Kommunebilete 2018 – Åseral kommune

(1)

Styringsdialogen mellom Åseral og Fylkesmannen i Aust- og Vest-Agder

Kommunebilete 2018 –

Åseral kommune

(2)

Innhald:

1. Innleiing ...3

2. Planlegging og styring av kommunen ...4

2.1. Politiske og administrative styringsverktøy ...4

2.2. Likestilling og inkludering ...4

2.3. Økonomi, økonomistyring og demografi ...5

2.4. Samfunnssikkerheit og beredskap ...6

2.5. Interkommunalt samarbeid ...7

3. Tenesteyting og velferdsproduksjon ...8

3.1. Barnehage ...8

3.2. Grunnskule ...8

3.3. Barnevern ...9

3.4. Kommunale helse- og omsorgstenester ...10

3.5. Sosiale tenester og levekår ...11

3.6. Førebyggjande tenester ...12

4. Arealforvaltning og ressurs- og næringsutvikling ...13

4.1. Arealforvaltning gjennom kommuneplanens arealdel ...13

4.2. Byggesakshandsaming ...14

4.3. Miljøvern ...14

4.4. Landbruk ...15

Lenker: ...17

Vedlegg: ...17

(3)

1. Innleiing

Kommunebileta er, saman med kommunemøta, viktige element i styringsdialogen mellom kommunane og Fylkesmannen i Aust- og Vest-Agder.

Kommunebileta

Kommunebileta er dokument som på eit overordna nivå syner Fylkesmannen sitt inntrykk av kommunane i fylket. Dei blir utforma i samband med Fylkesmannen sitt kommunebesøk i den aktuelle kommunen, det vil seie ein gong i kvar kommunestyreperiode. Kommunebileta utgjer, saman med kommunen sitt planverk, tyngda i dialoggrunnlaget i dette besøket.

Strukturen i dokumentet ser slik ut:

1. Innleiing

2. Planlegging og styring av kommunen 3. Tenesteyting og velferdsproduksjon

4. Arealforvalting og ressurs- og næringsutvikling

Kvart underpunkt i denne strukturen har følgjande oppbygning:

 Fylkesmannen sitt fokusområde - konkret for gjeldande kommune og med utgangspunkt i statlege forventningar og politikk, og dessutan Fylkesmannen sin kjennskap til

kommunen.

 Fylkesmannen sitt bilete av kommunen - kort oppsummert kommunen sin status i tilhøve til fokusområde for Fylkesmannen og eventuelle andre relevante tilhøve.

 Dialogpunkt - tilhøve der Fylkesmannen ønsker ein dialog med kommunen

Det er viktig å understreke at Kommunebiletet ikkje gjev eit uttømmande bilete av kommunen, men at Kommunebiletet har fokus på tilhøve der kommunen har eit handlingsrom eller utviklingspotensial som det er viktig å ha dialog om.

(4)

2. Planlegging og styring av kommunen

2.1. Politiske og administrative styringsverktøy Fokusområde for Fylkesmannen

 Nasjonale forventningar til regional og kommunal planlegging (kgl. res. 2015) skal bli lagt til grunn for kommunen si planlegging. Dei tre hovudsatsingsområda i forventningane er:

o Gode og effektive planprosessar

o Berekraftig areal- og samfunnsplanlegging

o Attraktive og klimavenlege by- og tettstadsområde

 Folkehelseperspektivet blir teke vare på i planlegginga ved å sikre trygge og helsefremjande bu- og oppvekstmiljø

 Oppfylging av regionplan Agder 2020

 Internkontroll og kvalitetssystem. Kommunen skal i årsberetninga gjere greie for tiltak som er iverksett og tiltak som er planlagt iverksett for å sikre kontroll i verksemda.

Fylkesmannen sitt bilete av kommunen

 Planstrategi for 2016-2019 blei vedteke 3.11.2016. Kommuneplanen skal ikkje reviderast denne perioden. Kommunen held på med kommunedelplan for friluftsliv Bortelid-

Ljosland, og Fylkesmannen regner med at Åseral kommune bl.a. legger Heieplanen til grunn i dette arbeidet.

 Arealdelen i kommuneplanen 2011-2020 blei vedteke 8.9.2011. Samfunnsdelen i

kommuneplanen 2015-2025 blei vedteke 25.6.2015. Kommuneplanen har store areal med spreidd fritids- og bustadbusetnad. Dette bygger etter vår vurdering ikkje opp under utvikling av Kyrkjebygd som bygdesenter. Åseral kommune har stort fokus på utvikling av attraktive fritidsbustadområde, og burde etter vårt syn ha større fokus også på vidare sentrumsutvikling av Kyrkjebygd.

 Kommunen nyttar internkontrollprogrammet «Compilo» for å sikre kvalitet i tenestene og at lover og reglar blir etterlevd, mellom dette avviksmeldingar.

Dialogpunkt

 Korleis fylgjer kommunen opp planstrategien?

 Kva er status i kommunen sitt arbeid med å sikre betryggjande kontroll i verksemda?

2.2. Likestilling og inkludering Fokusområde for Fylkesmannen

 Alle som bur i Aust-Agder og Vest-Agder skal ha like moglegheiter til å bidra og til å delta i fellesskapet, uavhengig av kjønn, nedsett funksjonsevne, seksuell orientering, kjønnsidentitet og kjønnsuttrykk og etnisitet og livssyn.

 Arbeidet for likestilling, inkludering og mot diskriminering må sjåast i samanheng med levekår.

 Kommunen må ha god kvalitet i introduksjonsprogrammet Fylkesmannen sitt bilete av kommunen

 Åseral kommune har gjennom LIM-planen forplikta seg til å jobbe for ein likestilt og inkluderande landsdel. For å nå hovudmåla som er satt for 2027 må ein ha både menneskelege ressursar, god organisering og tydelege prioriteringar.

