Biologisk mangfald i Lærdal kommune

Biologisk mangfald

i Lærdal kommune

Aurland Naturverkstad BA R a p p o r t 2 0 0 3 :

Arbeidet er utført av:

Aurland Naturverkstad BA og Miljøfaglig Utredning A/S

Kontaktperson:

Siri Wølneberg Bøthun

ISBN-nummer:

Prosjektansvarleg:

Siri Wølneberg Bøthun Aurland Naturverkstad BA

Finansiert av:

Lærdal kommune og

Fylkesmannen i Sogn og Fjordane Dato:

Mars 2003

Referanse:

Bøthun, S.W. 2003. Biologisk mangfald i Lærdal kommune. Aurland Naturverkstad rapport nr. 2 - 2003.

Referat:

I samsvar med Stortinget sitt krav om at alle kommunar skal kartleggje biologisk mangfald, er det samla informasjon frå Lærdal kommune i Sogn og Fjordane fylke. Hovudvekta av arbeidet er lagt på registrering av verdfulle naturtypar, men det er og samla inn og systematisert generell informasjon om naturtilhøve i kommunen samt førekomstar av raudlisteartar.

Framsideillustrasjon:

Raudlisteart som førekjem i Lærdal: Praktlav (Cetrelia olivetorum), på berg. Foto: Geir Garder.

5 emneord:

Biologisk mangfald Raudlisteartar Lærdal Kommune Registrering Naturtype

Føreord

Sogn Regionråd tok i 2000 initiativ til kartlegging av biologisk mangfald i sju kommunar i Indre Sogn (Luster, Balestrand, Høyanger, Leikanger, Lærdal, Aurland og Årdal) Kommunane fekk statlege midlar til dette i 2001.

Aurland Naturverkstad fekk i oppdrag å gjennomføre innsamling og presentasjon av resultata i samarbeid med Miljøfagleg Utredning. Ansvaret for rapporteringa i dei einskilde kommunane vart fordelt. Lærdal kommune har vore Aurland Naturverkstad sitt ansvar. Feltarbeid er utført i fellesskap. Arbeidet med kartlegginga i alle kommunane har vore koordinert gjennom Aurland Naturverkstad.

Mange personar har gjeve verdfulle bidrag til arbeidet med sin kunnskap om mangfaldet. Dei fleste av desse er nemnt under munnlege kjelder. Me vil særskildt takka vår kontaktperson i kommunen, Magnhild Aspevik for gode tips og deling av sin lokalkjennskap. Me vil også få takke andre informantar for god hjelp.

Aurland, 14. mars 2003

Siri Wølneberg Bøthun

Innhald

Føreord ... 3

Innhald ... 4

Samandrag ... 5

1 Bakgrunn ... 9

2 Metodar ... 10

Innsamling av informasjon

... 10

Presentasjon

... 10

Verdsetting

... 11

Ordforklaringar

... 11

3 Naturgrunnlaget ... 13

4 Hovudnaturtypar ... 16

5 Lokalitetar ... 20

6 Raudlisteartar ... 23

Raudlista insekt

... 24

Raudlista karplanter

... 25

Raudlista sopp, lav og mosar

... 25

7 Nye undersøkingar ... 27

Kjelder ... 29

Vedlegg ... 32

Samandrag

Bakgrunn og føremål

Det biologiske mangfaldet i Lærdal er kartlagt etter retningsliner frå Direktoratet for naturforvaltning (1999a).

Hovudføremålet med prosjektet har vore å registrere kjente, verdfulle naturtypar i kommunen. Eit delmål har vore å få oversikt over kunnskapsnivået om mangfaldet, mellom anna potensielt verdfulle naturmiljø og førekomst av sjeldne og trua artar.

Metodar

Direktoratet for naturforvaltning (1999a) si handbok i kartlegging av naturtypar er brukt som rettesnor for arbeidet. Som databaseverktøy har me brukt Natur 2000, medan lokalitetane er digitalisert i GIS-programmet Arc View med økonomisk kartverk (ØK) rasterkart som bakgrunn.

Kunnskap om det biologiske mangfaldet er samla inn ved søk i skriftlege kjelder som litteratur, databaser, herbarium, ved kontakt med lokale og eksterne fagfolk og ved nye feltregistreringar. Registrerte arts- og naturførekomstar er kvalitetsvurdert, og naturområda er verdsett som særs viktige ("A"), viktige ("B"), lokalt viktige ("C") eller utan sikre naturverdiar, ståande som uprioritert (”U”). Resultata er samla i denne rapporten, databaseutskrifter og digitale kart over kjende lokalitetar.

Naturgrunnlaget

Lærdal dekker totalt 1341 km² land og ferskvatn. Arealmessig er størsteparten av kommunen høgfjell; 1 120 km² ligg over 900 m o h. Kommunen ligg i indre fjordstrøk på Vestlandet og har ein variert og dramatisk natur med store skilnader i klima og topografi. Det er mykje fattig berggrunn, men med innslag av rikare berggrunn i nokre område. Klimaet i Indre Sogn (då særs i Luster og Lærdal) er prega av kontinentale forhold, med lite nedbør og høvesvis låge vintertemperaturar. Naturforholda i kommunen er prega av tidlegare

kulturpåverknad. Av særskild interesse i Lærdal er den flate, lange dalbotnen med elva som viktig formar av landskap og habitat. Kommunen har førekomstar av naturtype skapt av elva som er viktige i

landsdelsamanheng.

Verdfulle naturområde

I alt er det påvist 73 verdfulle naturområde i Lærdal med basis i DN (1999a) sitt system, sjå Tabell 1. Av desse var 35 lokalitetar offentleg kjent for myndigheitene gjennom Fylkesmannen sin naturbase og tidlegare kulturlandskapsstudiar. Alle dei sju hovudnaturtypane definert i DN handboka er representert i kommunen.

Nedanfor er områda fordelt etter naturtype og verdi. Lokalitetane har særs ulik storleik.

Tabell 1

Verdfulle naturområde i Lærdal fordelt på naturtypar og verdi. A = særs viktig, B = viktig, C = lokalt viktig og U = ikkje prioritert.

Ferskvatn/ våtmark Tal A B C U

Større elveøyrar 3 3

Fjell

Kalkrike område i fjellet 2 1 1

Havstrand/ kyst

Strandeng og strandsump 3 2 1

Kulturlandskap

Fuktenger 2 2

Hagemark 8 5 3

Heilskapleg kulturlandskap 1 1

Naturbeitemark 10 6 3 1

Skrotemark 1 1

Slåtteenger 8 2 1 4 1

Myr

Intakt lavlandsmyr 2 2

Terrengdekkande myr 1 1

Andre viktige førekomstar 3 3

Rasmark, berg og kantkratt

Sørvendt berg og rasmark 3 1 1 1

Andre viktige førekomstar 1 1

Skog

Andre viktige førekomstar 1 1

Gamal lauvskog 2 2

Gråor-heggeskog 3 2 1

Kalkskog 2 1 1

Rik edellauvskog 13 7 3 3

Urskog/gamalskog 4 3 1

SUM 73 25 26 20 2

Raudlisteartar i Lærdal

Opplysningar om raudelista insekt, karplanter, lav, mosar og sopp i Lærdal er samla frå litteratur, herbarium, databasar og feltundersøkingane i 2001 og 2002.

