Regionalt miljøprogram for Sogn og Fjordane

(1)

Regionalt miljøprogram for Sogn og Fjordane

Evaluering av programperioden 2013 - 2016

(2)

2

Innhald

1. Innleiing ... 3

1.1. Bakgrunnen for Regionalt miljøprogram og evalueringa ... 3

1.2. Evaluering av Regionalt miljøprogram i Sogn og Fjordane... 3

1.3. Tiltaka i miljøprogrammet ... 4

2. Evaluering av tiltaka i miljøprogrammet ... 5

2.1. Beite av lokalt verdifulle jordbrukslandskap ... 5

2.2. Skjøtsel av bratt areal ... 6

2.3. Beite i utmark ... 7

2.4. Skjøtsel av styvingstre ... 8

2.5. Slått av biologisk verdifulle areal ... 9

2.6. Beite av biologisk verdifulle areal... 11

2.7. Drift av enkeltstøl og fellesstøl med mjølkeproduksjon ... 11

2.8. Skjøtsel av automatisk freda kulturminne ... 13

2.9. Skjøtsel av bakkemurar, trerekkjer, skigardar ... 13

2.10. Drift av beitelag ... 14

3. Svar på definerte spørsmål frå Landbruksdirektoratet ... 16

3.1. Erfaringar med prioritering/utveljing av område i miljøprogrammet... 16

3.2. Erfaringar med innpassing i menyen ... 17

3.3. Vurderingar av kva krav og føringar som kan ivaretakast på nasjonalt nivå og kva miljøomsyn som krev regional tilpassing ... 18

3.4. Erfaringar med utforming av tiltak ... 19

3.5. Erfaringar med rettleiing og retningslinjer frå Landbruksdirektoratet ... 19

4. Potensielle nye tiltak til komande programperiode ... 20

5. Oppsummering ... 21

5.1. Tiltaka i miljøprogrammet ... 21

5.2. Rammene for miljøprogrammet ... 21

6. Vedlegg ... 23

Forskrift om tilskot til miljøtiltak for landbruket i Sogn og Fjordane ... 23

(3)

3

1. Innleiing

1.1. Bakgrunnen for Regionalt miljøprogram og evalueringa

Gjennom handsaminga av St. meld nr 19 (1999 – 2000) om norsk landbruk og matproduksjon vart det bestemt at det skulle innførast eit miljøprogram for landbruket. Det vart såleis innført fylkesvise miljøprogram fom 2005, og programma vert finansierte over jordbruksavtalen. Den overordna målsettinga med miljøprogramma er å auke målrettinga av miljøarbeidet i landbruket og gjere den samla miljøinnsatsen i landbruket meir synleg. Produksjonsforhold og miljøutfordringar varierer til dels sterkt mellom fylka, og regionale miljøprogram kan både definere utfordringane og utforme verkemidla betre enn mål og ordningar som gjeld for heile landet.

Dei fylkesvise miljøprogramma har hatt programperiodar på fire år med rullering kvart fjerde år sidan oppstarten i 2005. Mellom anna for å leggje til rette for ei best mogeleg samordning med den

forvaltningsløysinga for produksjonstilskot som no vert utvikla, samt med rulleringa av Regionalt bygdeutviklingsprogram, er inneverande programperiode (2013-2016) forlenga til å gjelde ut 2018.

Endelege føringar for rulleringa vil kome sommaren 2017 i etterkant av Jordbruksforhandlingane.

Som eit ledd i sitt arbeid med rulleringa av det regionale miljøprogrammet fekk fylkesmennene hausten 2016 i oppdrag å gjere ei evaluering av erfaringar og resultat frå denne programperioden.

Evalueringa skulle mellom anna ta føre seg måloppnåing og effekt av tiltaka i programmet. Målet var hovudsakleg å finne forbetringspotensiale og auke måloppnåinga av tiltaka. Denne rapporten framstiller evalueringa for miljøprogrammet til Sogn og Fjordane. Landbruksdirektoratet definerte vidare nokre konkrete spørsmål som fylkesmennene skulle svara på i samband med evalueringa.