 Senter for likestilling og Agderforskning lanserte i vår «Likestillingsmonitor Agder 2008- 2015». Monitoren visar status og måler endringar i praksis på ulike felt som har relevans

(5)

for likestilling, og er difor eit reiskap kommunen bør bruke i sitt arbeid med å fremje likestilling:

o Det har vore ein liten nedgang i kvinnedelen i arbeidsstyrken frå 2008-2014. Høg del kvinner som jobbar deltid.

o Talet på menn med høgare utdanning er lav. For kvinner er delen høgare enn for mennene, men lågare enn snittet for landet

o Kvinnedelen i kommunestyret er på 29,4 prosent.

 Det er positivt at kommunen informerer om spørjeundersøkinga om levekår for LHBT- personar på si heimeside («Hvordan har du det egentlig?»)

 I kommuneplanen 2015-2025 har kommunen som mål med tilhøyrande strategiar at ingen skal arbeide ufriviljug deltid, og at politisk deltaking mellom kjønn skal min. vere ei 40/60-fordeling.

 Fylkesmannen gjennomførte tilsyn etter introduksjonsloven i Åseral kommune i 2016.

Temaet for tilsynet var heilårleg program på full tid. Det ble funnet lovbrot for heilårleg program.

 Kommunen har eigen Integreringsplan (2016-2019)

Dialogpunkt:

 Har kommunen kartlagd dagens situasjon for å sjå kva for utfordringar som gjeld i Åseral?

Og er det er det satt i verk konkrete tiltak for å møte desse utfordringane?

 Er arbeidet med likestilling og inkludering forankra i leiinga, og er dei tilsette involvert?

2.3. Økonomi, økonomistyring og demografi Fokusområde for Fylkesmannen

 Økonomi og økonomistyring

 Status og planlagt utvikling i sentrale økonomiske nøkkeltal:

o Netto driftsresultat: Teknisk berekningsutval tilrår at netto driftsresultat over tid bør utgjere minimum 1,75 pst. for å sikre en berekraftig økonomi.

o Reserver på disposisjonsfond: Fylkesmannen tilrår at disposisjonsfondet bør utgjere minimum 5 - 10 pst. av brutto driftsinntekter.

o Gjeldssituasjon: Fylkesmannen tilrår at netto lånegjeld bør utgjere maksimalt 75 pst. av brutto driftsinntekter

 Politisk forankring av økonomiske handlingsregler

 KOSTRA-nøkkeltal må ha god kvalitet og bør brukast i styringsdokumenta saman med andre måltal/styringsindikatorar

 Demografisk utvikling

 Økonomiplanen bør gjenspeile kva for konsekvensar den forventa demografiske utviklinga har for planlegging og utforming av kommunens tenestetilbod

 Framlegg til ny kommunelov legg på økonomiområdet opp til m.a. følgjande endringar:

 Strengare krav knyta til minimumsavdrag

 Strengare krav til innhaldet i økonomiplana

 Ei plikt for kommunestyret til å fastsette finansielle måltal

(6)

 Økonomi og økonomistyring

 Status og planlagt utvikling i sentrale økonomiske nøkkeltal:

o Netto driftsresultat: Kommunen har vedteke eit netto driftsresultat for 2018 på 4,1 mill. kroner eller 3 pst. av brutto driftsinntekter. I resten av økonomiplanperioden utgjer netto driftsresultat 1,7 pst i 2019, -1 pst i 2020 og 1,1 pst i 2021. Teknisk berekningsutval tilrår at netto driftsresultat over tid bør utgjere minimum 1,75 pst.

for å sikre ein berekraftig økonomi.

o Reserver på disposisjonsfond: Kommunen har ifølgje ikkje reviderte KOSTRA-tal for 2017 eit samla disposisjonsfond (inkludert rekneskapsmessig mindreforbruk) på om lag 77 pst. av brutto driftsinntekter. Dette gir ein svært høg buffer.

o Gjeldssituasjon: Ifølge ikkje reviderte KOSTRA-tall for 2017 hadde Åseral kommune ei netto lånegjeld på 49,6 pst. av brutto driftsinntekter. Dette er

betydeleg lågare enn både landsgjennomsnittet (83,6 pst.) og fylkesgjennomsnittet (87,8 pst.).

 Fylkesmannen har ikkje registrert at kommunestyret har vedtatt nokre økonomiske handlingsregler/finansielle måltal

 Kommunen bruker KOSTRA-tall aktivt i sine styringsdokument

 Demografisk utvikling

o Kommunen sitt folketal per 1.1.2018 er 943.

o I høve til SSB si framskriving av folkesetnaden fram til 2040

(«middelalternativet») kan Åseral vente seg om lag ei dobling av folketalet i dei eldste aldersgruppene (67 år og eldre) og ein relativt moderat vekst i dei andre aldersgruppene. Fylkesmannen viser i den samanheng til artikkelen «flere år flere muligheter» på regjeringen.no:

https://www.regjeringen.no/contentassets/c8a8b14aadf14f179a9b70bc62ba2b37/st rategi_eldrepolitikk_110316.pdf

o Kommunen har starta arbeidet med å førebu seg på at delen eldre i folkesetnaden vil krevje store endringar i måten helse- og omsorgstilbodet vert driven på.

Dialogpunkt

 Kva for utfordringar skaper den demografiske utviklinga for kommunens planlegging og dimensjonering av tenestetilbodet?

 Er kommunen førebudd på endringane på økonomiområdet som er foreslått i forslag til ny kommunelov? (her under økonomiske handlingsregler/finansielle måltal)

2.4. Samfunnssikkerheit og beredskap Fokusområde for Fylkesmannen

 Heilheitleg beredskapstenking gjennom planhierarkiet, frå kommuneplan via ROS-analyse til kriseplan og areal planlegging.

 Beredskapsbevisstheit i alle ledd.

 Oppdatert oversikt over risikobiletet i kommunen og oppdatert planverk i så høve.