Tabell 2

Førekomst av raudlisteartar i Lærdal kommune.

Oversikten er basert på data innlagt i Natur 2000, supplert med einskildfunn der det ikkje er eigen naturtypelokalitet.

Raudlistekategoriane er: E (direkte trua), V (sårbar), R (sjeldan), DC (omsynskrevjande) og DM (bør overvakast).

Organisme- gruppe

Artar Raudlistekategori Tal funn E V R DC DM

Insekt 3 2 1 3

Karplanter 5 1 2 2 6

Mosar 3 3 4

Sopp 23 4 6 23 56

Lav 6 2 2 2 28

Sum 40 1 10 8 28 3 97

1 Bakgrunn

I Stortingsmelding nr. 58 om berekraftig utvikling (Miljøverndepartementet 1997) har Stortinget bestemt at «alle kommunar i landet skal ha gjennomført kartlegging og verdiklassifisering av det biologiske mangfaldet på kommunen sitt areal i løpet av år 2003». Direktoratet for naturforvaltning har utarbeidd ei handbok til hjelp for kommunane i kartleggingsarbeidet (Direktoratet for naturforvaltning, 1999a). I alt sju kommunar i Indre Sogn vedtok å samarbeide om kartlegginga (Aurland, Lærdal, Leikanger, Årdal, Høyanger, Balestrand og Luster). Dei vart løyvde midlar til dette i 2001. Kommunane gav Aurland Naturverkstad i oppdrag å gjennomføre innsamling og presentasjon av resultata. Miljøfaglig Utredning deltok som samarbeidspartner i prosjektet. Den praktiske

gjennomføringa blei fordelt mellom dei to firma. Aurland Naturverkstad har hatt ansvaret for kartlegginga i Lærdal kommune. Kontaktperson i kommunen har vore plankonsulent Magnhild Aspevik.

Kartlegginga er i hovudsak ei registrering av lokalitetar med verdfulle naturtypar. Viktige utvalskriteria er (Direktoratet for naturforvaltning 1999a):

 førekomst av raudlisteartar (artar på Direktoratet for naturforvaltning (1999b) sin liste over trua og sjeldne artar)

 kontinuitetsområde

 artsrike naturtypar

 sjeldne naturtypar

 viktig biologisk funksjon

 spesialiserte artar og samfunn

 naturtypar med høg produksjon

 naturtypar i sterk tilbakegang Kartlegginga har ikkje som mål å:

 få total oversikt over alle kjente artar (vanlege artar vert ikkje registrerte)

 få total oversikt over alt areal (vanlege naturtypar vert ikkje registrerte)

 kartleggje artar (artar skal i første rekke registrerast innanfor verdfulle naturtypar)

Kunnskapen om det biologiske mangfaldet i Lærdal er gradvis bygd opp gjennom lang tid. Denne

informasjonen er spreidd på ulike institusjonar og kjelder. Statleg og kommunal forvalting har hatt kjennskap til mykje av denne informasjonen, men fleire viktige kjelder er ikkje blitt fullt utnytta. Målet med dette

prosjektet har både vore å få ein oppdatert og meir samla oversikt over kommunen sine naturverdiar og kunnskapen kring dei. Nye kartleggingar er utført i den grad ressursane har tillete dette. Kunnskapsmangelen er likevel framleis stor. Det er opplagt eit stort tal lokalitetar som ikkje er fanga opp, og sjølv innanfor

kartlagde område er kunnskapen om artsmangfaldet ofte mangelfull. Det vil krevje vesentleg større kartleggingsressursar før Lærdal kommune har ein total oversikt over alt biologisk mangfald i kommunen.

2 Metodar

Direktoratet for naturforvaltning (1999a) si handbok i kartlegging av biologisk mangfald har vore rettesnor for arbeidet. Handboka si naturtypeinndeling og prioritering av kva som bør registrerast har vore styrande.

Boka deler norsk natur inn i 7 hovudtypar. Desse delast igjen inn i 56 naturtype desse som skal prioriterast.

Også handboka sitt verdsettingssystem er følgt, samt at alle lokalitetar er lagt inn i ein egen database. Som databaseverktøy er Naturkart DA sin base Natur 2000 nytta (basert på programmet FileMakerPro).

DN har i sin rettleiing lagt særleg vekt på at eksisterande kunnskap skal samanfattast og at det i mindre grad skal utførast nye undersøkingar. Dette er følgt opp i Lærdal ved innsamling av litteratur og sjekk av andre kjelder. Der er også utført noko feltarbeid. Dette føregjekk i 2002.

Under feltarbeidet er det blitt samla inn belegg av ein del interessante artar som er oversendt botanisk museum i Oslo. Artsomtaler er basert på vanleg, gjeldande namnsetting og systematikk for dei ulike artsgruppene.

Innsamling av informasjon

Oversyn over kunnskapskjeldene omkring det biologiske mangfaldet i Lærdal er gjeve i kjeldelista. Det er 3 hovudtypar kjelder:

 skriftlege kjelder (litteratur frå verneplanarbeid, rapportar frå ulike forvaltingsrelaterte prosjekt, ekskursjonsreferat, ulike registreringsnotat/-rapportar frå biologar og spreidde artiklar samt databasar (databasene til Botanisk museum i Oslo for sopp, lav og karplanter))

 personlege meldingar (eksterne fagfolk og lokale naturinteresserte, namneliste under munnlege kjelder)

 nye registreringar (gjennomført feltsesongane 2001 og 2002, både supplerande informasjon om kjente lokalitetar og funn av nye, verdfulle område)

Presentasjon

Prosjektet inneheld 3 hovudprodukt:

 Rapport med utskriftar frå databasen vedlagt

 Database oppbygd i Natur 2000 med alle registrerte og prioriterte lokalitetar lagt inn, med opplysningar om mellom anna stad, verdi, kjende naturkvalitetar og kjelder

 Digitalt kart med innlagde lokalitetar

Databasen er bygd opp ved hjelp av modular, der den grunnleggjande eininga er lokalitetsregisteret som fastsett lokalitetsnamn og -nummer, koordinater for sentralpunkt i lokaliteten, samt opplysningar om hovudnaturtype. Deretter kan ein gå inn i andre modular og legge inn opplysningar om naturmiljø og artsmangfald for den aktuelle lokaliteten. Den viktigaste modulen er Naturtypebasen, som vert brukt for å legge inn lokaliteten sin naturtype etter DN handboka si inndeling. Her vert det og lagt inn områdeskildring, opplysningar om vegetasjonstypar og forslag til skjøtsel og omsyn. I tillegg er det hefta ved ein base der det vert lagt inn funn av kryptogamar (lav, mosar og sopp) og virvellause dyr, primært raudlisteartar og

signalartar på verdfulle miljø. For karplante og virveldyr er eigne modular (karplantebasen, viltbasen) kopla

direkte mot lokalitetsregisteret, der opplysningar om artar funne på lokaliteten vert lagt inn (dato, finnar, tal, eventuell kommentar m.m.).

Verdsetting

Alle lokalitetar er verdsett etter Direktoratet for naturforvaltning (1999a) sitt system, som deler inn lokalitetane i særs viktige (A) og viktige (B) område. I tillegg kommer område med lokal verdi (C) som Direktoratet for naturforvaltning har føydd til i etterkant av handbokarbeidet.