Sogn og Fjordane har svart på desse spørsmåla i denne evalueringsrapporten i kapittel 3.

1.2. Evaluering av Regionalt miljøprogram i Sogn og Fjordane

Regionalt miljøprogram for Sogn og Fjordane skal stimulere til å ta vare på og utvikle det opne og særmerkte kulturlandskapet i fylket. Tilskota i miljøprogrammet er til liks med nasjonale

produksjonstilskot ei årleg driftsstøtte til føretak i drift som oppfyller visse vilkår. Tilskota i miljøprogrammet skal fungere som betaling for miljøvennlege driftsformer og produksjon av miljøgode for samfunnet. Alle føretak som kan søkje produksjonstilskot i jordbruket, som har landbruksdrift i Sogn og Fjordane og som oppfyller vilkåra som vert stilte i dei ulike

tilskotsordningane, kan søkje. Beitelag som er registrerte i einingsregisteret og som er godkjende av Fylkesmannen i Sogn og Fjordane kan søkje om tilskot til Organisert beitebruk.

I evalueringa som fylgjer under har vi vurdert tiltak for tiltak i miljøprogrammet med fokus på:

 Mål for tiltaket

 Kortfatta skildring av tiltaket (for meir utfyllande skildring av tiltaket syner vi til Rettleiingshefte Regionalt miljøprogram for Sogn og Fjordane 2016)

 Måloppnåing og effekt av tiltaket

 Tiltaket sin del av tilskotsramma for Sogn og Fjordane i 2015 med eventuelle utviklingstrekk, samt tilskotssats for 2016

 Forvaltning av tiltaket (kor lett tiltaket er å forvalte med omsyn til kontroll og resursbruk, og spesielle utfordringar med tiltaket for forvaltning og/eller søkjar)

 Førebels endringsforslag for tiltaket

 Viktigheit av tiltaket

(4)

4 Evalueringa under byggjer på fylkesmannen sine data og erfaringar, signal frå næringa og

tilbakemeldingar frå kommunane, faglaga og Kulturlandskapsgruppa i fylket. Det har ikkje vore noko organisert høyring som bakgrunn for evalueringa, men kommunane og Kulturlandskapsgruppa (der mellom anna faglaga i landbruket er representerte) blei spesielt oppmoda om å koma med

tilbakemeldingar på konkrete spørsmål spesielt, men og på generelt grunnlag. Tilsaman var det 21 kommunar/etatar/lag som sende inn svar på desse spørsmåla.

1.3. Tiltaka i miljøprogrammet

Tabellen og diagrammet nedanfor syner tiltaka som er med i miljøprogrammet i dag med tilhøyrande søknadstal henta frå søknadsomgangen 2015 (siste ferdigstilte søknadsomgang). I 2006 var det 2717 føretak (+ 120 beitelag) som søkte, dvs 75,5% av alle føretaka som søkte om produksjonstilskot. I 2015 var det 1516 føretak (+109 beitelag) som søkte, dvs 51,3% av alle føretaka som søkte om produksjonstilskot. Denne heller store nedgangen i søknader skuldast truleg først og fremst at vi i oppstarten hadde eit tiltak som heitte Ekstra tilskot til dyr på utmarksbeite, eit tiltak som gjaldt dei aller fleste føretaka i fylket, noko som gav høg søknadsprosent.