 Kommunens evne til å ta beredskapsmessige omsyn i samfunnsplanlegginga, inkludert tilpassing til klimaendringar.

(7)

Siste tilsyn var i 2015. Det blei gitt eit (1) avvik. Dette var basert på et samla bilete av mindre funn innan helse og sosial beredskap, og forskrift om kommunal beredskapsplikt.

Kommunen har i ettertid jobba godt med samfunnstryggleik og beredskap. Kommunen er interessert i, og jobbar godt med samfunnstryggleik og beredskap.

Åseral er ein liten kommune, med tanke på folkesetnaden, og dermed i ein litt spesiell

situasjon der «alle kjenner alle». Det er likevel viktig å sørgje for godt og systematisk arbeid i høve til beredskap. Dette løyser kommunen på ein god måte.

Åseral kommune har blitt liggjande i le for de store naturhendingane dei siste åra, og har ikkje vore utsette for større flommar eller langvarige kraft/ekom utfall.

Åseral hadde kommuneøving i regi Fylkesmannens beredskapsstab i mai 2017. Det blei gjennomført ei øving i krisehandtering med ekstremvær som scenario. Øvinga gjekk bra, og kommunen kom til mange gode løysingar på dei problema dei blei utfordra på.

Dialogpunkt:

 Det er 3 år sidan siste beredskapstilsyn – korleis er status før tilsyn i 2019?

 Er det behov for å revidere overordna ROS – relatert til kraft, ekom, informasjon og velferdsteknologi?

 Er det ønskje om å delta i Fylkesmannen sitt prosjekt relatert til «Robust kraft, ekom og informasjon i Agder» med eit delfokus på velferdsteknologi?

2.5. Interkommunalt samarbeid Fokusområde for Fylkesmannen

 Interkommunalt samarbeid som verkemiddel for å sikre gode tenester til alle innbyggjarar på Agder.

 Kommunereforma går vidare også i denne stortingsperioden, som ei reform basert på frivilligheit, men utan sluttdato. Rammene for dette, inkludert fylkesmannens oppdrag, vil bli omtalt i kommuneproposisjonen som vert lagt fram medio mai.

Fylkesmannens bilde av kommunen

 Åseral har vært tydeleg på å fortsette som egen kommune trass i avgrensa innbyggartal.

 Som kraftkommune med sterk økonomi, er kommunen i mindre grad påverka av dei endringane i inntektssystemet som kom med kommunereformen i siste stortingsperiode.

 Opprettinga av nye Lindesnes og nye Lyngdal kommunar frå 2020 har allereie direkte verknad for Åserals interkommunale samarbeid.

 Kommunen vurderer ulike løysningar framover, inkludert kjøp av tenester frå store kommunar og auka samarbeid mot Setesdal regionråd.

Dialogpunkt

 Korleis tenker kommunen om utviklinga av det interkommunale samarbeidet framover?

 Kva er kommunens strategi for å kunne gi gode tenester til innbyggarane på sikt?

 Kva for fordeler og ulemper ser Åseral med å inngå i eit fast regionsamarbeid som dekker dei fleste tenesteområde, samanlikna med å samhandle i ulike retningar på ulike område?

(8)

3. Tenesteyting og velferdsproduksjon

3.1. Barnehage

Fokusområde for Fylkesmannen

 Oppfylling av pedagognorma i barnehagen

 Talet på barn per tilsett

 Kommunen sitt arbeid med tilrettelegging av det allmennpedagogiske tilbodet for barn som treng ekstra støtte

 Arbeidet mot mobbing og for eit godt og trygt barnehagemiljø

 Kommunen som lokal barnehagemyndigheit sitt ansvar for å gi rettleiing og sjå til at barnehagane drivast i tråd med loven

 Det er ein barnehage i kommunen, barnehagen oppfylte pedagognorma per 15.12.17

 Barnehagen i Åseral har i snitt 5,0 barn per vaksen. Dette er betydeleg høgare vaksendekning enn gjennomsnittet i landet, som er 6,0.

 Barnehagen har ein eigen plan for verksemda som er godkjent av Hovudutvalet for oppvekst og levekår i 2016. Planen har sosial kompetanse og tal, rom og form som hovudfokus. Vi kan ikkje sjå at planen er revidert i tråd med revidert rammeplan.

Kommunen opplyser at Kompetansesenter Sør er ein viktig støttespelar i kompetansehevinga for personalet.

 Kommunen har liten administrativ kapasitet på tenesteområdet skole og barnehage.

Dialogpunkt

 Kva har kommunen gjort for å sjå til at barnehagen vil oppfylle skjerpa pedagognorm frå 1. august og mogelege endringar i krav til voksentettleik?

 Kva er dei største utfordringane ved å skape eit inkluderande og godt barnehagemiljø for barna i Åseral?

3.2. Grunnskule

 Barnekonvensjonen art 12., om barn si rett til å seie si meining

 At elevar har eit trygt og godt skulemiljø. Ekstra merksemd om særskild sårbare elevar, og vaksne på skulen som krenkjer elevar.

 Eit likeverdig tilbod til barn og unge, tidleg innsats og auka gjennomføring

 Kvalitet i skulen og skuleeigarskapet Fylkesmannen sitt bilete av kommunen Skulemiljø

 Gjennomsnittet for trivsel i Elevundersøkinga hausten 2017 for elevane i Åseral er lågare enn snittet for landet, og ut frå gjennomsnitt kan det sjå ut til at fleire opplev mobbing enn snittet for landet.

 Elevane si oppleving av mobbing av vaksne dei siste månadene viser eit snitt som er lågare enn landet (der høgt snitt betyr ingen mobbing).

Læringsresultat

 Gjennomsnittleg grunnskulepoeng 2016-17 på 10. trinn for elevar i Åseral var lågare enn snittet for landet.

(9)

 Resultat for nasjonale prøvar skuleåret 2017-18 er ikkje offentlege.