Det er sett opp 5 kriterium for verdsetjing av lokalitetane:

 storleik og kor velutvikla lokaliteten er (verdien aukar med storleiken og utviklingsgraden)

 grad av tekniske inngrep (tekniske inngrep reduserer verdien)

 førekomst av raudlisteartar (verdien aukar med tal og grad av trugsmål)

 kontinuitetspreg (verdien aukar med miljøet sin alder)

 sjeldne utformingar (nasjonalt og regionalt)

Me har prøvd å følgje rettleiinga frå DN ved verdsetting av lokalitetane så godt som råd. Det vil gje mest mogeleg like resultat mellom kommunane uavhengig av kven som utførar arbeidet. Noko skjønn er likevel ofte naudsynt, slik at ein ikkje kan utelukke at andre fagfolk i einskilde tilfelle ville ha satt ein annan verdi på lokalitetane. Eit avvik frå tilrådingane om verdisetting i handboka, gjeld lokalitetar med førekomst av lind som ikkje automatisk får verdi svært viktig (A). Til det reknar me arten som for vanleg i regionen. Førekomst av raudlisteartar er ofte eit vesentleg kriterium for å plassere ein lokalitet som viktig eller svært viktig. Vi har elles tolka handboka slik at førekomst av raudlisteartar i kategori direkte truga, sårbar og sjeldsynt automatisk gir verdi svært viktig (A), medan kategori omsynskrevjande automatisk minst gjev verdi viktig (B). Avvik frå dette blir kommentert i kvart tilfelle. Raudlistekategoriane sin rangering og forkortingar (med engelsk namn i parentes) :

Ex – utrydda (extinct)

E – direkte trua (endangered) V – sårbar (vulnerable) R – sjeldan (rare)

DC – omsynskrevjande (declining, care demanding) DM – bør overvakast (declining, monitoring species)

Elles vert det vist til Direktoratet for naturforvaltning (1999b) si nye raudliste for nærare forklaring av inndeling, metodar og artsutval for den norske raudlista. Der er det også kortfatta gjort greie for kva for miljø artane lever i og viktige trusselfaktorar.

Ordforklaringar

Her følgjer korte forklaringar på ein del ord og uttrykk som av og til nyttast ved kartlegging av biologisk mangfald.

Beitemarkssopp: Marklevande sopp som er knytt til grasmarker som er lite gjødsla, lite opparbeidd og som har langvarig hevd. Soppen har tyngdepunktet i utbreiinga si i naturbeitemarker og naturenger.

Biologisk mangfald: Dette er mangfaldet av alt levende. Uttrykket skal både omfatte variasjonen av naturtypar, av artar og individ (genetisk variasjon). Det vert ofte fokusert sterkt på å bevare artsmangfaldet,

men det er viktig å få med seg at vi og må ta vare på variasjonen av naturtypar, sjølv om desse ikkje nødvendigvis er spesielt artsrike eller inneheld trua artar, og at vi ikkje berre må ta vare på levedyktige bestandar av ein art men og den naturlege, genetiske variasjonen til arten.

Naturbeitemark: Gamal beitemark som er lite opparbeidd, lite gjødsla og har vore i langvarig hevd. Dette er artsrike miljø der mangfaldet er avhengig av at tradisjonell skjøtsel held fram.

Natureng/slåtteeng: Gamle slåttemarker med liten grad av opparbeiding, lite tilførsle av gjødsel og med langvarig hevd. Dette er også artsrike miljø der mangfaldet er avhengig av at tradisjonell skjøtsel held fram.

Naturtype: Det er praktisk å kunne dele inn naturen i einingar eigna for avgrensing og kartlegging.

Direktoratet for naturforvaltning (1999a) uttrykker det slik i samband med den kommunale kartlegginga:

"Naturtypane er eit slags felles multiplum der ein prøver å fange opp alle dei viktigaste variasjonane på økosystemnivå". Inndelinga er biologisk basert, men er utan nokon naturfagleg fasit. Det faglege grunnlaget og vinklinga på dei kartlagde naturtypane varierer derfor, og ein må forvente at inndeling og system vert endra etter kvart som kunnskap og erfaring med systemet vert betre.

Nøkkelelement: Dette er element av stor verdi for mangfaldet. I skog gjeld det mellom anna gamle, grove tre, hole tre, bergvegger, grove steinblokker og kjelder. I kulturlandskapet kan det mellom anna være store tuntre, dammar, åkerholmar og små bekkedrag.

Raudliste: Sjå eiga oversikt i kapittel 2.3. Raudlister er ingen fasit for status til artsmangfaldet og dei fangar ikkje opp heile variasjonsbreidda til det biologiske mangfaldet. Dei har likevel vist seg å få stor

gjennomslagskraft i miljøforvaltninga i dei seinare åra, mellom anna fordi dei er oversiktlege og konkrete. Dei rangerer artane og dei gjev høve for å samanlikne artar og område.

Signalart: Ein art som indikerer miljø med høge naturverdiar.

Vegetasjonstypar: Eit samfunn av plantar som stiller ganske like krav til nærings- og råmetilhøve, og kor dei same artane går igjen der desse tilhøva oppstår. Sjå Fremstad (1997) for nærare forklaring og oppbygging av kartleggingssystem.

3 Naturgrunnlaget

Lærdal dekker totalt 1341 km² land og ferskvatn. Arealmessig er størsteparten av kommunen høgfjell; 1 120 km² ligg over 900 m o h. (sjå tabell 4 for oversyn over høgdefordeling). Kommunen ligg i indre fjordstrøk på vestlandet og har ein variert og dramatisk natur med store forskjellar i klima og topografi. Det er mykje fattig berggrunn, men med innslag av rikare berggrunn i nokre områder. Klimaet i Indre Sogn (då særleg i Luster og Lærdal) er prega av kontinentale forhold, med lite nedbør og etter forholda lave vintertemperaturar. Nedre delar av Lærdalsdalen er ein av dei turraste plassane i landet med berre kring 490 med mm/år. Somrane er varme og innstrålinga er særs god i sørvendte skråningar. Vintrane er milde, grunna nærleiken til fjorden.

Dette gjev grobotn for ein rik, varmekjær flora.

Lærdal kommune ligg i tre vegetasjonsseksjonar (einingar som syner geografisk variasjon mellom kyst og innland, sjå og tabell 5). Dalbotnen i hovuddalføret opp til Borgund ligg i C1, svakt kontinental seksjon.

Resten av kommunen ligg hovudsakleg i OC, overgangsseksjon (overgang mellom kontinental og oseanisk) medan nokre av dei sørlege delane av fjellområda ligg i O1, svakt oseanisk seksjon. Dalbotnen i Lærdal ligg som ei lomme med C1, isolert frå andre område med same klimatilhøve (indre dal og fjellstrøk i Østerdalen og Gudbrandsdalen samt austlege delar av Troms og Finnmark). Sona er generelt prega av austlege vegetasjonstypar. Dalen har difor ein spesiell blanding av vestlege og austlege arter. Overgangsseksjonen er ein blandingssone som i Noreg er dominert av austlege trekk i plantesamansetjing. O1 har noko meir vestlege (kysttilpassa) arter, men ikkje markant, framleis er det svake austlege trekk.

