal kommune har vore Aurland Naturverkstad sitt ansvar. Feltarbeid er utført i fellesskap. Arbeidet med kartlegginga i alle kommunane har vore koordinert gjennom Aurland Naturverkstad.
Mange personar har gjeve verdifulle bidrag til arbeidet med sin kunnskap om mangfaldet. Dei fleste av desse er nemnt under munnlege kjelder. Me vil særskildt takka vår kontaktperson i kommunen, Siri Benjaminsen for gode tips og deling av sin lokalkjennskap. Me vil også få takke andre informantar for god hjelp.
Aurland, 14. mars 2003
Siri Wølneberg Bøthun
__________________________________________________________________________________________________
Biologisk mangfald i Årdal kommune – 4 – Aurland Naturverkstad BA 2003
Innhald
Føreord ... 3
Innhald ... 4
Samandrag ... 5
1 Bakgrunn ... 8
2 Metodar ... 9
Innsamling av informasjon
... 9
Presentasjon
... 9
Verdsetting
... 10
Ordforklaringar
... 10
3 Naturgrunnlaget ... 12
4 Hovudnaturtypar ... 15
5 Lokalitetar ... 19
6 Raudlisteartar ... 21
Raudlista insekt
... 21
Raudlista karplanter
... 22
Raudlista sopp, lav og mosar
... 22
7 Nye undersøkingar ... 24
Kjelder ... 26
Vedlegg ... 29
Samandrag
Bakgrunn og føremål
Det biologiske mangfaldet i Årdal er kartlagt etter retningsliner frå Direktoratet for naturforvaltning (1999a).
Hovudføremålet med prosjektet har vore å registrere kjente, verdfulle naturtypar i kommunen. Eit delmål har vore å få oversikt over kunnskapsnivået om mangfaldet, mellom anna potensielt verdfulle naturmiljø og førekomst av sjeldne og trua artar.
Metodar
Direktoratet for naturforvaltning (1999a) si handbok i kartlegging av naturtypar er brukt som rettesnor for
arbeidet. Som databaseverktøy har me brukt Natur 2000, medan lokalitetane er digitalisert i GIS-programmet Arc View med økonomisk kartverk (ØK) rasterkart som bakgrunn.
Kunnskap om det biologiske mangfaldet er samla inn ved søk i skriftlege kjelder som litteratur, databaser, herbarium, ved kontakt med lokale og eksterne fagfolk og ved nye feltregistreringar. Registrerte arts- og naturførekomstar er kvalitetsvurdert, og naturområda er verdsett som svært viktige ("A"), viktige ("B"), lokalt viktige ("C") eller utan sikre naturverdiar, ståande som uprioritert (”U”). Resultata er samla i denne rapporten, databaseutskrifter og digitale kart over kjende lokalitetar.
Naturgrunnlaget
Årdal dekker totalt 979 km2 land og ferskvatn. Arealmessig er størsteparten av kommunen høgfjell; 752 km² ligg over 900 m o.h. Kommunen ligg i indre fjordstrøk på Vestlandet og har ein variert og dramatisk natur med store skilnader i klima og topografi. Det er mykje fattig berggrunn, men med innslag av rikare berggrunn i nokre område. Klimaet i Indre Sogn er prega av kontinentale forhold, med lite nedbør og høvesvis låge
vintertemperaturar. Naturforholda i kommunen er berre delvis prega av tidlegare kulturpåverknad. Av særskild interesse i Årdal er den lune, lange hovuddalen, Utladalen, med både gamalt kulturlandskap og ulike rike skogstypar. Kommunen har førekomstar av gamal skog av furu som er viktig i landssamanheng.
Verdfulle naturområde
I alt er det påvist 45 verdfulle naturområde i Årdal med basis i DN (1999a) sitt system, sjå Tabell 1. Av desse var 18 lokalitetar offentleg kjent for myndigheitene gjennom Fylkesmannen sin naturbase og tidlegare
kulturlandskapsstudiar. Seks av dei sju hovudnaturtypane definert i DN handboka er representert i kommunen.
Nedanfor er områda fordelt etter naturtype og verdi. Lokalitetane har svært ulik storleik.
Tabell 1
Verdfulle naturområde i Årdal fordelt på naturtypar og verdi. A = svært viktig, B = viktig, C
= lokalt viktig og U = ikkje prioritert.
Ferskvann/ våtmark Tal A B C U
Fossesprøytsoner 2 1 1
Fjell
Andre viktige førekomstar 1 1
Kalkrike område i fjellet 2 2
Havstrand/ kyst
- 0
__________________________________________________________________________________________________
Biologisk mangfald i Årdal kommune – 6 – Aurland Naturverkstad BA 2003
Hagemark 3 3
Naturbeitemark 4 1 2 1
Rik edellauvskog 2 1 1
Slåtteenger 10 1 3 4 2
Heilskapleg kulturlandskap* 1 1
Myr
Intakt lavlandsmyr 1 1
Terrengdekkande myr 2 1
Rasmark, berg og kantkratt
Sørvendt berg og rasmark 1 1
Skog
Gamal lauvskog 2 1 1
Gråor-heggeskog 1 1
Rik edellauvskog 11 11
Urskog/gamalskog 3 3
SUM 45 7 25 9 3
*ikkje eigen naturtype etter DN handboka. Lokaliteten er ein kulturlandskapslokalitet men er vanskeleg å plassera innanfor alternativa til DN.
Raudlisteartar i Årdal
Opplysningar om raudlista insekt, karplanter, lav, mosar og sopp i Årdal er samla frå litteratur, herbarium, databasar og feltundersøkingane i 2001 og 2002.
Tabell 2
Førekomst av raudlisteartar i Årdal kommune. Oversikten er basert på data innlagt i Natur 2000, supplert med einskildfunn der det ikkje er eigen naturtypelokalitet.
Raudlistekategoriane er: E (direkte trua), V (sårbar), R (sjeldan), DC (omsynskrevjande) og DM (bør overvakast).
Organisme- gruppe
Artar Raudlistekategori Antall funn E V R DC DM
Insekt 1 1 1
Karplanter 0 0
Mosar 1 1 1
Sopp 12 1 6 5 14
Lav 2 2 2
Sum 16 1 2 6 7 0 18
Figur 1 Kart som viser naturtypar av særskild verdi for biologisk mangfald i Årdal kommune.
________________________________________________________________________________________________
Biologisk mangfald i Årdal kommune – 8 – Aurland Naturverkstad BA 2003
1 Bakgrunn
I Stortingsmelding nr. 58 om berekraftig utvikling (Miljøverndepartementet 1997) har Stortinget bestemt at «alle kommunar i landet skal ha gjennomført kartlegging og verdiklassifisering av det biologiske mangfaldet på kommunen sitt areal i løpet av år 2003». Direktoratet for naturforvaltning har utarbeidd ei handbok til hjelp for kommunane i kartleggingsarbeidet (Direktoratet for naturforvaltning, 1999a). I alt sju kommunar i Indre Sogn vedtok å samarbeide om kartlegginga (Aurland, Lærdal, Leikanger, Årdal, Høyanger, Balestrand og Luster). Dei vart løyvde midlar til dette i 2001. Kommunane gav Aurland Naturverkstad i oppdrag å gjennomføre innsamling og presentasjon av resultata.