129000 471040 701850

1500000

1665599 1667450

1902000 3221217 12 146

372

Kulturminne Ammegeit Styvingstre

Stølsdrift Beitelag Beite/slått biologisk

Verneområde Steingardar/bakkemurar Bratt areal

Tiltak Tilskot, kr Tilskotsprosent

av ramma

Søknadstal Eining

Beite av lokalt verdifulle jordbruksareal 471 040 2,0 2 628 dyr

Skjøtsel av bratt areal 12 146 372 50,4 40 921 daa

Beite i utmark 1 902 000 7,9 36 710 dyr

Skjøtsel av styvingstre 701 850 2,9 4 679 tre

Slått og beite av biologisk verdifulle areal

1 667 450 6,9 7 019 daa

Drift av enkelt og fellesstøl med mjølkeproduksjon

1 500 000 6,2 58 stølar

Skjøtsel av automatisk freda kulturminne

129 000 0,5 258 kulturminne

Skjøtsel av bakkemurar, trerekkjer, skigardar

3 221 217 13,4 357 913 meter

Drift av beitelag 1 665 599 4,0 173 543 dyr

(5)

5

2. Evaluering av tiltaka i miljøprogrammet

2.1. Beite av lokalt verdifulle jordbrukslandskap

jf. forskrifta § 7; Tilskot til skjøtsel med ammegeit og kje

Mål

Føremålet med tiltaket er å stimulere til bruk av ammegeit og kje som gode landskapspleiarar for å opne, halde ope og førebyggje attgroing av areal som er viktige for det opne kulturlandskapet.

Kortfatta skildring

Tilskot kan gjevast for ammegeit og kje som beiter på inngjerda/avgrensa areal i minst 8 veker der beitinga reduserer attgroinga. Tiltaket gjeld beiting både på og ved jordbruksareal og andre område som ein ønskjer å halde opne og som ikkje vert hausta maskinelt. Dette kan til dømes vere

elvekantar, vegkantar, rasteplassar, utsikts-område, stølsvollar og liknande areal.

Tilskotssats, del av tilskotsramma og utviklingstrekk

Tilskotssats i 2016 er 160 kr/dyr (gjeld kje, ammegeiter, bukkar og kastratar).

I 2015 blei det søkt om tilskot for 2628 dyr med eit samla tilskot på 471 040kr, noko som utgjorde 2%

av midlane i miljøprogrammet. Målt i kroner var dette det nest minste tiltaket. Tal dyr som det har blitt søkt om tilskot for var på topp i perioden 2007- 2009 med vel 4200 dyr. Søknadsmengda har deretter variert litt på 3000-talet før lågaste søknadstal på 2628 dyr i 2015. Fram tom 2008 var ekstensive storferasar også inne i tiltaket medan tiltaket berre gjaldt for ammegeit og kje fom 2009. I denne overgangen forsvann det ca 1000 dyr ut av tiltaket. I 2013 fekk tiltaket nytt og generelt namn i samband med innføringa av elektronisk søknad, og kring 600 dyr forsvann ut av tiltaket i 2013, noko som til dels truleg kan skuldast omlegginga i namnet. For nærare omtale av endringa av namnet sjå Forvaltning under.

Måloppnåing og effekt

Trass i at søknadstalet har gått litt tilbake og ynskjeleg skulle vore høgare, er måloppnåinga og effekten av tiltaket god. Ammegeit og kje er svært godt egna til landskapspleie. Dei opnar, held ope og førebygg attgroing. Gjennom styrt beiting (beiting på avgrensa areal) som her er skjøtselstiltaket svært konkret, målretta og kontrollerbart og med godt synlege resultat. Det er i dag ikkje andre tilskot som konkret premierer landskapspleie med geit og kje, og tiltaket er såleis eit godt og viktig stimuli til eit effektivt og målretta skjøtselstiltak.

Forvaltning

Søkjarane har i somme tilfelle utfordringar med namnet på tiltaket: Beite av lokalt verdifulle

jordbrukslandskap. Dette både fordi namnet er for generelt, og fordi dei forvekslar det eit anna tiltak med liknande namn: Beite av biologisk verdifulle areal. Utanom dette har vi ikkje registrert noko utfordringar med forvaltinga av dette tiltaket.