I alt fire vegetasjonssonar (einingar som synar variasjon i vegetasjonen frå nord til sør og frå lågland til fjell) finst i kommunen (tabell 4). Nedst finn ein sørboreal sone, som er ein sørleg barskogssone som og har innslag av oreskogar, edellauvskog og tørrengvegetasjon. Denne sona går op til om lag 400 m. Her kjem ein inn i mellomboreal som går opp til om lag 800 m i indre fjordstrok. Her finn ein barskogdominans men og gråor-heggeskogar og velutvikla myrar (sjølv om det er relativt lite myr i Lærdal). Vidare finn ein ei smal sone med nordboreal, dominert av bjørkeskog, i Lærdal vil denne sona utgjerast av fjellbjørkeskog og

stølsområde. Sona går heilt opp til den naturlege skoggrensa der alpin sone tek over.

Lærdal har ein samansett berggrunn men har i hovudsak grunnfjellsbergartar. Fleire stader kjem det inn eit overliggjande sterkt omdanna skyvedekke. I sonane mellom skyvedekket og grunnfjell finn ein markerte band av kambriosilursk fylitt. Fylittbanda gjev seg fleire stader utslag i ein kalkkrevjande, rik flora. Frå Mo og Ljøsne, og nedover mot fjorden ligg mektige lausavsetningar. Her ligg markante grusterasser. Frå Eri og nedover er dalbotnen ei postglasial elveslette. Fjellfoten i heile dalen og i sidedalane, er dominert av ur og rasmarkar. Her er fine rasvifter danna framfor bekker og små gjel. Dette gjer sitt til trivselen hjå plantar som veks på ustabil sand og grusjord. Mellom anna er det gjort funn av den sjeldsynte planta aurskrinneblom (Arbis petrea), som er ein norsk ansvarsart (Direktoratet for Naturforvalting 1998b). Denne arten går att i herbarielistane frå dei fyrste botanikarane som vitja Lærdal siste del av 1800 talet og heilt fram til i dag.

Planta er funne på grus i elveøyrer, grusterasseskråningar og rasmarker, ho finn soleis gode vilkår i heile dalen.

Naturforholda i kommunen er prega av tidligare kulturpåverknad. Fjellområda har mange stølar. Under tregrensa vil ein finne spor etter kulturpåverknad som beite, slått, lauving eller hogst nær sagt over alt.

Jordbruk er framleis ei viktig næring i Lærdal, noko som gjer seg utslag i mange verdfulle lokalitetar med kulturbeitemark.

Langt dei fleste skogsmiljøa er prega av attvekst og har i hovudsak unge tre. Det er og mykje ungskog på tidlegare ope mark, då oftast gråorskog. Skog med innslag av gamle tre er som oftast kultupåverka i form av lauving og beite, og dei eldste trea er gjerne gamle styvingstre. Dødt trevirke er sjeldsynt. Som i dei andre kommunane i Indre Sogn har også Lærdal eit rimeleg høgt innslag av edellauvskog. Alm – gråorskog er den vanlegaste typen i regionen og Lærdal har etter forholda mange skogholt med større eller mindre innslag av lind.

Spesielt for Lærdal er den flate, lange dalbotnen med elva som viktig formar av landskap og habitat.

Kommunen har førekomstar av naturtypar knytt til elva som er særs viktige i landsdelsamanheng.

Flaummarksskogar, hovudsakleg av typen gråor-heggeskog, elveøyre og fuktenger er dei viktigaste døma på dette. Elveterrassar kombinert med tørt klima gjev og gode tilhøve til turrenger med gode levekår for

sjeldsynte planter og insekt, spesielt der skråningane er nytta til slåttemark og beite.

Tabell 3.

Temperatur og nedbørsnormaler frå Metereologisk institutt (http://met.no/observasjoner/index.html).

Temperaturnormaler for Lærdal i perioden 1961 - 1990

Nummer Stad h.o.h. jan jul år

54120 Lærdal - Moldo 24 -2,5 14,7 5,9

54130 Lærdal - Tønjum 36 -2,5 14,7 5,9

Nedbørnormaler for Lærdal i perioden 1961 - 1990

Nummer Stad h.o.h. jan jul år

54120 Lærdal - Moldo 24 44 47 491

54130 Lærdal - Tønjum 36 44 47 491

54320 Borgund - Lo 407 45 51 510

54500 Borlo 502 48 62 578

54420 Øljusjø Pumpekraftverk 1124 30 69 560

54600 Maristova 806 72 71 714

54610 Nedre Smeddalsvatn 914 62 74 735

54640 Slutebrui 932 47 70 640

54660 Øvre Smeddalsvatn 932 44 64 560

Tabell 4

Arealtal for Lærdal kommune (basert på arealstatistikk frå Fylkesmannen si landbruksavdeling og Statens kartverk).

Tema Areal

Høgdelagsfordeling (ferskvatn er ikkje inkludert)

0-60 moh. 15.5 km²

60-160 moh. 14.9 km²

160-300 moh. 21.4 km²

300-600 moh. 63.1 km²

600-900 moh. 105.8 km²

900-1200 moh. 263.7 km²

1200-1500 moh. 599.3 km²

1500-1800 moh. 254.9 km²

1800-2100 moh. 2.4 km²

Naturmiljø

(for myr er truleg berre areal under skoggrensa oppgitt)

Jordbruksområde 12.9 km²

Drivverdig skog 8.5 km²

Av dette er kulturskog 2.1 km²

Ferskvatn 50 km²

Myr 3 km²

Isbrear 1 km²

Totalareal Landareal + ferskvatn 1341 km²

Tabell 5

Vegetasjonsgeografiske data for Lærdal kommune.

Tema Utbreiing Kjelde

Vegetasjons-

sone Sørboreal Frå fjorden opp til om lag 400 m. Moen 1998

Mellomboreal Høgareliggande skog 400 - 800 m

Nordboreal Fjellbjørkeskog opp mot alpine område opp til 1100m.

Alpin Snaufjell

Vegetasjons-

seksjon Svakt kontinental seksjon (C1) Frå fjorden oppover langs dalbotnen opp til Borgund Moen 1998 Overgangs seksjon (OC) Resten av kommunen

4 Hovudnaturtypar

I Lærdal finn ein døme på alle dei 7 hovudnaturtypane som Direktoratet for naturforvaltning (1999a) opererer med: 1-myr, 2-rasmark, berg og kantkratt, 3-fjell, 4-kulturlandskap, 5-ferskvatn/våtmark, 6-havstrand/kyst og 7-skog.

Me har ikkje hatt moglegheit til å gjennomføra tilrekkeleg feltarbeid til å ha vore innom alle verdifulle naturområde. Område nær busetnad/vegar/utbyggingsområde har vorte prioriterte, medan område med lågare arealpress i mindre grad er undersøkte. Det ville vore ynskjeleg å gjere grundigare undersøkingar i til dømes fleire fjellområde der berggrunnskart syner at det er moglegheit for kalkrik jord. Me har og fått nokre tips frå lokalkjende som me ikkje har vunne å fylgje opp. Ein del større skogområde som kan ha førekomstar av gamal lauvskog er heller ikkje nærare undersøkte. Me har lagt vekt på naturtype som er særeigne for Sogn som til dømes kulturlandskap med langvarig hevd og førekomst av edellauvskog.