Miljøfaglig Utredning deltok som samarbeidspartner i prosjektet. Den praktiske gjennomføringa blei fordelt mellom dei to firma. Aurland Naturverkstad har hatt ansvaret for kartlegginga i Årdal kommune. Kontaktperson i kommunen har vore nærmiljøleiar Siri Benjaminsen.
Kartlegginga er i hovudsak ei registrering av lokalitetar med verdfulle naturtypar. Viktige utvalskriteria er (Direktoratet for naturforvaltning 1999a):
førekomst av raudlisteartar (artar på Direktoratet for naturforvaltning (1999b) sin liste over trua og sjeldne artar)
kontinuitetsområde
artsrike naturtypar
sjeldne naturtypar
viktig biologisk funksjon
spesialiserte artar og samfunn
naturtypar med høg produksjon
naturtypar i sterk tilbakegang Kartlegginga har ikkje som mål å:
få total oversikt over alle kjente artar (vanlege artar vert ikkje registrerte)
få total oversikt over alt areal (vanlege naturtypar vert ikkje registrerte)
kartleggje artar (artar skal i første rekke registrerast innanfor verdfulle naturtypar)
Kunnskapen om det biologiske mangfaldet i Årdal er gradvis bygd opp gjennom lang tid. Denne informasjonen er spreidd på ulike institusjonar og kjelder. Statleg og kommunal forvalting har hatt kjennskap til mykje av denne informasjonen, men fleire viktige kjelder er ikkje blitt fullt utnytta. Målet med dette prosjektet har både vore å få ein oppdatert og meir samla oversikt over kommunen sine naturverdiar og kunnskapen kring dei. Nye
kartleggingar er utført i den grad ressursane har tillete dette. Kunnskapsmangelen er likevel framleis stor. Det er opplagt eit stort tal lokalitetar som ikkje er fanga opp, og sjølv innanfor kartlagde område er kunnskapen om artsmangfaldet ofte mangelfull. Det vil krevje vesentleg større kartleggingsressursar før Årdal kommune har ein total oversikt over alt biologisk mangfald i kommunen.
2 Metodar
Direktoratet for naturforvaltning (1999a) si handbok i kartlegging av biologisk mangfald har vore rettesnor for arbeidet. Handboka si naturtypeinndeling og prioritering av kva som bør registrerast har vore styrande. Boka deler norsk natur inn i 7 hovudtypar. Desse delast igjen inn i 56 naturtype desse som skal prioriterast. Også handboka sitt verdsettingssystem er følgt, samt at alle lokalitetar er lagt inn i ein egen database. Som databaseverktøy er Naturkart DA sin base Natur 2000 nytta (basert på programmet FileMakerPro).
DN har i sin rettleiing lagt særleg vekt på at eksisterande kunnskap skal samanfattast og at det i mindre grad skal utførast nye undersøkingar. Dette er følgt opp i Årdal ved innsamling av litteratur og sjekk av andre kjelder.
Der er også utført noko feltarbeid. Dette føregjekk i 2002.
Under feltarbeidet er det blitt samla inn belegg av ein del interessante artar som er oversendt botanisk museum i Oslo. Artsomtaler er basert på vanleg, gjeldande namnsetting og systematikk for dei ulike artsgruppene.
Innsamling av informasjon
Oversyn over kunnskapskjeldene omkring det biologiske mangfaldet i Årdal er gjeve i kjeldelista. Det er 3 hovudtypar kjelder:
skriftlege kjelder (litteratur frå verneplanarbeid, rapportar frå ulike forvaltningsrelaterte prosjekt, ekskursjonsreferat, ulike registreringsnotat/-rapportar frå biologar og spreidde artiklar samt databasar (databasene til botanisk museum i Oslo for sopp, lav og karplanter))
personlege meldingar (eksterne fagfolk og lokale naturinteresserte, namneliste under munnlege kjelder)
nye registreringar (gjennomført feltsesongen 2002, både supplerande informasjon om kjente lokalitetar og funn av nye, verdfulle område)
Presentasjon
Prosjektet inneheld 3 hovudprodukt:
Rapport med utskriftar frå databasen vedlagt
Database oppbygd i Natur 2000 med alle registrerte og prioriterte lokalitetar lagt inn, med opplysningar om mellom anna stad, verdi, kjende naturkvalitetar og kjelder
Digitalt kart med innlagde lokalitetar
Databasen er bygd opp ved hjelp av modular, der den grunnleggjande eininga er lokalitetsregisteret som fastsett lokalitetsnamn og -nummer, koordinater for sentralpunkt i lokaliteten, samt opplysningar om hovudnaturtype.
Deretter kan ein gå inn i andre modular og legge inn opplysningar om naturmiljø og artsmangfald for den aktuelle lokaliteten. Den viktigaste modulen er Naturtypebasen, som vert brukt for å legge inn lokaliteten sin naturtype etter DN handboka si inndeling. Her vert det og lagt inn områdeskildring, opplysningar om vegetasjonstypar og forslag til skjøtsel og omsyn. I tillegg er det hefta ved ein base der det vert lagt inn funn av kryptogamar (lav, mosar og sopp) og virvellause dyr, primært raudlisteartar og signalartar på verdfulle miljø. For karplante og virveldyr er eigne modular (karplantebasen, viltbasen) kopla direkte mot lokalitetsregisteret, der opplysningar om artar funne på lokaliteten vert lagt inn (dato, finnar, tal, eventuell kommentar m.m.).
_____________________________________________________________________________________________________________
Biologisk mangfald i Årdal kommune – 10 – Aurland Naturverkstad BA 2003
Verdsetting
Alle lokalitetar er verdsett etter Direktoratet for naturforvaltning (1999a) sitt system, som deler inn lokalitetane i særs viktige (A) og viktige (B) område. I tillegg kommer område med lokal verdi (C) som Direktoratet for naturforvaltning har føydd til i etterkant av handbokarbeidet.
Det er sett opp 5 kriterium for verdsetjing av lokalitetane:
storleik og kor velutvikla lokaliteten er (verdien aukar med storleiken og utviklingsgraden)
grad av tekniske inngrep (tekniske inngrep reduserer verdien)
førekomst av raudlisteartar (verdien aukar med tal og grad av trugsmål)
kontinuitetspreg (verdien aukar med miljøet sin alder)
sjeldne utformingar (nasjonalt og regionalt)
Me har prøvd å følgje rettleiinga frå DN ved verdsetting av lokalitetane så godt som råd. Det vil gje mest mogeleg like resultat mellom kommunane uavhengig av kven som utførar arbeidet. Noko skjønn er likevel ofte naudsynt, slik at ein ikkje kan utelukke at andre fagfolk i einskilde tilfelle ville ha satt ein annan verdi på lokalitetane. Eit avvik frå tilrådingane om verdisetting i handboka, gjeld lokalitetar med førekomst av lind som ikkje automatisk får verdi svært viktig (A). Til det reknar me arten som for vanleg i regionen. Førekomst av raudlisteartar er ofte eit vesentleg kriterium for å plassere ein lokalitet som viktig eller svært viktig. Vi har elles tolka handboka slik at førekomst av raudlisteartar i kategori direkte truga, sårbar og sjeldsynt automatisk gir
verdi svært viktig (A), medan kategori omsynskrevjande automatisk minst gjev verdi viktig (B). Avvik frå dette blir kommentert i kvart tilfelle. Raudlistekategoriane sin rangering og forkortingar (med engelsk namn i parentes) :
Ex – utrydda (extinct)
E – direkte trua (endangered) V – sårbar (vulnerable) R – sjeldan (rare)
DC – omsynskrevjande (declining, care demanding) DM – bør overvakast (declining, monitoring species)
Elles vert det vist til Direktoratet for naturforvaltning (1999b) si nye raudliste for nærare forklaring av inndeling, metodar og artsutval for den norske raudlista. Der er det også kortfatta gjort greie for kva for miljø artane lever i og viktige trusselfaktorar.