Førebels endringsforslag

For at søknadstalet skal auke og at tiltaket skal bli eit endå betre stimuli til landskapspleie, bør truleg tilskotssatsen aukast. Namnet på tiltaket bør endrast til eit meir pressist namn (sjå kommentar under Forvaltning over). Ut over det fungerer tiltaket godt.

(6)

6 Viktigheit

Tiltaket utgjer berre 2% av tilskotsramma og er såleis eit lite tiltak. Samstundes er tiltaket ein viktig stimuli til dei som driv landskapspleie med geit og kje, og tiltaket er målretta og godt. Tiltaket er såleis viktig om enn i liten skala.

2.2. Skjøtsel av bratt areal

jf. forskrifta § 5; Tilskot til drift av bratt areal

Mål

Føremålet med tiltaket er å skjøtte bratt areal som eit særpreg for kulturlandskapet i fylket. Tiltaket gjeld også fulldyrka og overflatedyrka areal som vert brukt til hagebruk.

Tilskot kan gjevast til føretak der minst 20% av den fulldyrka og overflatedyrka jorda har ei helling på 1:5 eller brattare. Det vert gjeve eitt tilskot for areal med helling mellom 1:5 og 1:3, og eit høgare tilskot for areal med helling 1:3 eller brattare. Det kan maksimalt gjevast 40 000 kr pr føretak til skjøtsel av bratt areal.

Tilskotssats, del av tilskotsramma og utviklingstrekk Tilskotssats 2016 er:

- 264 kr/daa for areal med helling 1:5 til 1:3

- 399 kr/daa for areal med helling 1:3 eller brattare

I 2015 blei det søkt om tilskot for 40 921 daa med eit samla tilskot på vel 12,1 mill kr, noko som utgjorde 50,4% av midlane i miljøprogrammet. Målt i kroner var såleis dette det desidert største tiltaket. Det nest største tiltaket (skjøtsel av steingardar og bakkemurar) utgjorde til samanlikning berre 13,4 % av ramma. Tal dekar som det blei søkt om dette tilskotet for var 54 353 daa i 2008, noko som tilsvara 17,4% av all fulldyrka og overflatedyrka jord i drift. Etter det har tal dekar bratt areal gått gradvis nedover til 40 983 daa i 2015, noko som tilsvara 15% av all fulldyrka og overflatedyrka jord i drift. Det bratte arealet sin relative del av alt slåtteareal må såleis seiast å ha vore relativt stabil i denne perioden.

Tiltaket har svært god måloppnåing og effekt! Tiltaket er konkret, lett kontrollerbart og gjev stor effekt både lokalt og i det store kulturlandskapet. Dei brattlendte bruka er eit særpreg for landbruket og kulturlandskapet i Sogn og Fjordane. Den bratte innmarka står på hell, er såleis svært synleg, og slått at dette arealet gjev då stor visuell effekt. Vi veit at mykje bratt areal som utkantar på teigane framleis vert slått nettopp fordi det vert premierte med tilskot gjennom Regionalt miljøprogram. I tillegg har vi i fylket mange brattlendte bruk som har svært høg andel bratt produksjonsareal, og for desse er tilskotet ein viktig del av inntekta. Effekten av dette tiltaket er såleis både stelt

kulturlandskap, matproduksjon, at innsatsen med drift på mange marginale innmarksområde held fram og levande bygder med også brattlendte gardsbruk og teigar i drift. Samtlege tilbakemeldingar frå kommunane og andre på dette tiltaket er kun positive.

Forvaltning

Kommunane har i evalueringa signalisert at tiltaket er greitt å handtere og enkelt og forstå. I og med at vi opererer med to tilskotssatsar har vi måtta tilpassa tiltaket litt til kva saksbehandlingssystemet handterer. Utover dette kjenner vi ikkje til noko utfordringar med forvaltninga av tiltaket.