Styvingsskog er ein naturtype som fell utanom inndelinga i DN handboka. Avhengig av gjengroingsstadium, undervegetasjon og dominerande treslag er desse lagt inn som hagemark, gammal edellauvskog eller rik edellauvskog. Styvingsskoger av bjørk der spor etter slått/beite i feltsjikt er vokse att er ikkje tekne med.

Område med styvingstre av bjørk er vanleg i heile Sogn. Her dei best bevarte områda vald ut.

Fleire naturtypar treng spesielle undersøkingar for å kunne verte vurderte og verdsette. I Sogn er det særleg fossesprøytsonar som krev ein spesialkompetanse me ikkje har hatt tilgjengeleg. Me har difor ikkje gjort eksakte registreringar og verdivurderingar av fossesprøytsonar.

Høgskulen i Sogn og Fjordane og Statens Vegvesen har i prosjektet ”Vegkanten – ein artsrik biotop"

registrert artsmangfald i vegkantar i Sogn og Fjordane. Registreringane vart gjort somrane 1997 – 1999.

Prosjektet vert summert opp i hovudrapporten ”Vegkanten – variert og verdifull" som kom ut i 2002. Her er det ingen presentasjonar av einskild lokalitetar, dette vil komme i eigne publiseringar. Her er det truleg fleire lokalitetar i kategorien ”kulturlandskap, artsrike vegkanter” i kommunen (pers med. prosjektansvarleg Inger Auestad). Me har ikkje prioritert vegkantar då det vil komme registreringar frå folk med spesialkompetanse på feltet i nær framtid.

Tabell 6

Oversikt over hovudnaturtypane i Lærdal kommune, med framheving av viktige område og naturtypar. I tillegg er det sett fram forslag til oppfylgjande kartlegging for å betre kunnskapsnivået og utarbeiding av skjøtsels-/forvaltningsplanar for spesielt viktige område.

Hovudnaturtype, tilstand og registreringsstatus Oppfølging Myr

Bortsett frå fattige myrområde i fjellet er det lite myr i Lærdal kommune, noko som gjev seg sjølv av di ein utover dyrkingsjorda har lite flatt areal.

Den einaste plassen topografien tillet større myrar under skoggrensa er Frønningen. Her finn ein skogkledde lave åsar og ei mindre bratt liside frå Åsen og oppover mot Storebotn og Bleia. På Frønningen er det to registrerte område med myr og småvatn, som er viktige for våtmarksfugl.

 Dei fleste område med vekslande småvatn og myr vil ha potensiale som våtmarksfugl lokalitet. Her bør ein generelt vere varsam, og krevje utgreiing/kartlegging av ornitologar ved alle typar inngrep.

Hovudverdien i desse lokalitetane ligg i deira biologiske funksjon. Tre tilsvarande område i høgfjellet er og registrerte, alle i sidedalar til Smeddalen i Filefjellsområdet. Alle desse myrane er gjevne prioritet C, lokal verdi. I Området nord og vest for Eldrevatn i Mørkedalen (rett ved Rv 52 Lærdal – Hemsedal) finst ein førekomst av rikare myr. Dette er ei sigevassmyr som stadvis får tilsig av kalkhaldig vatn grunna fylitt i berggrunnen.

Fjellområda nordvestover forbi Nordre Kluftenosi og mellom Bleia og Eikeshorn har tilsvarande berggrunn, slik at ein her og kan finne rikkjelder og små rikmyrsførekomster. Men her finst ikkje større samanhengande myrområde.

 Kartlegging av intakte lavlandsmyrar bør prioriterast, slik at man får ein oversikt over desse og syter føre at dei ikkje vert øydelagde av inngrep. Potensiale for førekomstar av rikmyr er lite.

Rasmark, berg og kantkratt

Rasmark og bart fjell (under skoggrensa) er vanlege naturmiljø i Lærdal.

Heile dalen har bratte sider og urer og rasmarker ligg tett. Desse krev varme (god innstråling) og gjerne kalkrikt berg for å få særskild verdi.

Bland dei grovare urane er dei rikaste dekt med edellauvskog. Desse er registrerte som rik edellauvskog. Det er avgrensa tre førekomstar med rasmark i kommunen. Langs nordsida av dalen er det klart potensiale for fleire lokalitetar men mange av dei er utilgjengelege og farlege å oppsøkje.

Potensialet for viktige førekomstar av kantkratt verker lavt i Lærdal (opptrer hyppigast i ytre kyststrøk og i nemoral sone), men naturtypen er dårleg undersøkt i kommunen.

 Det bør gjerast ei registrering av insekt i både dei registrerte og i andre

rasmarkar i kommunen. Lærdal vil på grunn av varmen og på grunn av store område med potensielle habitat ha høgt potensiale for insektsrikdom i sine rasmarker.

 Beitemarker som ligg i og oppover mot rasmarker (meir finkorna, ikkje urar) bør haldast opne. Her er ofte rike

engsamfunn, både med tanke på planter og på insekt, med høg kontinuitet tilpassa den stadige påverknaden frå nye ras.

Fjell

Det er registrert to lokalitetar med kalkrike område i fjellet. Eit ved Bleia over Frønningen og eit i Mørkedalen under Ulvehaugen. Området ved Bleia fortsett ned mot Storebotn i Aurland kommune. Ved

Ulvehaugen er det truleg fleire liknande lokalitetar i eit større område nord-vestover som eit band forbi Nordre Kluftenosi, langs austsida av Eikeshorn og i ein boge fram mot nordvestsida av Bleia.

Det er og eit område med kalkrik berggrunn øvst i Tynjadalen og vidare fram til Ljosegrunnane og på/nord for Raudnosi som ligg like aust om dette.

 Dei ikkje registrerte områda bør kartleggast for å få ein oversikt over kva kommunen har av særeigen natur også i fjellet.

Kulturlandskap

Lærdal er framleis ein jordbrukskommune og kulturlandskap er ein dominerande landskapstype i heile dalen. Det er likevel i dei meir tungdrivne områda at ein finn det største mangfaldet, av di moderne driftsmåtar utarmar mangfaldet i sterk grad. Sauehaldet må ta største æra av at so mange beitemarkar, hagemarkar og slåtteenger ikkje har vokse att og framleis har stort mangfald. Nokre stølsområde som er registrerte som verdifulle kulturlandskap av Hauge og Austad (1989) er ikkje tekne med her. Dette er anten av di verdiane hovudsakleg ligg i lokaliteten som landskapelement og/eller kulturminne eller av di lokaliteten har vokse so mykje att at han ikkje lengre inneheld karakterartane for den aktuelle naturtypen. Desse lokalitetane er likevel verdfulle for kommunen, både som historisk dokument,

rekreasjonsområde og som (fjell-) beiteområde, og bør takast vare på!

Dei vil og ha eit høgare biologisk mangfald enn områda omkring, både i flora og fauna, slik at desse områda er med på å auke det totale

 Beitemarker og slåtteenger har ein god del felles planter, men og artar som skil dei frå kvarandre av di beitedyr og slått påverkar vegetasjonen ulikt. Generelt vil beitemarkar vere grasdominerte med varierande innslag av urter medan slåtteenga vil ha eit høgare innslag av urter. Ein bør difor freista å slå dei gamle slåtteengene ein gong i året for å hindre at plantesamansetjinga langsamt endrar seg, og engene går over til å verte ei reine beitemarkar.