Ordforklaringar
Her følgjer korte forklaringar på ein del ord og uttrykk som av og til nyttast ved kartlegging av biologisk mangfald.
Beitemarkssopp: Marklevande sopp som er knytt til grasmarker som er lite gjødsla, lite opparbeidd og som har langvarig hevd. Soppen har tyngdepunktet i utbreiinga si i naturbeitemarker og naturenger.
Biologisk mangfald: Dette er mangfaldet av alt levende. Uttrykket skal både omfatte variasjonen av naturtypar, av artar og individ (genetisk variasjon). Det vert ofte fokusert sterkt på å bevare artsmangfaldet, men det er viktig å få med seg at vi og må ta vare på variasjonen av naturtypar, sjølv om desse ikkje nødvendigvis er spesielt artsrike eller inneheld trua artar, og at vi ikkje berre må ta vare på levedyktige bestandar av ein art men og den naturlege, genetiske variasjonen til arten.
Naturbeitemark: Gamal beitemark som er lite opparbeidd, lite gjødsla og har vore i langvarig hevd. Dette er artsrike miljø der mangfaldet er avhengig av at tradisjonell skjøtsel held fram.
Natureng/slåtteeng: Gamle slåttemarker med liten grad av opparbeiding, lite tilførsle av gjødsel og med langvarig hevd. Dette er også artsrike miljø der mangfaldet er avhengig av at tradisjonell skjøtsel held fram.
Naturtype: Det er praktisk å kunne dele inn naturen i einingar eigna for avgrensing og kartlegging. Direktoratet for naturforvaltning (1999a) uttrykker det slik i samband med den kommunale kartlegginga: "Naturtypane er eit slags felles multiplum der ein prøver å fange opp alle dei viktigaste variasjonane på økosystemnivå". Inndelinga er biologisk basert, men er utan nokon naturfagleg fasit. Det faglege grunnlaget og vinklinga på dei kartlagde naturtypane varierer derfor, og ein må forvente at inndeling og system vert endra etter kvart som kunnskap og erfaring med systemet vert betre.
Nøkkelelement: Dette er element av stor verdi for mangfaldet. I skog gjeld det mellom anna gamle, grove tre, hole tre, bergvegger, grove steinblokker og kjelder. I kulturlandskapet kan det mellom anna være store tuntre, dammar, åkerholmar og små bekkedrag.
Raudliste: Sjå eiga oversikt i kapittel 2.3. Raudlister er ingen fasit for status til artsmangfaldet og dei fangar ikkje opp heile variasjonsbreidda til det biologiske mangfaldet. Dei har likevel vist seg å få stor gjennomslagskraft i miljøforvaltninga i dei seinare åra, mellom anna fordi dei er oversiktlege og konkrete. Dei rangerer artane og dei gjev høve for å samanlikne artar og område.
Signalart: Ein art som indikerer miljø med høge naturverdiar.
Vegetasjonstypar: Eit samfunn av plantar som stiller ganske like krav til nærings- og råmetilhøve, og kor dei same artane går igjen der desse tilhøva oppstår. Sjå Fremstad (1997) for nærare forklaring og oppbygging av kartleggingssystem.
_____________________________________________________________________________________________________________
Biologisk mangfald i Årdal kommune – 12 – Aurland Naturverkstad BA 2003
3 Naturgrunnlaget
Årdal kommune er 979 km2 stort, inklusive land og ferskvatn. Kommunen har store fjellområde, 752 km² ligg over 900 m o.h. (sjå tabell 3 for oversyn over høgdefordeling). Kommunen ligg i indre fjordstrøk på Vestlandet og har ein variert og dramatisk natur med store skilnader i klima og topografi. Det er mykje fattig berggrunn, men med innslag av rikare berggrunn i nokre områder. Klimaet i Indre Sogn er prega av kontinentale tilhøve, med lite nedbør og etter forholda låge vintertemperaturar. Årdal har meir nedbør enn nabokommunen Lærdal og liknar meir på Aurland og dels Luster. Somrane er varme og innstrålinga er god i sørvendte skråningar. Vintrane er milde, grunna nærleiken til fjorden. Dette gjev grobotn for ein rik, varmekjær flora på dei gunstigaste
vekseplassane. Den største dalen i Årdal, Utladalen, utmerkar seg særskildt med rike naturtypar.
Årdal kommune ligg i to vegetasjonsseksjonar (einingar som syner geografisk variasjon mellom kyst og innland, sjå og tabell 4). Låglandsområda ligg i OC, overgangsseksjon (overgang mellom kontinental og oseanisk). Dei sørlegaste og dei vestlege fjellområda ligg i og OC medan austlege, nordlege og nordvestlege fjellområde ligg i O1, svakt oseanisk seksjon. Denne seksjonen har noko meir vestlege (kysttilpassa) arter men dette er ikkje markant, framleis er det svake austlege trekk.
I alt fire vegetasjonssonar (einingar som synar variajon i vegetasjonen frå nord til sør og frå lågland til fjell) finst i kommunen (tabell 4). Nedst finn ein sørboreal sone, som er ein sørleg barskogssone som og har innslag av oreskogar, edellauvskog og tørrengvegetasjon. Denne sona går opp til om lag 400 m. Her kjem ein inn i mellomboreal som går opp til om lag 800 m i indre fjordstrok. Her finn ein barskogdominans, men og gråor- heggeskogar og velutvikla myrar (sjølv om det er relativt lite myr i Årdal, grunna topografien). Vidare finn ein ei nordboreal sone, dominert av bjørkeskog, som i Sogn i hovudsak er fjellbjørkeskog. Sona går heilt opp til den naturlege skoggrensa der alpin sone tek over. I dei tre inste dalene i Årdal har nordboreal sone ein større utbreiing enn elles i Indre Sogn. Særleg Utladalen har store område med høgtliggande bjørkeskog.
Berggrunnen i Årdal er ein del av Jotundekket (Jotun/Valdresdekkekomplekset) og har i hovudsak granittiske bergartar. I Tyedalen ligg to områder med fylitt omkransa av andre omdanna avsettingsbergartar. Også i området Vikedal – Skvettebottshøgd ligg to mindre band med fylitt. Fylittområda gjev fleire stader utslag i ein kalkkrevjande, rik flora. Mykje av kommunen har bart fjell eller tynt morenedekke. Dalane i Årdal er særs smale med bratte sider, noko som gjer at rasmateriale ligg langs fjellfoten mest over alt. Under bratte bekkeløp ligg fine raskjegler. Dalbotnene er prega av elve- og breelvavsetningar, forma av elvane til tydelege terrassar. Til dømes er terrassane der Tya og Utla møtest to av dei mest markante på Vestlandet.