(7)

7 Førebels endringsforslag

Vi ynskjer å vidareføre tiltaket. Ved revisjon vil vi vurdere tilskot til alt bratt areal og endringar av grensene for kor mykje tilskot det kan gjevast per føretak for om mogeleg å auka måloppnåinga med tiltaket ytterlegare.

Viktigheit

Dette er utan tvil det aller viktigaste tiltaket i miljøprogrammet for Sogn og Fjordane. Vi har i samråd med næringa valt å bruke over halvparten av ramma vår på dette tiltaket fordi det er eit svært viktig tiltak for landbruket og kulturlandskapet i Sogn og Fjordane. Tiltaket gjev ope og stelt kulturlandskap og matproduksjon også på bratte teigar, og det stimulerer til levande bygder med aktiv gardsdrift.

Kulturlandskapet som vert skjøtta gjennom dette tiltaket kjem bonden, grenda, bygda og

storsamfunnet til gode i stor grad. Kommunane har i si evaluering nemnt at dette er det viktigaste tiltaket i programmet, både når det gjeld økonomi for bonden og stell av kulturlandskapet, og at den gjev mindre attgroing av bratt og tungdrive areal. Tiltaket er svært viktig i stor skala.

2.3. Beite i utmark

jf. forskrifta § 9; Tilskot til beitedyr i verneområde

Mål

Føremålet med tiltaket er å stimulere til bruk av beitedyr for å halde ved like areal i verneområde der kulturlandskap er eitt av verneføremåla.

Tiltaket gjeld for beitedyr i utvalde verneområde og nasjonalparkar. Tilskot kan gjevast for husdyr som er på beite i minst 8 veker i landskapsvernområde eller nasjonalparkar oppretta med heimel i Naturmangfaldlova der kulturlandskap med beitebruk er eitt av verneføremåla.

- 50 kr/småfe

- 100 kr/storfe og hest

I 2015 blei det søkt om tilskot for 36 710 dyr med eit samla tilskot på vel 1,9 mill, noko som utgjorde 7,9% av midlane i miljøprogrammet vårt. Målt i kroner var dette det tredje største tiltaket. I 2006 blei det søkt om tilskot for 17 603 dyr, og etter det har søknadstalet auka jamt fram mot toppåret i 2014 med 37 847 dyr. I 2009 vart tre nye landskapsvernområde teke med i tiltaket, og i 2010 vart to nye landskapsvernområde og ein nasjonalpark teke med i tiltaket. Det at fleire område kom inn under tiltaket forklarar sjølvsagt ein stor del av auken i søknadsomfang, men vi veit og at namne-endringa på tiltaket i samband med innføring av elektronisk søknad medførte svært mykje feilsøkningar. Vi fryktar då at kommunane ikkje klarte å fange opp alle desse og at ein del søknader blei feilaktig tildelt tilskot (sjå meir om namne-endringa under Forvaltning).

Måloppnåinga og effekten av tiltaket må seiast å vere god. Tal beitedyr i verneområda har auka etter at tiltaket vart innført, og skjøtselsjobben som beitedyra gjer i verneområda er god og viktig for kulturlandskapet der. Måloppnåinga er likevel ikkje fullgod i og med at ein del av beitedyra held seg i høgfjellet/snaufjellet, og deira effekt på kulturlandskapet i verneområdet er såleis redusert i høve til om dei hadde beita lenger nede. I tillegg har tiltaket gjeve utfordringar for forvaltninga (sjå under).