 Slåtteenger, turrbakkesamfunn og lokalitetar med beitemarkssopp må ikkje

biologiske mangfaldet i kommunen.

Det er gjort funn av ein god del beitemarkssopp som tyder på langvarig hevd og god kontinuitet. Fleire av desse er raudlista. Beitemarkssopp krev fleire tiår, og mogleg også – hundreår på å etablera seg, og han forsvinn etter berre eit par år om graset får veksa seg høgt. Særleg frå Borgundområdet og heilt opp til stølane i Smeddalen (Filefjell) ligg det mange verdfulle beitemarkar som enno er i hevd. Spesielle er to enger med sjeldsynt store førekomstar av bakkesøte på Borlaug (Brøyni) og i Smeddalen (Brusestølen). Slåtteengene er i ferd med å endre karakter då dei ferraste av dei vert slått regelbunden. Dei vert haldne opne av sau, oftast på vår- og haustbeite, og vert soleis meir og meir grasdominerte.

Spesielt for Lærdal er førekomsten av fuktenger. Dette er ein trua naturtype grunna opphør av hevd. Naturtypen er mellom anna viktig som hekkelokalitetar for våtmarksfugl. Ein finn desse engene langs elva mellom Borgund og Borlaug og frå elvemunningen i Lærdalsøyri og eit stykke oppover.

Lærdal har mykje gamle hagemarkar men diverre er dei fleste i sterk gjengroing. Det vanligaste er bjørke- og einehagar men her er og edellauvskogar med grove styvingstre som til dømes i Stuvane. Det er sopass lenge sidan desse har vore reine hagemarkar at dei er reigstrerte som edellauvskogar. Berre hagemarkar med framleis ope busksjikt er tekne med i registreringane. Til saman er det registrert 7 bjørkehagar og 2 einehagar.

gjødslast då dette vil redusere artsmangfaldet.

 Det vil framleis kunne oppdagast nye rike lokalitetar. Vidare

kartleggingsarbeid er naudsynt. For å få oversyn over innhaldet av

beitemarkssopp i ei eng vil det vere trong for feltarbeid gjerne i 4 år på rad av di ikkje alle artar sett fruktlekam kvart år. Soppen er avhengig av fuktig vær på seinsommar/haust for å sette

fruktlekam. 2002 var eit turt år og mange lokalitetar har høgt potensiale for beitemarkssopp sjølv om det ikkje vart funne dette året.

 Det bør gjerast meir detaljerte registreringar av fuktenger. Det bør og utførast ornitologiske registreringar i områda med fuktenger.

 Lærdal har eit spesielt ansvar når det gjeld beitemark og fuktenger. Me tilrår at kommunen utarbeidar ein

forvaltingsplan for å ta vare på desse.

Ferskvatn/våtmark

Elva i den flate dalbotnen gjev potensiale for høgt mangfald og ein rekke naturtypar. Det er lite som ikkje er utsett for inngrep, men det er registrert tre område med flaummarkskog og elveøyr langs elva, registrert som det siste. Gråorskog er ein vanleg naturtype, men gråorskog med høg kontinuitet som veks i område som jamnleg vert overflauma er meir sjeldsynt og rommar spesialiserte og ofte kravfulle artar.

Elles er dei fleste vatn i kommunen fattige fjellvatn som ikkje vert registrert i denne samanheng. Nokre få av desse er registrerte saman med kringliggande myrområde under naturtypen myr, hovudsakleg som verdifull grunna biologisk funksjon (hekkeområde for våtmarksfugl).

Nokre av fossefalla kan ha potensiale for verdfulle fossesprøytsonar.

Dette vert likevel avgrensa av dei turre somrane i Lærdal. Dei fleste spesialiserte artane i ei fossesprøytsone krev kontinuerleg råme og mange av fossane forsvinn, eller skrumpar kraftig inn i lange periodar om sommaren, slik at høva for dei spesialiserte artane vert øydelagde.

 Botanikar med spesialkunnskap om mosar bør foreta registreringar ved nokre av dei største fossefalla.

Skog

Utmarka i Lærdal har tidlegare vore hardt utnytta, så sjølv om dei fleste li og fjellsider no er dekt med skog så er denne ofte ung (lite er over 100 år) og består stort sett av fattige skogstypar. Men her finst likevel lommer av verdifulle skogstypar. Alt frå gamal barskog med urskogspreg via flaummarksskog av gråor til rike edellausskogar med høgt innslag av lind. Skogslokalitetane er gjennomgåande små.

 Vidare registrering av gamal skog, særleg med høgt innslag av osp.

 Fleire av sidedalane kan ha potensiale for småflekkar av edellauvskog.

 Det bør arbeidast vidare med

Dei einaste barskogsområda i Lærdal av noko storleik er Frønningen og fjordsida ut til Refsnes og eit område i Berdalen og Stødnoåsen som heng saman med fjordsida frå Fodnes ut til grensa mot Årdal. Det er registrert tre område med gamal, verdfull furuskog i Lærdal. Av desse har to tidlegare vore føreslege verna; Kvebukti – Bleia på Frønningen og Berdalen. Skogen i Berdalen er av same utforming som ein finn i barskogsreservatet Kvittingsmorki i Årdal, som ligg over eit fjellskar, berre eit par kilometer vekke. Det er og registrert to mindre førekomstar av furukalkskog, ein på Refsnes og ein i lisida søraust for Refsnes.

I varme lommer i sørvende, bratte lisider oppover i dalen og i nokre av sidedalane (Erdal og Råsdalen) finn ein edellauvskogar. Det er gjort 6 registreringar av edellauvskog med lind. Edellauvskogen ved Husum er føreslege verna i forslag til verneplan for edellauvskog i Sogn og Fjordane. Denne skogen har høgt innslag av grove edellauvtre, fleire av dei har og vore stuva. Han er dessutan den austlegaste førekomsten av lind i Lærdal. På Kvigno i Erdal veks gråor-almeskog merknadsverdig høgt, heilt opp i over 500 m o.h. (grensa for sørboreal vegetasjonssone, som denne naturtypen tilhøyrer, går like over 400 m i indre fjordstrøk).

Det er registrert tre gråor-heggeskoger (ein på rasvifte, ein fuktskog og ein langs elv) men i dei tre registrerte elveøyrlokalitetane er det og større felt med gråor-heggeskog. Det veks mykje gråor-heggeskog i Lærdal, særleg i Borgundområdet. Ikkje all skog av denne typen er av særskild verdi, mellom anna er mykje av dette ung skog på tidlegare opne område. Naturtypen er vanskeleg å velje ut og avgrense. Skogar med høg kontinuitet, gjerne knytt til ustabile miljø som rasvifter, flaummark og sumpområde, er dei ein kan vente å finne sjeldsynte artar i.

Gamle lauvskogar er også ein verdifull og artsrik skogtype. Det har ikkje vorte registrert mykje av dette, men det vil nok finnast nokre fleire lokalitetar på lite tilgjengelege stader, særleg i sidedalane. Utover mot Revsnes er det registrert to lokalitetar av denne naturtypen.

kartlegging av lav og sopp, særskild i skogar av noko alder.