Naturforholda i kommunen er delvis prega av tidlegare kulturpåverknad, men kulturspora er jamt over eldre og færre enn elles i regionen. Årdal er ein industrikommune og jordbruket har vore ei mindre næring i Årdal enn i nabokommunane. Jordbruket spelar i dag ei lita rolle og berre få bruk er enno i full drift. Langt dei fleste kulturlandskapslokalitetane fin ein i område som no er ute av drift. Gjennom arbeidet med å bevare
kulturlandskapet i Utladalen, vert det teke vare på ei rekke av desse lokalitetane. Skogstypane er varierte med bjørk som det vanligast dominerande treslaget. Her er mykje blandingsskogar der bjørka får fylgje av rogn, gråor, hegg, selje og osp. Innerst i Utladalen finn ein i det nordboreale bjørkebeltet rikare bjørkeskogar. Både
lågurtbjørkeskog og høgstaudebjørkeskog er utbreidd her. Lengre nede i dalen finn ein gråor-heggeskog. I nedre del av Utladalen landskapsvernområde har desse ei rik utforming, med innslag av krevjande urter og grasarter.
Som i dei andre kommunane i Indre Sogn, har også Årdal eit rimeleg høgt innslag av edellauvskog. Desse veks
i dei lunaste og/eller best eksponerte lisidane, som oftast på rasmark. Alm – gråorskog er den vanlegaste typen i regionen men her er og mindre skogar med større eller mindre innslag av lind. Medan lauvskogen dominerar i indre delar av kommunen, dekker furuskog store areal frå fjord til barskogsgrensa, om lag frå Seimsåsen og ut fjorden (noko lengre vest på sørsida). Elles er det og spreidde furubestandar lengre inn, med den inste og største i Vettismorki. Ein god del av barskogen i kommunen veks på utilgjengelege plassar og har difor fått utvikle seg til gamalskog med urskogspreg. Spesielt for Årdal er ein naturleg bestand av gran som veks i Vettismorki, noko som ikkje førekjem andre stader i Sogn og elles er særs sjeldan på Vestlandet i det heile.
Tabell 3.
Temperatur og nedbørsnormalar frå Metereologisk institutt. (http://met.no/observasjoner/index.html) Temperaturnormalar for Årdal i perioden 1961 – 1990
Nummer Stad h.o.h. jan jul år
54760 Årdalstangen 10 -2,0 14,2 5,7
54780 Øvre Årdal 28 -4,0 14,5 4,7
Nedbørnormalar for Årdal i perioden 1961 – 1990
Nummer Stad h.o.h. jan jul år
54900 Vetti 329 84 75 899
54760 Årdalstangen 10 75 60 760
54780 Øvre Årdal 28 64 59 690
54810 Tyinosen 1085 87 90 1000
_____________________________________________________________________________________________________________
Biologisk mangfald i Årdal kommune – 14 – Aurland Naturverkstad BA 2003 Tabell 3
Enkelte arealtall for Årdal kommune (basert på arealstatistikk frå Fylkesmannen si landbruksavdeling og Statens kartverk).
Tema Høgde over havet Areal
Høgdelagsfordeling (ferskvatn er ikkje inkludert)
0-60 17.9 km²
60-160 11.58 km²
160-300 18.92 km²
300-600 54.74 km²
600-900 123.75 km²
900-1200 311.61 km²
1200-1500 357.02 km²
1500-1800 76.34 km²
1800-2100 6.64 km²
Naturmiljø (for myr er berre areal under skoggrensa oppgitt)
Jordbruksområde 1.32 km² Drivverdig skog 28.43 km² Av dette er kulturskog 2.55 km²
Ferskvatn 37 km²
Myr 3 km²
Isbrear 20 km²
Totalareal Landareal + ferskvatn 979 km²
Tabell 4
Vegetasjonsgeografiske data for Årdal kommune.
Tema Utbreiing Kjelde
Vegetasjons-
sone Sørboreal Frå fjorden opp til om lag
400 m. Moen 1998
Mellomboreal Høgareliggande skog 400 – 800 m
Nordboreal Fjellbjørkeskog opp mot alpine område opp til 1100m.
Alpin Frå skoggrensa og oppover til dei høgste fjella.
Vegetasjons-
seksjon Overgangs
seksjon (OC) Låglandsareala i kommunen samt vestlege og sørlege fjellområde
Moen 1998
Svakt oseanisk seksjon (O1)
Austlege, nordlege og nordvestlege fjellområde.
4 Hovudnaturtypar
I Årdal finn ein døme på 6 av dei 7 hovudnaturtypane som Direktoratet for naturforvaltning (1999a) opererer med: 1-myr, 2-rasmark, berg og kantkratt, 3-fjell, 4-kulturlandskap, 5-ferskvatn/våtmark og 7-skog (6- havstrand/kyst er ikkje registrert).
Me har ikkje hatt moglegheit til å gjennomføra tilrekkeleg feltarbeid til å ha vore innom alle verdifulle
naturområde. Område nær busetnad/vegar/utbyggingsområde har vorte prioriterte medan område med mindre press på endra arealbruk er mindre undersøkte. Det ville vore ønskeleg å gjere grundigare undersøkingar i til dømes fleire fjellområde der berggrunnskart syner at det er moglegheit for kalkrik jord, i myrområde under skoggrensa og i område med eldre skog, som det er mykje av i Årdal sett i høve til nabokommunane. Me har og fått nokre tips frå lokalkjende som me ikkje har vunne å fylgje opp. Me har lagt vekt på naturtype som er særeigne for Sogn, som til dømes kulturlandskap med langvarig hevd og førekomst av edellauvskog. Me har og gjort undersøkingar i fleire rasmarker men desse har ikkje resultert i lokalitetar.
Styvingsskog eller kulturskog er ein naturtype som fell utanom inndelinga i DN handboka. Avhengig av gjengroingsstadium, undervegetasjon og dominerande treslag er desse lagt inn anten som hagemark eller rik edellauvskog. Styvingsskoger av bjørk der spor etter slått/beite i feltsjikt er vekse att er ikkje tekne med. Område med styvingstre av bjørk er vanleg i heile Sogn og her er berre dei best bevarte områda vald ut.
Fleire naturtypar treng spesielle undersøkingar for å kunne verte vurderte og verdsette. I Sogn er det særleg fossesprøytsonar som krev ein spesialkompetanse me ikkje har hatt tilgjengeleg. Me har difor berre registrert fossesprøytsonar som tidlegare er skildra som fosserøykpåverka av botanikarar. Desse bør og undersøkast nærare av spesialistar på lågareståande planter, særleg mosar.
Høgskulen i Sogn og Fjordane og Statens Vegvesen har i prosjektet ”Vegkanten – ein artsrik biotop" registrert artsmangfald i vegkantar i Sogn og Fjordane. Registreringane vart gjort somrane 1997 – 1999. Prosjektet vert summert opp i hovudrapporten ”Vegkanten – variert og verdifull" som kom ut i 2002. Her er det ingen
presentasjonar av einskild lokalitetar, dette vil komme i eigne publiseringar. Her er det truleg fleire lokalitetar i kategorien ”kulturlandskap, artsrike vegkanter” i kommunen (pers med. prosjektansvarleg Inger Auestad). Me har ikkje prioritert vegkantar då det vil komme registreringar frå folk med spesialkompetanse på feltet i nær framtid.