 Fylkesmannen har hausten 2017 gjennomført tilsyn på elevane sitt utbytte av opplæringa.

I førebels rapport vart det avdekka lovbrot.

Spesialundervisning

 Delen av elevar som får spesialundervisning skuleåret 2017-18 høgare enn for landet, men lågare enn fylket. Delen er høgast på ungdomstrinnet.

Gjennomføring

 Delen av elevar og lærlingar i Åseral som har bestått vidaregåande skule i løpet av 5 år er lågare enn for landet og fylket.

Skuleeigar

 Fylkesmannen gjennomførte i januar 2018 tilsyn med skuleeigar sitt forsvarlege system (opplæringslova § 13.-10). I førebels rapport vart det avdekka lovbrot.

Dialogpunkt

 Korleis vert det tatt med i saker som gjelder eige skulemiljø?

 Kva rutinar har skuleeigar om vaksne på skulen krenkjer ein elev?

 Er det ein samd forståing hos skuleeigar og tilsett om kven dei særleg sårbare barna i skulen er?

 På kva måte tryggjer skuleeigar at elevar med spesialundervisning får opplæring av tilsette med rett kompetanse? Og kvifor er delen høgast på ungdomstrinnet?

3.3. Barnevern

 Akuttberedskap

 Tilsyn med fosterheim

 Tverrfagleg samarbeid for å tryggje ei samordna tilbod til utsette grupper av barn og unge

 Kommunen sitt ansvar som del av eit interkommunalt samarbeid

Åseral kommune har organisert tilbodet etter vertskommunemodellen der Mandal kommune er vertskommune. Det blei behandla 9 meldingar i 2017, alle vart behandla innan fristane i lova.

Alle kommunar skal ha ein akuttberedskap. Åseral kommune er knytt til barnevernsvakta i Kristiansand.

Tilsyn med fosterheim var endra med verknad frå 1.februar 2014. Lovendringa innebar at plikta til å føre tilsyn vert lagt til kommunen og ikkje barneverntenesta slik det var tidlegare.

Kommunen kan sjølv bestemme korleis tilsynet skal organiserast i kommunen.

(10)

Dialogpunkt

 Korleis fungerer akuttberedskapen i kommunen?

 Korleis har kommunen organisert tilbodet med fosterheim?

 Korleis tryggjer kommunen at andre tenester som tek hand om oppgåver til barn og unge har eit samarbeid med barnevernstenesta?

 Korleis følgjer politisk og administrativ leiing i kommunen med på arbeidet i barnevernstenesta?

3.4. Kommunale helse- og omsorgstenester Fylkesmannen sine fokusområde

 Omsorg 2020

 Habilitering /rehabilitering

 Opptrappingsplan rus / psykisk helse

 Legevakt, legeteneste

Fylkesmannen sitt bilete av kommunen Omsorg 2020

 Kommunen har ein kommuneplan for perioden 2015 – 2025 med delplan om

omsorgstenesta. Den konkluderer med at ein treng ein stor auke i tal tilsette (frå 32 til 51 årsverk)

 Kommunen søkjer om tilskot til kompetanseheving. I ein Questback hausten 2017 frå Helsedirektoratet opplyser kommunen at ein ikkje har noko plan for kompetanseutvikling og for korleis ein skal rekruttere og halde på kvalifisert personell.

 Kommunen har høg dekningsgrad på institusjonsplassar, og kan få ei utfordring med å tilpassa seg anna etterspurnad ved ynskje om å bu lengre heime / i eigen bustad.

 Kommunen har søkt om og fått tilsegn om investeringstilskot frå Husbanken til oppføring, utbetring og ombygging av Åseral omsorgsbygg med til saman 23 (?) nye einingar.

 Kommunen har en høg andel over 80 år (5,7%), som er høgare enn snitt for landet (4,2).

Habilitering / rehabilitering

 Kommunen har ikkje søkt om tilskot innan Opptrappingsplan for habilitering og rehabilitering.

Rus / psykisk helse

 I perioden 2016 -2018 har kommunen vore styrkt gjennom ramma jf. opptrappingsplan rus. For Åseral er auka i ramma på om lag kr. 148 000 i årleg tildeling. Kommunen

rapporterar likevel om reduksjon i stillingar fra 2016 – 2017 på 0,8 årsverk. Kommunen er ein av få kommunar i regionen som ikkje har søkt om tilskotsmidlar til kommunalt

rusarbeid. Kilde IS-24/8

 Åseral kommune har ikkje tilsett psykolog og har ikkje søkt om tilskot for 2018.

 Fylkesmannen er ikkje kjend med korleis kommunen jobbar med brukarmedverknad, individuelt og på systemnivå.

Legeteneste, legevakt

 Åseral kommune har lokal legevakt. Kommuneoverlegen er kommuneoverlege i fem kommunar. Åseral kommune har ikkje turnuslege (LIS 1).

(11)

 I følgje KOSTRA har kommunen 21,3 legeårsverk/10 000 innbyggjarar (2 leger). I dei små kommunane er det naudsynt å liggje over snitt for fylket for å dekke alle

legeoppgåver. Det er ingen pasientar på venteliste, men snittalderen hos legene er relativt høg.

Dialogpunkt:

 Korleis førebur kommunen seg på veksten i dei eldste aldersgruppene, jf. behov for auke i tal tilsette og for fleire medisinske tenester og auka kompetanse, dagaktiviteter,

korttidsplassar og avlastning mv?

 Kva tenkjer kommunen om årsverksutviklinga på rus- og psykisk helsefeltet, og korleis vil kommunen oppfylle kravet om psykologkompetanse i kommunale helse- og

omsorgstenestene jf. lovendring frå 2020?

 Korleis jobbar kommunen med brukarmedverknad i utforming av det kommunale tenestetilbodet, generelt og i høve til innbyggjarar som slit med rus og psykisk helseproblem spesielt?