Havstrand/kyst

Lærdal har lite kyst og som regel vert kystlina danna av bratte sider og fjell som stupar rett i fjorden. Men Lærdalsøyri er eit særs viktig område med tre lokalitetar registrerte som strandeng og strandsump.

Her er restar av grunne område og elvedelta med strandeng og ein rik fuglefauna, her er strandeng eit lite stykke oppover langs elva og her er restar av eit sumpområde med landets einaste førekomst av fjøreknapp.

 Fjøreknappførekomsten må overvakast nøye. Lokaliteten bør få eit strengare vern.

 Det bør ikkje gjevast løyve til vidare inngrep i området, utanom enkel tilrettelegging for turgåarar (stirydding, merking).

 Gruntvassområdet og område med strandeng bør skjermast mot ferdsle i hekketida.

 Beiting (utanom hekketida) vert tilrådd for å halde strandenga open.

5 Lokalitetar

Databasen over verdifulle naturområde i Lærdal kommune omfattar ved sluttføring av denne rapporten 73 lokalitetar. 47 lokalitetar låg inne i Naturbasen til Fylkesmannen, av desse er 35 teke med her. Dei resterande 12 er område der naturverdien ligg i geologiske førekomstar, område som ikkje er dokumenterte (gjeld Raudnosi) og nokre lokalitetar som er registrerte som verdifulle kulturlandskap (Hauge og Austad 1989). Kulturlandskapslokalitetane er teke ut anten av di verdiane hovudsakleg utgjer landskapselement og/eller kulturminne, eller av di gjengroing har ført til at lokaliteten ikkje lengre inneheld karakterartane for den aktuelle naturtypen.

Øvrige lokalitetar er først registrert som verdifulle lokalitetar gjennom dette prosjektet eller ved gjennomgang av litteratur. Mange av dei "nye" lokalitetane er basert på eldre undersøkingar, men nokre lokalitetar har tidlegare vore heilt ukjende. Det er ein klar overrepresentasjon av naturbeitemark og rike edellauvskogar i databasen, noko som delvis speglar kva for naturtypar som er prioritert under tidlegare feltundersøkingar i kommunen og under feltarbeidet i 2001 og 2002.

Nedanfor er alle lokalitetar lista opp, saman med opplysningar om naturtype, naturverdi og om det er gjort artsregistreringar i området. Opplysningane er basert på informasjonen som er lagt inn i Natur 2000. For meir detaljert informasjon om lokalitetane vert det vist til utskrifter frå denne. Ein detaljert gjennomgang av

kommunen vil truleg føre til ei yttelegare auke i tal lokalitetar.

Tabell 7

Registrerte lokalitetar med særskild naturverdi i Lærdal kommune, sortert etter naturtype og verdi. Med "andre" vert meint at det er gjort registreringar av andre artsgrupper, vanlegvis sopp, mosar og lav. A = særs verdifull, B = verdifull, C

= lokalt verdifull, U = ikkje prioritert.

Lok. nr. Namn Naturtype Verdi

Artsregistreringar Vilt Planter Andre Hovudnaturtype myr

30 Frønningvotni Intakt lavlandsmyr C

31 Lomtjørn Intakt lavlandsmyr C

6 Trettetjørn Myr C

7 Frostdalen Myr C

8 Valdresdalen Myr C

5 Eldrevatnet Terrengdekkende myr A • •

Hovudnaturtype rasmark, berg og kantkratt

35 Stødnalii Sørvend berg/ rasmark B •

58 Moldabakkadn Sørvend berg/ rasmark A • •

63 Bjørkum II Sørvend berg/ rasmark C •

40 Koret, vest for Andre viktige B •

Hovudnaturtype fjell

52 Bleiaskard Kalkrike omr. i fjellet B

69 Ulvehaugen Kalkrike omr. i fjellet A •

Hovudnaturtype kulturlandskap

36 Vettei Fuktenger B • •

70 Lo Fuktenger B •

22 Øye Hagemark C •

23 Ofta Hagemark B •

24 Haugsbakken Hagemark B •

25 Molde Hagemark C •

27 Bøe Hagemark B

32 Halabrekka Hagemark B •

45 Fosseteigen Hagemark B •

54 Kyrkjevoll sør Hagemark C

4 Flintegarden Naturbeitemark A • •

18 Honingane Naturbeitemark A • •

41 Haugen Naturbeitemark C •

42 Hegg Naturbeitemark A •

43 Brøyni Naturbeitemark A •

44 Nese Naturbeitemark B • •

46 Sprakehaugen Naturbeitemark A • •

67 Hauge Naturbeitemark B

72 Brusestølen Naturbeitemark B •

73 Borlo Naturbeitemark A • •

28 Stuvehagane Kulturlandskap B • •

61 Sanden Skrotemark C •

14 Galdane Slåtteenger A •

19 Skori Slåtteenger U

20 Kvigno Slåtteenger C

26 Fremre Molde Slåtteenger B •

53 Borgund stavkyrkje Slåtteenger C

55 Kyrkjevoll nord Slåtteenger C

66 Sæbø Slåtteenger C •

68 Ljøsne - terrasse Slåtteenger A

29 Hamna - sør Småbiotoper A •

Hovudnaturtype ferskvatn/våtmark

37 Tønjum Større elveøyrar B •

38 Kjørnes Større elveøyrar B

39 Ljøsne - skog Større elveøyrar B

Hovudnaturtype skog

48 Hausagjelet Gamal lauvskog A • • •

49 Hausa Gamal lauvskog A • • •

60 Neshagen Gråor-heggeskog B •

75 Spavang Gråor-heggeskog B •

77 Rikheim Gråor-heggeskog B •

33 Revsnes Kalkskog C

74 Hausahalsen Kalkskog B •

2 Husum Rik edellauvskog A •

9 Stuvane Rik edellauvskog A • •

10 Råsdalen Rik edellauvskog A •

11 Almegil Rik edellauvskog B •

15 Mo Rik edellauvskog A • • •

16 Jenkebakkane Rik edellauvskog C •

34 Stødno Rik edellauvskog B

59 Lassebakken Rik edellauvskog C •

62 Bjørkum I Rik edellauvskog B •

65 Kvigno - skog Rik edellauvskog B

71 Nedre Skori - Helleren Rik edellauvskog B •

76 Kollesetholten Rik edellauvskog A • •

3 Berdalen Urskog/gamalskog A •

12 Horteelvi Urskog/gamalskog B

13 Kvebukti-Bleia Urskog/gamalskog A •

17 Sælthunåsen Urskog/gamalskog A •

50 Vindedalen Andre viktige U

Hovudnaturtype havstrand/kyst

1 Ytre Grandane Strandeng/ strandsump A • •

21 Heller Strandeng/ strandsump B •

57 Villakssenteret Strandeng/ strandsump A •

6 Raudlisteartar

Eit sentralt verktøy for å kunne identifisere og klassifisere viktige område for biologisk mangfald er førekomst av raudlisteartar. Den norske raudlista oppdaterast med jamne mellomrom av Direktoratet for

naturforvaltning. Den siste kom i 1999 (Direktoratet for naturforvaltning 1999b) og er basert på kjent kunnskap om ca 15 000 artar innanfor 27 artsgrupper. I overkant av 20% av desse artane er ført opp på raudlista.