Tabell 5
Oversikt over hovudnaturtypane i Årdal kommune, med framheving av viktige område og naturtypar. I tillegg er det sett fram forslag til oppfylgjande kartlegging for å betre kunnskapsnivået og utarbeiding av skjøtsels-/forvaltningsplanar for særs viktige område.
Hovudnaturtype, tilstand og registreringsstatus Oppfølging Myr
I Indre Sogn er større myrområde under skoggrensa sjeldsynt grunna topografien. Myrane er generelt fattige og deira viktigaste funksjon er som hekkeområde for våtmarksfugl. Årdal har eit særskildt ansvar med bakkemyrane i Vettismorki. Desse er mellom dei største myrkompleksa i regionen. Desse myrane har og innslag av intermediære og rikare
Myrane kring Sjursetetjørni aust for Horgi og Ljåtelimyri i Ytre Offerdal bør verte registrerte med tanke på våtmarksfugl. Myrane i Maradalsmorki, oppover mot Stølsmaradalen og i
_____________________________________________________________________________________________________________
Biologisk mangfald i Årdal kommune – 16 – Aurland Naturverkstad BA 2003 skoggrensa øvst i Seimsdalen. I Seimsåsen finn ein og eit område med
fattige myrar og små vatn. Desse er dels inkludert i gamalskogs- lokaliteten Seimsåsen. Elles bør myrane kring Sjursettjørni sjåast i samanheng med myrane i Seimsdalen av di dei ligg i nærleiken og vil kunne nyttast av dei same fuglane. Øvst i Ytre Offerdal ligg Ljåtemyrane som og sannsynlegvis liknar på myrane i Seimsdalen. Myrområde i Maradalsmorki og oppover Stølsmaradalen og myrar langs Skogadøla er kartlagde under same enhet som myrane i Vettismorki (hovudsakleg grasmyr), i ein vegetasjonskartlegging i Utladalen utført av NIJOS (1993).
I kalkrike fjellområde er det moglegheit for å finne rikare myrtype. Både kring Torolmen og Breikvam ved Tyinvatnet er det funne myrtevier som veks i fuktdrag og myar med kalkrikt jordsmonn.
Under 500 meter finn ein mest ikkje myr i det heile. Berre ein liten førekomst er registrert (i Indre Offerdal), og dette er berre ein liten rest etter ei myr som no er drenert ut.
(maksimalt få verdi B)
Rikare myrar i fjellet bør registrerast saman med nærmare undersøkingar av kalkrike område i fjellet.
Rasmark, berg og kantkratt
I underkant av dei bratte fjellsidane finn ein urer og raskjegler i mest heile kommuen. Desse krev kalkrik grunn og/eller god innstråling og lune lokalitetar for å få særskild verdi. Eit godt døme er ved den registrerte lokaliteten ved nedre Halser i Vikadalen. Her er bergsida sørvend samtidig som terrenget dannar ein lun lomme.
Dei finkorna rasmarkene på austsida av Seimsdalen er vurdert til å ikkje ha særskilt potensiale for spesielle funn (G. Gaarder, etter synfaring i juli 2002). Rasmarker i sørvende skråningar over sentrumsområda i Øvre Årdal med Tronteigen er synfare utan funn av særskilt verdi (H.
Fjeldstad, etter synfaring juli 2002). Langs vestsida av Utladalen er det og område med potensiale men på dei lunaste plassane her veks som regel edellauvskog, og lokalitetane er registrert som dette.
Naturtypen er ikkje tilstrekkeleg undersøkt men mange potensielle lokalitetar ligg særs utilgjengeleg til og er tildels farlege å oppsøkje.
Lommar av opne rasamarkar i edellauvskogar, særskilt dei som ligg sørvend bør undersøkast nærmare.
Lune rasmarkar, særskildt dei meir finkorna, med tett eller meir glissen engvegetasjon bør undersøkjast med tanke på insekt og edderkoppdyr.
Fjell
Årdal har tre hovudområde der fylitt kjem inn i berggrunnen. I alle desse områda har botanikarar tidlegare registrert kalkkrevjande artar. To område, som kan sjåast i samanheng av di dei ligg nær kvarandre, er registrerte. Desse ligg i tilknytning til Tyedalen. Det tredje området ligg øvst i Kvamsdalen, delvis i Lærdal kommune og går som eit band vestover inn til Sørsida av Riskalsvatnet i Vikadalen og herfra austover og sørover att i ein boge rundt Skvettebotshøgdene og over grensa til Lærdal ned til Fagresetvatnet i Ljøsndalen. Her er det registrert ein kalkrik art ved Asvaldvatnet, men området er for dårleg undersøkt til å kunne avgrense nokon lokalitet. Desse områda har og potensiale for rikmyrsførekomstar.
Detaljerte botaniske registreringar bør gjennomførast før vidare utbygging av hyttefelt og eventuelle andre inngrep kring Torolmen.
Registreringar nord og aust for Skvettebottshøgdene vert tilrådd.
Meir detaljert kartlegging av alle desse fjellområda er naudsynt for å få full oversikt over naturverdiane.
Kulturlandskap
Dei fleste stølsområda i Årdal er prega av langt komen attgroing. Mange stølsområde vart registrerte som verdifulle kulturlandskapsområde under prosjektet ”Kulturlandskap i Sogn og Fjordane, bruk og vern”. (Delrapport for Årdal: Hjelle 1989). På dei fleste av desse stølane har dei mest spesialiserte slåtteengs-artane gått ut og berre konkurransesterke artar står att saman med innkomne attgroingsartar. Areal som framleis er
Skjøtselsplanen for Utladalen bør følgjast så godt som råd. Her er store verdiar å forvalte.
Dei hagemarkane som ennå ikkje er heilt attvakse bør skjøttast.
opne er inkludert i registreringa av verdifulle naturtype av di denne naturtypen er sjeldan i Årdal samanlikna med andre kommunar i regionen og bør verte tekne omsyn til i natur- og arealforvaltinga i kommunen. Områda kan framleis vere viktige for fugl og insekt som treng opne areal (sjølv om mange insektsartar spesielt knytt til slåtteengar er borte) då områda rundt gjerne har tett kratt og skog.
Desse lokalitetane vert ståande som uprioriterte då dei ikkje er gode representantar for sin ”naturtype” (td. slåtteeng eller naturbeitemark) i ein større samanheng. Det er og ein del inntakte kulturlandskapslokalitetar att som er viktige å skjøtte.
I Utladalen er fleire slåtteengar, beitemarker og område med styvingstre restaurerte. Desse står som flotte eksempel til ettefølging for andre attgroande kulturlandskapsområde i landet. Desse lokalitetane er registrerte som sjølvstendige einingar med kvar sine verdiprioriteringar, som er sett etter mellom anna artsførekomst, i staden for som ein felles lokalitet. Som heilskapleg område vil Utladalen mellom Hjelle og Vetti med Vettismorki støl klart fått prioritet A, særs viktig. Dette bør takast omsyn til slik at lokalitetar med lågare klassifisering ikkje vert prioriterte ned.