 Korleis planlegg kommunen for å sikra legevakt og legetenesta i framtida?

3.5. Sosiale tenester og levekår Fylkesmannens fokusområde

 Utvikling økonomisk sosialhjelp

 Kvalifiseringsprogrammet

 Barnefattigdom

 I perioden 2014 – 2016 er snitt stønad pr. innbyggjar redusert frå kr. 631.- til 412.- . Snitt for alle Agder kommunane var kr. 945.- i 2016.

 På grunn av små tall er ikkje KOSTRA tal for aldersgruppa 18 – 24 år publisert. (kjelde:

Kostra)

 Ut frå kommunestørrelse vurderer vi at tal deltakarar i kvalifiseringsprogrammet over tid er tilfredsstillande. Vi har merkt oss at Åseral er ein av få mindre kommunar i Agder som har lykkes med å ha deltakarar i programmet til ein kvar tid. (Kilde: Statistikk divisjonen i Arbeids- og velferdsdirektoratet)

 Del uføretrygda auka litt frå 10,3% i 2015 til 10,6 % i 2016, men ligg godt under snitt for Agder (14,2%). Det har vorte ei auke i tal barn som bur i hushald der inntekta etter skatt ligg under 50% av medianinntekta (EU skala). I 2013 var det 18 barn i denne gruppa, i 2016 hadde dette økt til 26. (Kilde: SSB)

(12)

Dialogpunkt

 Har kommune mottakarar av økonomisk sosialhjelp i aldersgruppa 18-24 år? Dersom ja, korleis jobbar kommunen med desse?

 Har kommunen erfaringar med kvalifiseringsprogrammet som har overføringsverdi til andre mindre kommunar i Agder? Vi har merka oss kommunens tilbakemelding på vår questback. Er det noko meir Fylkesmannen kan bidra med for auka rekruttering til programmet?

 Korleis varetar kommunen barneperspektivet i sine tenester etter sosialtenestelova for å bidra til at barn/unge sikrast deltaking og inkludering på viktige sosiale arenaer?

3.6. Førebyggjande tenester Fylkesmannens fokusområde

 Helsestasjon- skule og jordmorteneste

 Frisklivsentral

 Ungdommens situasjon

 Agders folkehelseprogram

Fylkesmannen sitt bilete av kommunen Helsestasjon og skulehelseteneste

 Jordmortenesta i Åseral har god kapasitet, og går på heimebesøk innan 48 timar etter at dei nyfødde er komen heim. Helsestasjon og skulehelsetenesta har god kapasitet. Det er ein konstituert sjukepleiar i 90 % stilling som er under utdanning som helsesøster.

Fysioterapeut undersøkjer alle barn ved 4. mnd., ved skulestart og i 8. klasse.

Frisklivsentralen

 Kommunen har ikkje søkt om midlar til etablering av frisklivsentral eller vidare utvikling av sine tenester på dette området frå Fylkesmannen etter 2015. Tall fra

Folkehelseinstituttets kommunehelsestatistikk, viser at mange frå Åseral som møter til sesjon, strever med overvekt/fedme (over 30%, mot 22% i snitt for landet).

Ungdommens situasjon

 Ifølge UngData-undersøkinga frå 2016, er det ikkje eit stort tal ungdom som strevar med psykiske plagar eller einsemd samanlikna med landet elles. Men det kan variere frå år til anna, og for dei det gjeld er det alvorleg. Samtidig svarte 19 % av ungdomsskuleelevane at dei vart plaga, erta eller frose ut av andre, mot 7 % i fylket og landet elles.

Agders folkehelseprogram

 Åseral er den einaste kommunen i Vest-Agder som ikkje deltek i nokre av Agders folkehelseprogram (Bedre Tverrfaglig Innsats, Nye Mønstre (mot barnefattigdom), Blå Kors-rusførebyggande tiltak, eller helsefremmande barnehagar og skoler).

(13)

Dialogpunkt

 Har kommunen vurdert om dei vil vere del av folkehelseprogrammet, eventuelt kvifor ikkje? Har dei eigne satsingar på dei same områda, eller vurderer kommunen til ikkje å ha utfordringar her?

 Kva er kommunen sine viktigaste satsingar mot livsstilssjukdomar som til dømes overvekt, og for best mogleg helse i heile befolkninga?

4. Arealforvaltning og ressurs- og næringsutvikling

4.1. Arealforvaltning gjennom kommuneplanens arealdel Fokusområde for Fylkesmannen

 Bruk av arealplanar kontra bruk av dispensasjonar.

 Strategi for bustadbygging sett i ljos av statlege retningsliner for samordna bustad-, areal- og transportplanlegging

 Jordvern, spesielt knytt til nye bustader.

 Reduksjon av klimagassutsleppa gjennom planlegging og lokalisering av næringsverksemd, bustader, infrastruktur og tenester

 Barn og unge skal vera sikra medverknad i planprosessane

 Prinsippet om universell utforming skal vera sikra i all planlegging

 Det har vore relativt få saker frå Åseral det siste året. Dei fleste sakene vi har fått sendt over, har dreia seg om fortetting i hytteområde.

 Kommunedelplanane for Bortelid og for Ljosland frå 2006 har ikkje blitt ordentleg konsekvensutgreia. Dette skapar ei utfordring når det gjeld nye og meir konkrete krav i den nye forskrifta for konsekvensutgreiingar for nye detaljreguleringar.

 Kommunen arbeider med kommunedelplan for løyper, og enkelte av løypene har no kome på dispensasjon. Fylkesmannen kunne ønskt ein tettare dialog med kommunen i dette arbeidet, for å kunne gjeva tidleg og tydeleg innspel med tanke på eventuelle konfliktar med dei interesser vi er sett til å ta vare på (villrein).

 Fylkesmannen er positiv til at det har vore færre dispensasjonssaker i Kyrkjebygd som går ut over omsynet til jordvern.