(8)

8 Forvaltning

Ved oppstarten av programmet heitte dette tiltaket Tilskot til beitedyr i verneområde, og vi hadde då ingen utfordringar med å forvalte dette tiltaket. Etter innføringa av digitalt sakshandsamarsystem fekk tiltaket derimot tildelt det meir generelle namnet Beite i utmark, noko som gav store

utfordringar. Problemet har vore at bøndene, trass i årlege varslar i informasjonsmaterialet, i alt for stor grad missforstår og søker på dette tiltaket som eit reint utmarksbeitetilskot. Det har gitt

kommunane svært mykje ekstra og unødig arbeid med avslag og trekk, og det ser diverre heller ikkje ut til at dette vil gå seg til. Kommunane har i si evaluering trekt fram dette meirarbeidet med

feilsøkinga og at tilskotet ikkje er så enkelt å kontrollere (kven har beitedyr innanfor verneområdet og kor stor del av flokken beitar innan verneområdet?). Vi har og fått kritikk på at tiltaket kan opplevast urettferdig då den ikkje omfattar alle verneområde, samt at dei som har beitedyr ved innfallsporten til verneområda fell utanfor. Av tilbakemeldingane vi har fått frå kommunane og andre på dette tiltaket er over halvparten av tilbakemeldingane negative.

Namnet på tiltaket er for generelt og missvisande, og det bør endrast. Namnet bør likevel vere så generelt at det kan dekke ulike tiltak i ulike fylke, samstundes som namnet må ha ei innsnevring slik at søkjarane ikkje kan tru at det gjeld all beiting i utmark. Dersom tiltaket t.d. fekk namnet : «Utvalt beiting i utmark» eller «Definert utmarksbeiting» i staden for «Beitedyr i utmark» får ein signalisert også i namnet at dette ikkje er eit reint utmarksbeiteitetilskot, og feilsøkinga ville med alt sannsyn gått betydeleg ned. Eit fylke kan sjølvsagt likevel bruka tiltaket som eit reint utmarksbeitetilskot, men då er det deira definisjon av kva tiltaket inneber. Alternativet kan vere å kutte ut heile tiltaket. Men det vil vere svært uheldig om vi må ta ut eit tiltak som har god målopnåing berre fordi det

elektroniske søknadssystemet manglar enkle variable som namn på dei ulike tiltaka.

Viktigheit

Tiltaket er ein positiv og ikkje uvesentleg stimuli for dei det gjeld. Men vi ber om at namnet på ordninga vert endra, eventuelt at det elektroniske søknadssystemet vert gjort meir fleksibel, slik at vi unngår feilsøknadane. (sjå Førebels endringsforslag over).

2.4. Skjøtsel av styvingstre

jf. forskrifta § 10; Tilskot til verdifulle element i kulturlandskapet

Mål

Føremålet med tiltaket er å ta vare på styvingstre som eit særtrekk ved kulturlandskapet i fylket og som biologiske og kulturhistoriske viktige element.

Tilskotet gjeld eldre styvingstre som blir styva/nava jamleg av artar som det tidlegare har vore tradisjon på å styve i fylket: alm, ask, eik, lind, bjørk, selje og rogn. Styvingstrea må vere styva/nava jamleg, dvs om lag kvart femte til sjuande år, og trea må såleis ha vore styva i løpet av dei fem til sju siste åra. Det vert berre gjeve tilskot for skjøtsel av styvingstre der det tradisjonelt har vore styva og det framleis finst eldre styvingstre. Føretak som mottek tilskot frå Miljødirektoratet si tilskotsordning for truga og utvalgte naturtypar til skjøtsel av haustingsskog kan ikkje same året motta tilskot til skjøtsel av dei same trea gjennom Regionalt miljøprogram.

(9)

9 Tilskotssats 2016 er 150 kr/tre.

I 2015 blei det søkt om tilskot for 4679 styvingstre med eit samla tilskot på 701 850 kr, noko som utgjorde 2,9% av midlane i miljøprogrammet vårt. Målt i kroner var såleis dette det tredje minste tiltaket. Tal styvingstre som det har vorte søkt om tilskot for har lege veldig stabilt frå 2006 til 2013 med eit gjennomsnitt på 5430 tre. I 2014 starta derimot ein liten nedgang mot det til no lågaste søknadstalet i 2015 med 4679 tre.