Årdal har fire registrerte hagemarkslokalitetar, av desse er tre bjørkehagar. Den mest velhaldne av desse ligg på Hovland i Naddvik.
Edellauvshagemarka på Hjelle er inkludert i Utladalen
landskapsvernområde. To av lokalitetane som er registrerte som edellauvskog har og tydlege spor etter kulturpåverknad. Dette gjeld Avdalen og Årebru nedst i Seimsdalen. I Avdalen er
edellauvskogslokaliteten overlappande med kulturlandskapslokaliteten, men ein vil og finne kulturspor i område i skogen som ikkje er inkludert i kulturlandskaps-lokaliteten.
Insektsundersøkingar og undersøking av sopp og lavflora på gamle tre i hagemarkane, samt dei som er registrerte under edellauvskog, vert tilrådd.
Stølsområde som er i attvakse treng beitedyr for å halde seg opne og med ein viss kulturbetinga flora. Dersom det er mogleg å leige ut beiteområde til utanbygds folk med husdyr bør desse områda prioriterast.
Ein forvaltingsplan for kulturlandskap i heile kommunen vert tilrådd.
Ferskvatn/våtmark
Dei fleste ferskvatna i Årdal er fattige fjellvatn samt nokre få, oftast sure, myrtjern. Elvane har bratte sider, noko som gjev få typiske
våtmarkslokalitetar. Nedre del av Utladalen, frå Hjelle og sørover har likevel potensiale for flaummarksskog samt noko elveøyr i samband med øyane. Desse er ikkje nærare undersøkte.
Årdal har mange høge fossefall som ved god vassføring gjev fosserøyk.
Sonane som vert haldne jamt fuktige av desse kan ha verdifulle, spesialiserte artar. Vettisfossen og Avdalsfossen er registrerte som verdifulle lokalitetar. Hjellefossen og Maradalsfossen kan ha mindre felt med fossesprøytsoner. Andre fossar som er høge nok til å kunne lage ei slik sone har markert mindre nedbørsfelt eller er regulerte. Dei vil soleis verte for mykje redusert i tørre periode til å gje fossesprøytsona ein
tilstrekkeleg jamn fukt for dei mest spesialiserte artane.
Potensiell flaummarksskog langs Utla bør undersøkast.
Større fossar bør undersøkast for fossesprøytsonar av spesialistar på fagfeltet.
Skog
Årdal har fleire område med eldre barskog av høg biologisk verdi. Dei to viktigaste er freda (Kvittingsmorki, eige barskogsreservat, og Vettismorki, innlemma i Utladalen landskapsvernområde). Men i området frå og med Seimsåsen og utover, i Indre og Ytre Offerdal er det og store areal med furuskog. Denne skogen er hogstpåverka men kan ha lommer med gamalskog. Områda er ikkje grundig undersøkte men i
høyringsdokumentet for ”Supplering av Verneplan for vassdrag” frå NVE i 2002 vert begge dalane skildra til å ha liten verneverdi. Lokale jegerar kan derimot fortelje om jamnlege observasjonar av sjeldsynte ugleartar mellom anna både Hubro (to uavhengige kjelder) og snøugle (ein
Kartlegging av gamal lauvskog bør prioriterast. Både Kvitingsmorki, i Offerdalene/Seimsåsen vil ha ornitologisk viktige lauvskoglokalitetar.
Dette vil og kunne auke lista av sjeldsynte lav og sopp i kommunen.
Indre og Ytre Offerdal bør undersøkast av ornitologar.
_____________________________________________________________________________________________________________
Biologisk mangfald i Årdal kommune – 18 – Aurland Naturverkstad BA 2003 område med lauvskog som er i ferd med å verte eldre.
Årdal har fleire førekomstar av lindebestandar. Større område med edellauvskog er registrerte, og alle lokalitetar som er funne med innslag av lind er registrerte. I lisidene langs sørsida av Årdalsfjorden, vestsida av Årdalsvatnet og mellom Tronteigen og Hjelle i Utladalen (på begge sider) veks det blandingsskog, hovudsakleg av lauv, med bjørk som dominerande treslag. Her finn ein mindre felt med høgt innslag av andre artar som rogn, gråor og/eller alm, i bland med hassel i
undervegetasjonen. Desse almeførekomstane er ikkje registrerte som eigne lokaliteter. Det kan førekomma lind i nokre av desse bestandane.
Gråor-heggeskog er berre registrert i Naddvik, langs nedre delar av elva.
Mykje av gråorskogen i kommunen er pionerskog på tidlegare opnare område. Gråorskogen langs nedre delar av Utla (flaummarksskog, sjå ferskvatn og våtmark) og nedst i lisidene mellom Hjelle og Vetti i Utladalen vil og ha potensiale for å vere viktige/rike skogstypar.
Meir detaljert kartlegging i dei rikaste edellauvskogane kan gje funn av sjeldsynte arter.
Kartlegging av gråorskogane nedst i Utladalen, mellom Hjelle og Vetti vert tilrådd.
Havstrand/kyst
Årdal har bratte fjellsider som går rett i fjorden. Her finst lite strand og ingen urørte deltaområde.
Ikkje aktuelt
5 Lokalitetar
Databasen over verdfulle naturområde i Årdal kommune omfattar ved sluttføring av denne rapporten 45
lokalitetar. 35 lokalitetar låg inne i Naturbasen til Fylkesmannen, av desse er 18 teke med her. Dei resterande 17 er område der naturverdien ligg i geologiske førekomstar og nokre lokalitetar som er registrerte som verdifulle kulturlandskap (Hauge og Austad 1989). Kulturlandskaps-lokalitetane er utelate anten av di verdiane
hovudsakleg ligg i lokaliteten som landskapelement og/eller kulturminne eller av di lokaliteten har vakse til so mykje att at han ikkje lengre inneheld karakterartane for den aktuelle naturtypen. Naturminnet Vettismorkgrana er heller ikkje registrert som eigen naturtype, men inkludert i lokalitet 13, Vettismorki.
Øvrige lokalitetar er først registrert som verdfulle lokalitetar gjennom dette prosjektet eller ved gjennomgang av litteratur. Mange av dei ”nye” lokalitetane er basert på eldre undersøkingar, men nokre lokalitetar har tidlegare vore heilt ukjente. Det er ein klar overrepresentasjon av naturbeitemark og rike edellauvskoger i databasen, noko som delvis speglar kva for naturtypar som er prioritert under tidlegare feltundersøkingar i kommunen og under feltarbeidet i 2001 og 2002.
Nedanfor er alle lokalitetar lista opp, saman med opplysningar om naturtype, naturverdi og om det er gjort artsregistreringar i området. Opplysningane er basert på informasjonen som er lagt inn i Natur 2000. For meir detaljert informasjon om lokalitetane vert det vist til utskrifter frå denne. Ein systematisk og detaljert
gjennomgang av kommunen ville nok føre til ei kraftig auke i tal lokalitetar. Det gjenstår framleis mykje å kartleggje.
Tabell 6
Registrerte lokalitetar med spesiell naturverdi i Årdal kommune, sortert etter naturtype og verdi. Med ”andre” vert meint at det er gjort registreringar av andre artsgrupper, vanlegvis sopp, mosar og lav. A = særs verdifull, B = verdifull, C = lokalt verdifull, U = ikkje prioritert.