 Fylkesmannen ser det som positivt at det er eit samarbeid i Lindesnesregionen om ein felles klima- og energiplan. Nyleg blei det gjeve tilskot gjennom Klimasatsordninga til eit Klima- og energinettverk for Lindesnesregionen.

 Fylkesmannen har avgrensa informasjon om klimaarbeidet i kommunen. Fylkesmannen tilrår Åseral å nytte «Klimasats»-ordninga, sidan dette er eit godt høve for kommunen til å få gjennomført viktige klimaprosjekt og sende signal til innbyggjarane om at kommunen tek klimautfordringa på alvor. Aktuelle prosjekt kan t.d. vera å styrke klimaprofilen i arealplanlegginga, gjera komande kommunale bygg og innkjøp meir klima- og

energivenlege og konkrete tiltak innan transport, t.d. skifte ut kommunale tenestebilar på fossilt drivstoff til elektriske.

 Fylkesmannen tilrår at kommunen nyttar statistikken over utslepp som nyleg er publisert av Miljødirektoratet på http://www.miljostatus.no/klimagassutslipp-kommuner i si prioritering av tiltak.

(14)

Dialogpunkt

 Korleis blir barn og unge involvert i arealplanarbeid?

 Kva ønskjer kommunen at Fylkesmannen skal hjelpe til med på klimaområdet?

 Korleis vil Åseral kommune bidra til at Noreg kuttar klimagassutsleppa med minimum 40

% innan 2030?

4.2. Byggesakshandsaming Fokusområde for Fylkesmannen

 Fylkesmannen som klageinstans legg vekt på å sikre at kommunale vedtak følgjer reglene i plan- og bygningslova. Vi er opptekne av at vedtak generelt og dispensasjonsvedtak spesielt må grunngis i forhold til lovas krav.

 Forholdet mellom plan og dispensasjon. Planlagd utvikling bør skje ved planrevisjon og ikkje ved bruk av dispensasjonar.

 Kommunane har nødvendig dokumentasjon for at gebyra er i samsvar med prinsippet om sjølvkost.

 Vi handsama ein klagesak frå Åseral i 2017 og her blei vedtaket frå kommunen stadfesta.

Ein sak om dispensasjon frå plan ( frå 2017) er handsama i 2018 og denne blei gjort om.

Dei få klagesakene som er sende til Fylkesmannen, gjer lite grunnlag for å vurdere kvaliteten på sakshandsaminga. Det er ikkje grunn til å tro anna enn at kommunen finn fram til gode og rette løysningar i deira byggesaker .

 Kommunen arbeid aktivt for å auke kompetansen på byggesaksområdet med deltaking på opplæringssamling samt i Forum for Byggsak. Sakshandsamar frå kommunen tar kontakt for rettleiing

Dialogpunkt:

 Kva utfordingar har kommunen ved sakshandsaming/forberedande klagesakshandsaming etter plan og bygningslova

 Kva er kommunens forventningar til Fylkesmannen på dette området?

4.3. Miljøvern

 Ivaretaking av truga og sårbare naturtypar og artar, jf. St. melding 14 (2015-2016). Det er særleg fokus på våtmarksområde, kulturavhengige naturtypar og gamal skog.

Arealutnytting, framande artar og opphøyr av bruk er dei største trugsmåla mot naturmangfaldet.

 Kunnskapsgrunnlaget for naturmangfald: Det er eit mål om god områdedekning for kartlegging av viktige naturtypar og truga og sårbare artar, god kvalitet på

områdeskildringar, avgrensingar og verdsetjing i Naturbase.

 Vern av skog. Stortinget har eit mål om at 10 % av skogen i Noreg skal bli verna. Nær 50

% av artar som er truga av utrydding, finst i skog. Auka del vern skal skje gjennom ordninga med frivillig vern av skog.

 Sikring av god vasskvalitet og ivaretaking av vassdrag.

 Revisjon av vasskraftkonsesjonar og etablering av småkraftverk

(15)

 Oppfylging av Heiplanen.

 Oppfylging av kommunen si avgjerdsmakt på forureiningsområdet, mellom dei å føre tilsyn med avløpsanlegg, forsøplingssaker mv. Forureina grunn er prioritert tema frå Miljødirektoratet i 2018, mellom dei registrering og kvalitetssikring i databasen

«Grunnforurensning».

 Oppfylging av avfallsplanar i bygge-/rivesaker (TEK 17).

Fylkesmannen sitt bilete av kommunen Forvaltning av artar og natur

 Naturtypekartlegginga i Åseral kommune er delvis frå fyrste generasjon. Det er behov for kvalitetssikring og supplerande kartlegging.

 Kommunen har god biologisk kompetanse og er ein viktig samarbeidspartnar i samband med søknadar om småkraftverk. Kommunen fylgjer godt opp arbeidet til Agder Energi ved Ljosland.

 I samband med Heiplanen, blir kommunane oppmoda til å starte opp arbeidet med kommunale sti- og løypeplanar. Det er meldt oppstart på dette arbeidet frå Åseral kommune, men det har vore lita framdrift i arbeidet i det siste.

Forureining

 Basert på tidlegare tilsyn, er vi usikre på korleis kommunen fylgjer opp ansvaret sitt som forureiningsstyresmakt for avløp, irekna tilsyn med mindre avløpsreinseanlegg.

 Vi kjenner elles lite til kommunen sitt arbeid med forsøplings- og avfallssaker og andre forureiningssaker.

Dialogpunkt

 Korleis vil kommunen sikre tilstrekkeleg kunnskapsgrunnlag om naturmangfald til si arealplanlegging og anna sakshandsaming?

 Kva er planen for vidare framdrift i sti- og løypeplanen?

 Korleis tek kommunen hand om sine myndigheitsområde innan forureining generelt, og spesielt med tanke på tilsyn?