Dei fleste av artsgruppene som vert presentert på denne raudlista, er framleis dårleg kjent (eller heilt ukjent) i Lærdal. Den best undersøkte gruppa er karplanter. Ei særs viktig gruppe som insekt og edderkoppdyr er lite kjent. Innan denne gruppa er det naudsynt med ein eigen litteraturundersøking. Her er ikkje utarbeidd nasjonale lister over raudlisteførekomstar utanom ordnane Lepidoptera (sommerfugl) og Coleoptera (biller) medan Hymenoptera (årevinger (kveps)) er under utarbeiding ved Universitetet i Oslo.

Kunnskapen om raudlisteartar er framleis mangelfull i kommunen. Grundige undersøkingar i kulturlandskapet i ein god soppsesong vil kunne avdekke fleire raudelista beitemarkssopp, både artar som alt er påvist i kommunen, og nye artar. Lærdal har og høgt potensiale for funn av sjeldsynte og raudlista insektsarter, særskild i sørvende rasmarker, terrasseskråningar og kulturlandskapslokalitetar.

Raudlista insekt

Ut frå dei kjeldene me har nytta har me funne registreringar av 11 raudlista insektartar frå Lærdal men her ville spesialundersøkingar av insektfaunaen, i til dømes eldre, rik edellauvskog, rasmarker og

terrasseskråningar og turrenger i kommunen, raskt auke talet på registrerte artar.

Hanssen (1990) konkluderer etter ei undersøking av fem sørvende fjordlier i Indre Sogn, med at fleire av edellauvskogane i området ”ser ut til å ha høy entomologisk verdi både nasjonalt og internasjonalt”, og at det for det meste er artar knytt til morken og daud ved som er grunnlaget for dette. Ingen av insektfunna i Lærdal er godt nok kartfesta til at dei kan inkluderast i eventuelle naturtyperegistreringa

Tabell 8

Kjende raudelista insekt i Lærdal, med nasjonal raudlistestatus etter Direktoratet for naturforvaltning (1999b).

Norsk namn Latinsk namn Raudliste Lokalitetar Tal funn

Biller

Philonthus subvirescens DC Hauge (ikkje knytt til naturtypelokalitet)

1

Linaeidea aenea V Berre kartfesta til Lærdal 1

Meloe proscarabaeus

V Bjørkum (ikkje knytt til

naturtypelokalitet) UTM 6769590 428720

1

Sommarfuglar

Kessleria fasciapennella R Berre kartfesta til Lærdal 1 Elachista ingvarella R Maristova (eldre funn: 1938) 1 Tiriltungesmalmått Oncocera semirubella R Blåflåt og Ljøsne (eldre funn:

1897) og Seltun

2

Beiteengmott Diasemia reticularis E Seltun 1

Niobeperlemorvinge Argynnis Niobe I Berre kartfesta til Lærdal 1

Euzophera cinerosella I Berre kartfesta til Lærdal (eldre funn: 1897)

1

Einerlavspinner Eilema cereola R Berre kartfesta til Lærdal (eldre funn, førre århundreskifte)

1

Glansspinner Callimorpha dominula DM Henjum (eldre funn: 1897) 1

SUM 11 artar 7 lokalitetar 12

Raudlista karplanter

I alt er det 5 kjende raudlista karplanter i Lærdal, registrert på til saman 6 lokalitetar. Funna er spreidd over eit lengre tidsrom, men fleire registreringar er av nyare dato.

Tabell 7

Kjente raudelista karplanter i Lærdal, med nasjonal raudlistestatus etter Direktoratet for naturforvaltning (1999b). * = noko usikker artsbestemming, ikkje herbariebelegg.

Norsk namn Latinsk namn Raudliste Lokalitetar Tal lokalitetar

Fjøreknapp Cotula coronopifolia E Lokalitet 57, Villakssenteret 1

Handmarinøkkel Botrychium lanceolatum DC Borgund: Arberg setervold (1964) og Oddedalen: mellem Gramstølen og Oddedalen seter (1930) (ikkje til naturtype)

2

Urvalmue Papaver radicatum ssp.

relictum

V Lokalitet 13, Kvebukti - Bleia (Indre Drøfta)

1

Huldrenøkkel Bottrychium lunaria DC Lokalitet 15, Mo 1

Grårublom* Draba cinerea V Lokalitet 69, Ulvehaugen 1

Sum artar 5 lokalitetsfunn 6

Raudlista sopp, lav og mosar

Det er funne 21 raudlista sopp, 5 -lav og 3 -mosar. Mosar er den gruppa som er dårligast undresøkt. Sopp er middels undersøkt og lav noko undersøkt. Ny feltinnsats vil kunne auke lista sitt omfang.

Tabell 8

Kjente raudelista sopp, lav og mosar i Lærdal, med nasjonal raudlistestatus etter Direktoratet for naturforvaltning (1999b). I tillegg er kjente lokalitetar der artane truleg finst (lokalitetsnummer er vist) og totalt tal funn/lokalitetar oppgjeve.

Norsk namn Latinsk namn Raudliste Lokalitetar Tal

lokalitetar Sopp

Ospehvitkjuke Antrodia pulvinascens R 48, 49 2

Gulbrun narrevokssopp Camarophyllopsis schulzeri DC 4 1

Blek kantarell Cantharellus pallens DC 15 1

Gulbrun narrevokssopp Camarophyllopsis schulzeri DC 46 1

Ospekjuke Ceriporiopsis aneirina DC 48, 49 2

Vridd køllesopp Clavaria amoenoides V 44 1

Lillabrun rødskivesopp Entoloma porphyrophaeum DC 18 1

Melrødskivesopp Entoloma prunuloides DC 24 1

Småjordstjerne Geastrum minimum DC 15 1

Skjelljordtunge Geoglossum fallax DC 18 1

Brunsvart jordtunge Geoglossum umbratile DC 32 1

Sleip jordtunge Geoglossum glutinosum DC 45 1

Vrangtunge Geoglossum atropurpureum DC 73 1

Mørkskjellet vokssopp Hygrocybe turunda DC 4 1

Sauevokssopp Hygrocybe ovina E 46 1

Duftsvovelriske Lactarius citriolens R 15, 58 2

Prydhette Mycena renati R 58, 76 2

Rustkjuke Phellinus ferruginosus DC 49 1

Hvit småfingersopp Ramariopsis kunzei DC 4 1

Lumsk korallsopp Ramaria pallida R 15 1

Hvit kragesopp Stropharia albonitens DC 32, Breistølen fjellstue 1

Lav

Praktlav Cetrelia olivetorum DC

9, 17, 28, 29, 40, 75, 77 samt funn nær lok. 45 8

Elfenbenslav Heterodermia speciosa V

17, samt funn 2 km vest for Husum og nær

lok. 27, Bø 3

Skoddelav Menegazzia terebrata DC

14, 17, 28, 29, 40, 75, 77, samt funn 2 km vest for Husum, Saltkjel

og Bø (nær lok. 27) 10

Rimrosettlav Physcia magnussonii R

2, 17, samt funn ved

”Vindhellen” 3

Brun punktlav Punctelia stictica R

17, 29 samt funn 2 km

vest for Husum 3

Mosar

Grønnsko Buxbaumia viridis DM 48, 49 2

Råteflak Calypogeia suecica DM 49 1

Fjordknausing Grimma laevigata DM Blåflaten og Lærdalsøyri 2

Sum 29 artar 57