Lok. Nr. Namn Naturtype Verdi
Artsregistreringar Vilt Planter Andre Hovudnaturtype myr
3 Lønningsmyri Intakt lavlandsmyr C •
20 Vettismorki myrar Terrengdekkende myr B
29 Seimsdalen Terrengdekkende myr C
Hovudnaturtype rasmark, berg og kantkratt
34 Almebakkane II Sørvend berg/ rasmark C •
Hovudnaturtype fjell
37 Torolmen Kalkrike fjellområde B •
46 Breikvam Kalkrike fjellområde B •
19 Berdalselvi Andre viktige B •
Hovudnaturtype kulturlandskap
1 Hovland Hagemark B •
2 Årøyhaugen Hagemark B •
_____________________________________________________________________________________________________________
Biologisk mangfald i Årdal kommune – 20 – Aurland Naturverkstad BA 2003
9 Hjelle Hagemark A
17 Vetti Heilskapleg
kulturlandskap
B •
7 Hæreid beitebakke Naturbeitemark C •
10 Sjursete Naturbeitemark C •
22 Vettismorki støl Naturbeitemark A • •
24 Dalen Naturbeitemark U •
5 Skåri Slåtteenger B •
8 Avdalen Slåtteenger A • •
11 Gjelseng Slåtteenger C •
16 Heimre Hjelledalen Slåtteenger U
21 Haugstad Slåtteenger C •
23 Hæreid slåtteeng Slåtteenger B •
25 Ivarplassen Slåtteenger B •
26 Hjelledalen, fremre Slåtteenger U •
27 Gravdalsstølen Slåtteenger C •
28 Smiebakken Slåtteenger C •
Hovudnaturtype ferskvann/våtmark
14 Vettisfossen Fossesprøytsoner A •
15 Avdalsfossen Fossesprøytsoner B •
Hovudnaturtype skog
30 Nevrehaug, under Gamal lauvskog C
32 Vikedalen Gamal lauvskog B •
31 Naddvik Gråor-heggeskog B
4 Årebru Rik edellauvskog B •
33 Almebakkane I Rik edellauvskog B
35 Haugali Rik edellauvskog B
36 Avdalen edellauvskog Rik edellauvskog B
38 Skåri skog Rik edellauvskog B
39 Fureholdten Rik edellauvskog B
40 Storøyni Rik edellauvskog B
41 Nonsbekken Rik edellauvskog B •
42 Maradalsknubbane Rik edellauvskog B 43 Stølsmaradalsfossen Rik edellauvskog B
44 Svalheim Rik edellauvskog B
12 Kvitingsmorki Urskog/gamalskog A
13 Vettismorki Urskog/gamalskog A • •
45 Seimsåsen Urskog/gamalskog A •
6 Raudlisteartar
Eit sentralt verktøy for å kunne identifisere og klassifisere viktige område for biologisk mangfald er førekomst av raudlisteartar. Den norske raudlista oppdaterast med jamne mellomrom av Direktoratet for naturforvaltning. Den siste kom i 1999 (Direktoratet for naturforvaltning 1999b) og er basert på kjent kunnskap om ca 15 000 artar innanfor 27 artsgrupper. I overkant av 20% av desse artane er ført opp på raudlista.
Dei fleste av artsgruppene som vert presentert på denne raudlista, er framleis dårleg kjent (eller heilt ukjent) i Årdal. Den best undersøkte gruppa er karplanter. Ei særs viktig gruppe som insekt og edderkoppdyr er lite kjent.
Innan gruppa er det naudsynt med ein eigen litteraturundersøking. Her er ikkje utarbeidd nasjonale lister over raudlisteførekomstar utanom ordnane Lepidoptera (sommerfugl) og Coleoptera (biller) medan Hymenoptera (årevinger (kveps)) er under utarbeiding ved Universitetet i Oslo.
Kunnskap om raudlisteartar er framleis mangelfull for Årdal kommune. Grundige undersøkingar i
kulturlandskapet i ein god soppsesong vil kunne avdekke fleire raudlista beitemarkssopp, både nye artar og artar som alt er påvist i kommunen. Undersøkingar av lavfloraen i gamal skog vil nok og gje nokre funn trass i
fluorproblema. Årdal har og høgt potensiale for funn av sjeldsynte og raudlista insektsarte, særskild i edellauvskogar, sørvende rasmarker, terrasseskråningar og kulturlandskapslokalitetar. Dessutan er det moglegheit for funn av sjeldsynte mosar i fossesprøytsonar.
Aluminiumsindustrien i Årdal har vore kjelde til kraftig fluorforureining gjennom utslipp til luft. Påverknaden har vore mest synleg i fjellsidane kring Øvre Årdal og i Moadalen/Tyedalen og Utladalen, opp til omkring 600 m o.h.
der skogdøden har vore markant. Men sopp og lavfloraen har vore påverka i mest heile kommunen. Dei fleste raudlista lav- og soppartar er artar som krev stabile miljø og høg kontinuitet. Mange av dei som er aktuelle i Indre Sogn er knytt til gamal skog. Desse organismane er kjenslege for luftforureining (særskildt lav). Det er difor som venta at talet på raudlistefunn innan desse gruppene er låge i kommunen. Tilhøva er no sterkt bedra og artar er på veg tilbake. Ein lokal informant med naturkunnskap fortel at sopp og lav no er på veg tilbake i område der det ikkje har vore observert på tiår (pers. med. Jan Grønsberg). Eit forskingsprogram for å følgje med på utviklinga i lav og soppfloraen vil vere ynskjeleg!
Raudlista insekt
Ut frå dei kjeldene vi har nytta har me funne ein registrering av raudlista insekt. Funnet er ikkje so godt kartfesta at det kan inkluderast i ei registrert naturtype. Spesialundersøkingar av insektfaunaen i til dømes eldre, rik edellauvskog, sørvende berg og rasmarker i kommunen, ville raskt auke talet på registrerte artar. Hanssen (1990) konkluderer, etter ei undersøking av fem sørvende fjordlier i Indre Sogn, med at fleire av edellauvskogane i området ”ser ut til å ha høy entomologisk verdi både nasjonalt og internasjonalt”, og at det for det meste er artar knytt til morken og daud ved som er grunnlaget for dette.
Tabell 8
Kjente raudlista insekt i Årdal, med nasjonal raudlistestatus etter Direktoratet for naturforvaltning (1999b).
_____________________________________________________________________________________________________________
Biologisk mangfald i Årdal kommune – 22 – Aurland Naturverkstad BA 2003
Norsk namn Latinsk namn Raudliste Lokalitetar Tal funn
Biller
0 Sommarfuglar
Sølvkåpe Issoaria lathonia V Øvre Årdal 1
SUM artar 1 lokalitetsfunn 1
Raudlista karplanter
Det er ikkje gjort funn av raudlista karplanter i Årdal kommune. Men det er gjort funn av den sjeldsynte planta Aurskrinneblom (Arabis petraea) som er ein Norsk ansvarsart, B (hovudførekomst i Europa) på 3 forskjellige plassar.
Tabell 7
Kjente karplanter i Årdal der Noreg har eit særskild ansvar, med status etter Direktoratet for naturforvaltning (1999b).