4.4. Landbruk

Fylkesmannens fokusområde

 kommunens arbeid for eit sterkt jordvern som grunnlag for auka matproduksjon i landet

 kommunen som statleg tilskotsforvaltar, inkl. kontroll av tilskot

 kommunens kapasitet og kompetanse i arbeidet med landbruk og landbruksbasert næringsutvikling

 kommunens forvaltning av arealressursane, inkl. oppdatering av kartgrunnlag (AR5)

 kommunens fokus på rolla til landbruket i lokal samfunns- og næringsutvikling Fylkesmannens bilete av kommunen

http://kart13.skogoglandskap.no/arealressursstatistikk/xml_filer/2017/1026_arstat_2017.xml

(16)

 Areal og eigedom

1,2 % av arealressursane i Åseral er dyrkajord og innmarksbeite (jf. Nibio), og så godt som alt av dette er i aktiv drift og søkt på gjennom produksjonstilskotssystemet.

Kommunen har 219 landbrukseigedommar, der 57 % av dei har både bustad og busetting, medan det er 44 føretak som driv jordbruk og søkjer produksjonstilskot. Leigejords- prosenten for 2017 er på 67 % og aukande. Gjennomsnittsstorleiken på føretaka er rundt 143 daa, og hovudtyngda av føretaka har mellom 50 og 200 daa.

I flg. Kostra blei 6 daa omdisponert etter jordlova til bustader i 2017. Det har vore ein god del delingssøknader opp gjennom åra, og i 2017 blei 6 innvilga heilt eller delvis og 3 avvist. Fylkesmannen har tatt i bruk Jordlovas kontrollheimel (§3) overfor Åseral kommune, der kommunen er pålagt å sende inn avgjersler etter konsesjonslova og jordlova fortlaupande i ein bestemt tidsperiode (1. okt. 17–1. okt. 18). Føremålet med dette er både ein kontroll av kommunens praksis og ein tilhøyrande dialog med

kommunen, og Fylkesmannen skal ha høve til å gjere om kommunale avgjersler som er i strid med lov eller rundskriv.

Vi minner om kommunen sitt ansvar for kontinuerleg oppdatering av arealressurskarta (AR5).

 Jordbruk

Det er god aktivitet i jordbruket i Åseral. Hovudproduksjonen er grovfôrbasert

husdyrhald, særleg sau, på bruk under 200 daa. Bruk med mjølkeproduksjon har i snitt 16 dyr, noko som fell godt saman med Innovasjon Norge sine prioriteringar av små og mellomstore mjølkebruk (mjølkebruk med 15–30 kyr). Tendensen i Åseral er også færre, men større bruk. 32 sauebruk har relativt store buskapar 50–300 vinterfôra sau.

Storfekjøtproduksjonen er aukande. Jorda vert brukt stort sett til grasproduksjon.

Økologisk produksjon er et satsingsområde, og Åseral var tidlegare mellom dei største øko-kommunane i Vest-Agder. No er det en relativt liten økologisk mjølk- og

kjøtproduksjon med tilhøyrande økologisk drift av jord og beite. Mjølkeleveransane fyller stort sett mjølkekvotane som er ca. 1100 tonn til saman i kommunen. Det blei produsert til saman 165 tonn kjøt i Åseral i 2017, og nesten halvparten av dette var lam.

 Skogbruk

17,2 % av arealressursane i Åseral er produktiv skog (137 426 daa). Avverkinga har auka betydeleg dei siste åra, med en førebels topp i 2015. I 2017 blei det avverka 7 690 m³ til ein bruttoverdi på 2,6 mill. kr. Det er alltid et potensiale for meir og betre ungskogpleie.

Det er generelt stor aktivitet i Agder-skogane for tida, og flaskehalsane i

tømmertransporten blir dermed tydelegare. Fylkesmannen oppmodar kommunen til å sikra naudsynt oppskriving/oppgradering av det kommunale vegnettet.

 Næringsutvikling

Innovasjon Norge har innvilga 8,4 mill. til 20 tiltak sidan 2011, og 18 av dei er innan tradisjonelt landbruk. Det er alltid potensiale for meir landbruksbasert næringsutvikling.

På Agder no er det mest aktivitet innan lokalmat / grønt reiseliv, auka bruk av tre/bioenergi, andelslandbruk og Inn på tunet-tenester.

 Kommunal forvaltning

Fylkesmannen har eit godt samarbeid med landbruksforvaltinga i kommunen. Det er svært viktig at det er nok ressursar til så vel administrative forvaltingsoppgåver som til

pådrivaroppgåva innan næringsutvikling.

(17)

Kommunen er statleg tilskotsforvaltar. Kontroll av tilskotsutbetalingar er ei prioritert sak for staten. Totalt ble det utbetalt 12,4 mill. kr berre i produksjonstilskot til føretaka i Åseral i 2017. For å oppretthalde tilliten til systemet er det viktig at fellesskapet sine midlar blir forvalta på ein ryddig og korrekt måte. Det er derfor avgjerande at kommunen gjennomfører risikobasert kontroll og oppfølging, både kontroll av 10 % av føretaka som årleg søkjer produksjonstilskot og elles. Det er viktig at leiinga støttar fagfolka i dette arbeidet, som tidvis kan opplevast vanskeleg.

Dialogpunkt

 Jordvern/arealforvaltning – korleis arbeider kommunen med dette? Korleis er samarbeidet mellom Landbruk og Plan i kommunen?

 Kontrollarbeid – korleis følger kommunen opp med omsyn til tid og ressursar?

 Landbruksbasert næringsutvikling – korleis arbeider kommunen med dette?

 Aktiviteten i skogbruket er aukande, og god infrastruktur for tømmertransport er viktig.

Har kommunen fokus på naudsynt oppskriving/oppgradering av vegnettet?

 Får kommunen den rettleiinga de treng frå Fylkesmannen i aktuelle landbrukssaker?

Lenker:

Opplæringsvinduet: https://www.fylkesmannen.no/nb/Aust--og-Vest-Agder/Barnehage-og- opplaring/Grunnskole-og-videregaende-opplaring/Opplaringsvinduet/

Vedlegg:

1. Utvalgte nøkkeltall Nivå 1, 2015-20176, KOSTRA tall 2017 (ureviderte)

(18)

Fylkesmannen i Aust- og Vest-Agder, kommunebilete 2018 Åseral

side: 18

Åseral Åseral Åseral

Vest- Agder

Landet uten Oslo

Kostra- gruppe 02

2015 2016 2017 2017 2017 2017

Brutto driftsresultat i prosent av brutto driftsinntekter

-9,4 -4,5 -1,2 1,7 2,8 1,3 3,3

Netto driftsresultat i prosent av brutto driftsinntekter

4,3 10,5 15,3 3,4 3,5 3,3 4,8

Frie inntekter i kroner per innbygger 70 981 73 483 78 811 52 668 53 601 75 293 5 328 Langsiktig gjeld i prosent av brutto

driftsinntekter

189,4 191,4 181,4 202,3 210,4 226,8 -10,0

Arbeidskapital ex. premieavvik i prosent av brutto driftsinntekter

156,2 155,1 146,6 26,1 20,7 32,1 -8,5

Netto lånegjeld i kroner per innbygger 70 037 80 702 85 873 64 761 61 789 91 630 5 171 Netto driftsutgifter per innbygger 1-5 år i

kroner, barnehager

119 397 136 500 142 111 138 127 143 701 150 643 5 611 Netto driftsutgifter til grunnskolesektor (202,

215, 222, 223), per innbygger 6-15 år

203 328 190 545 206 333 106 083 107 954 172 080 15 788 Netto driftsutgifter pr. innbygger i kroner,

kommunehelsetjenesten

6 472 7 133 7 671 2 563 2 645 5 631 538

Netto driftsutgifter pr. innbygger i kroner, pleie- og omsorgtjenesten

27 959 27 696 27 988 16 682 17 637 30 354 292

Netto driftsutgifter til sosialtjenesten pr.

innbygger 20-66 år

2 231 3 129 3 559 3 961 3 716 4 437 430

Netto driftsutgifter per innbygger 0-17 år, barnevernstjenesten

13 502 14 400 12 898 10 736 10 283 14 518 - 1 502 Netto driftsutgifter til administrasjon og styring

i kr. pr. innb

20 865 22 758 21 994 4 380 4 389 11 693 - 764

Andel barn 1-5 år med barnehageplass 89,7 83,9 85,2 89,8 91,8 88,4 1,3

Andel elever i grunnskolen som får spesialundervisning

9,2 9,0 8,8 7,1 7,9 10,3 -0,2

Legeårsverk pr 10 000 innbyggere, kommunehelsetjenesten

21,1 21,3 21,2 10,8 11,1 19,0 -0,1

Fysioterapiårsverk per 10 000 innbyggere, kommunehelsetjenesten

13,8 15,5 15,9 8,9 9,5 13,1 0,4

Andel mottakere av hjemmetjenester over 67 år .. .. .. .. .. .. ..

Andel plasser i enerom i pleie- og omsorgsinstitusjoner

100,0 100,0 100,0 97,6 94,5 95,5 0,0

Andel innbyggere 80 år og over som er beboere på institusjon

12,0 11,3 12,7 12,0 12,6 17,0 1,4

Andelen sosialhjelpsmottakere i alderen 20-66 år, av innbyggerne 20-66 år

2,4 2,0 2,0 3,9 4,0 5,2 0,0

Andel barn med barnevernstiltak ift.

innbyggere 0-17 år

5,6 6,2 8,0 5,5 5,0 7,7 1,8

Sykkel-, gangveier/turstier mv. m/kom.

driftsansvar per 10 000 innb

11 11 11 47 43 162 0,0

Kommunalt disponerte boliger per 1000 innbyggere

36 36 36 20 21 39 0,0

Årsverk i brann- og ulykkesvern pr. 1000 innbyggere

0,47 0,47 0,46 0,61 0,70 .. 0,0

Korrigerte brutto driftsutgifter i kroner per barn i kommunal barnehage

150 750 185 532 190 783 192 194 194 970 199 179 5 251 Korrigerte brutto driftsutgifter til grunnskole,

skolelokaler og skoleskyss (202, 222, 223), per elev

195 376 190 809 202 388 113 991 114 082 178 732 11 579

Gjennomsnittlig gruppestørrelse, 8.-10.årstrinn 8,4 11,0 8,9 15,4 14,3 8,4 -2,1

Korrigerte brutto driftsutg pr. mottaker av hjemmetjenester (i kroner)

174 000 203 926 214 660 232 854 255 404 239 956 10 734 Korrigerte brutto driftsutgifter, institusjon, pr.

kommunal plass

1 042 857 1 500 200 1 655 900 1 106 160 1 125 303 1 151 793 155 700 Årsgebyr for vannforsyning - ekskl. mva.

(gjelder rapporteringsåret+1)

4020 5028 4217 2718 3431 4217 -811,0

Årsgebyr for avløpstjenesten - ekskl. mva.

5162 6450 6743 4508 3839 3721 293,0

Årsgebyr for avfallstjenesten - ekskl. mva.

3134 3134 3134 2701 2712 3147 0,0

Gjennomsnittlig saksbeh.tid for private forslag til detaljreg. Kalenderdager

730 210 30 .. .. .. -180,0

Gj.snittlig saksbehandlingstid for opprettelse av grunneiendom. Kalenderdager

84 .. .. .. .. .. ..

Bto. dr.utgifter i kr pr. km kommunal vei og gate 152 346 141 115 157 115 142 200 146 535 94 084 16 000 Andel søknader om motorferdsel i utmark

innvilget

93 100 .. .. .. .. ..

Utvalgte nøkkeltall nivå 1 (ureviderte tall for 2017)

Endring pst.poeng/kr

2016-2017