Norsk namn Latinsk namn Raudliste Lokalitetar Tal lokalitetar
Aurskrinneblom Arabis petraea Ansvarsart B Lokalitet 31, Naddvik,
Farnes, Øvre Årdal (langs veg), Timresletti i Utladalen
3
Sum artar lokalitetsfunn
Raudlista sopp, lav og mosar
Det er funne 12 raudlista sopp, 2 –lav og 1 –moseart. Mosar er den gruppa som er dårligast undresøkt. Sopp og lav noko undersøkt men berre i avgrensa område. Yttelegare feltinnsats vil tvillaust auke lista sitt omfang.
Tabell 8
Kjente raudlista sopp, lav og mosar i Årdal, med nasjonal raudlistestatus etter Direktoratet for
naturforvaltning (1999b). I tillegg er kjente lokalitetar der artane er påvist (lokalitetsnummer er vist) og totalt tal funn/lokalitetar oppgjeve.
Norsk namn Latinsk namn Raudliste Lokalitetar Tal
lokalitetar Sopp
Ceriporiopsis aneirina Ospekjuke DC 32 1
Crepidotus epibryus R 8 1
Entoloma mougeotii Fiolett rødskivesopp R 8, 22 2
Entoloma prunuloides Melrødskivesopp DC 22 1
Geoglossum alpinum Fjelljordtunge R Langs Stølsmaradøla 1
Hygrocybe lacmus Skifervokssopp DC 22 1
Lyophyllum semitale Liten sotgråhatt R 8, 13 2
Phellinus ferrugineofuscus Granrustkjuke DC 8 1
Pleurotus dryinus Seig østerssopp R 13 1
Ramariopsis crocea Safransmåfingersopp V 8 1
Russula alnetorum Skarp kremle R Avdalen, i oreskog (ant.
i eller nær lok. 36)
1
Stropharia Albonitens Hvit kragesopp DC 15 1
Lav
Cetrelia olivetorum Praktlav DC 32 1
Menegazzia terebrata Skoddelav DC 32 1
Mosar
Oreowesia torquescens Skrentmose E Årdalstangen 1
Sum 11 artar 13
_____________________________________________________________________________________________________________
Biologisk mangfald i Årdal kommune – 24 – Aurland Naturverkstad BA 2003
7 Nye undersøkingar
Det er framleis eit stort behov for nye undersøkingar. Dette skyldast i første rekke at prosjektet har hatt avgrensa ressurser. Fleire kjente og potensielt viktige lokalitetar er blitt oppsøkt, men mange står att. Det er i tillegg tatt spreidde stikkprøver i ulike naturmiljø. Nokon systematisk kartlegging er ikkje blitt gjennomført, verken av naturtypar eller område.
Basert på herbariebelegg, enkelte litteraturkjelder, personlege opplysningar og eigne vurderingar, er det lista opp ein del lokalitetar i tabellen nedanfor, der det allereie er sterke indikasjonar på at lokalitetane er eller har vore biologisk spesielt verdfulle. Ut over dette vil alle stølsområde der det framleis går beitedyr vere aktuelle å undersøke. Mange kulturlandskapsområde i låglandet (i hevd og ugjødsla) vil vere interessante å kartleggje.
Tabell 9
Potensielt verdfulle naturområde i Årdal. Det er ikkje føreteke nokon prioritering mellom områda. Lokalitetsnamn kan vere feilskrive eller med forelda skrivemåte. UTM-koordinat med kilometers nøyaktigheit er berre rettleiande. For raudlisteartar er status oppgitt i parentes bak artsnamnet. Herbariebelegg er vist med ein ”O”(Oslo) eller ”BG” (Bergen) i parentes på kjelde.
Namn
Koordinat (aust, nord)
Opplysningar Kjelde
Øvre Årdal Funn av raudlista sommarfugl i 1938 (av N. Knaben) Hansen og Aarvik (2000)
Vetti 442000,
6805000
I kratt langs småbekker ovanfor garden (altså utanfor kulturlandskapslokaliteten) vart det registrert store førekomstar av det sjeldsynte graset Huldregras av Axel Blytt i 1867. Vegetasjonskart over Utladalen syner oreskog like vest, sør og søraust om innmarka på Vetti. Kan hende er det i desse Blytt har vore. I august 1994 vart det og registrert huldregras ”noe nedenfor Vetti” av K.K. Berget. Det er og funne den krevjande (fukt, skugge, næringsrikt, steinete), sjeldsynte planta myskemaure (Galium triflorum), samt det krevjande graset storrapp, kring Vetti.
Gråorskogane mellom Vetti og Hjelle er sannsynleg svært rike.
(O), (BG)
Tissedalshøgdi 415000,
6792000
Her veks reinrose, som kan tyde på kalkrik
heivegetasjon (kalkrike fjellområde). Registrert i 1960.
(O) Berdalen (her er allerede
ein lokalitet, men fleire undersøkingar kan vere til nytte)
Funn av dei kalkkrevjande artane fjellstarr,
hengjefrytløe på sørsida av Berdalsvatnet og funn av bergstarr på nordsida av dalen litt inn for
Berdalsfossen i 1986.
(B)
Skogadalsbøen 447000,
6814000
Funn av dei kalkkrevjande artane sotstarr og snøsøte nord og nordaust for turisthytta i 1980. Kan indikere kalkrikdom.
(BG)
Vikadalen 432000, 6780000
Kalkrikt fjellområde i fylgje berggrunnskart, og funn av dei kalkkrevjande artane fjellstarr, og snøsøte i 1983.
Lutro og Tveitene (1996), (BG) Timresletti i Utladalen 438000
6800000
Funn av aurskrinneblom, samt potesiell flaummarksskog av gråor.
(O), pers. med. Siri Benjaminsen, Indre Offerdal Funn av raudflangre kan indikere kalkrikdom.
Vanskeleg å finne att. Kartfestinga er grov og funnet er gamalt (1906). Funn av tysbast kan indikere krevjande samfunn (trivst på frisk, næringsrik, steinete moldjord) men her er og kartfestinga dårleg og funnet gamalt (1923) og arten kan vere utgått.
(O)
Ytre Offerdal Funn av den krevjande (fukt, skugge, næringsrikt, steinete), sjeldsynte planta myskemaure (Galium triflorum) i gråorkratt vest for Ytre Offerdalselvi
NVE 2002, (O)
Seimsåsen – Offerdal Skogområde med rike ornitologiske førekomstar Lokale informantar (Vidar Granby, Jacob Lemvik)
Øvre Årdal, ved skytebanen 498000, 6736000
Funn av artane stavklokke og flekkgriseøyre i 1964.
Kan vere botanisk interessant.
(BG) Ospeholedn og elles i
Kvittingsmorki
421700, 6784100
Innan reservatet finn ein ikkje berre barskog men og område med gamal lauvskog. Då spesielt store ospeholdt med spettar og holrugarar. Mellom anna finst ein plass som kallast Ospeholedn. Her er og moglegheit for sjeldsynte lav og soppartar knytt til gamal og/eller daud ospeved.
Pers. med. Siri Benjaminsen
Asperheim i Seimsdalen 427900, 6791600
Ugjødsla beitemarker på gard som slutta med storfe i 2001. Potensiale for beitemarkssopp.
Pers. med. Jørgen Asperheim (grunneigar)