Måloppnåinga og effekten av tiltaket må seiast å vera ganske god. Tiltaket stimulerer nok til at fleire styvingstre vert styva, og dei som styva før tiltaket blei innført får ein ekstra stimuli til å halda fram med styvinga. Det kan derimot gjerne vere litt varierande kvalitet på trea og det arbeidet som vert utført.

Forvaltning

Tiltaket er kontrollerbart ved teljing, men det kan vere krevjande. Det er krevjande å føre kontroll med eventuelle overlappingar mellom søknader om tilskot til truga naturtypar og tilskot for styvingstre gjennom miljøprogrammet. Kommunane har ikkje tilgang til lister over søknader til Miljødirkektoratet med mindre dei får dei tilsendt frå Fylkesmannen. Kontrollane vert no ført i samarbeid mellom landbruksavdelinga og miljøvernavdelinga hjå Fylkesmannen, og rutinane for dette er ikkje tilfredsstillande.

Vi vil vurdere å definere «kjerneområde» for styvingstre. Det vil sei å definere større,

samanhengande område med styingstre som kjem innanfor tiltaket, resten fell utanfor. Alternativet er å vidareføre tiltaket som i dag. Ei eventuell vidareføring føreset at det vert etablert meir solide rutinar for gjensidig informasjonsutveksling om søknader mellom landbruksavdelinga og

miljøvernavdelinga til Fylkesmannen.

Viktigheit

Tiltaket er positivt for å ta vare på styvingstre som eit særtrekk ved kulturlandskapet i fylket og som biologiske og kulturhistoriske viktige element.

2.5. Slått av biologisk verdifulle areal

jf. forskrifta § 11; Tilskot til skjøtsel av særleg verdifulle slåtte- og beitemarker

Mål

Føremålet med tiltaket er å ta vare på og skjøtte gamle slåttemarker som er særleg verdifulle for biologisk mangfald i kulturlandskapet.

Lokaliteten skal vere engstykke i innmark (slåtteeng) eller utmark (utslått, myrslått) i langvarig hevd gjennom regelmessig slått, der gjødsling og/eller jordarbeiding ikkje eller berre i liten grad har vore praktisert. Lokaliteten bør vere registrert som slåttemark, lauveng, kalkrik eng, slåtte- og beitemyr eller fukteng med verdi A, B eller c i Naturbase (sjå under Naturtyper i Gardskart). Føretak som mottek tilskot frå Miljødirektoratet si tilskotsordning for Utvalgte naturtyper kan ikkje same året motta tilskot til skjøtsel av det same arealet gjennom Regionalt miljøprogram.

(10)

10 Tilskotssats, del av tilskotsramma og utviklingstrekk

Då Slått av biologisk verdifulle areal og Beite av biologisk verdifulle areal vert handsama saman i statistikken vår, vert begge desse tiltaka omtala ilag her.

Tilskotssats 2016 er:

- 580kr/dekar (slåttemark) - 190kr/dekar (beitemark)

I 2015 blei det søkt om tilskot for 7 019 dekar og med eit samla tilskot på nær 1,7 mill kr, noko som utgjorde 6,9% av midlane i miljøprogrammet vårt. Målt i kroner var såleis dette til liks med

Organisert beitebruk det delt fjerde største tiltaket. Tal dekar som det har vorte søkt om tilskot for har auka jamt og trutt frå 2478 daa i 2006 til toppen i 2013 på 7495 daa, deretter har det vore stabilt.

Tiltaket har ikkje god måloppnåing og det har liten effekt (sjå meir under forvaltning).

Forvaltning

Tiltaket er svært krevjande å forvalte, og det er saman med Beite av biologisk verdifulle areal det vanskelegaste tiltaket vi har å forvalte i programmet. For å definere lokalitetar som kan godkjennast trengst det spesialkompetanse som dei færraste bønder eller kommunar har. Det kan såleis bli litt tilfeldig kva område som vert søkt på og kva som vert godkjent frå kommune til kommune. Nokre kommunar reduserer areala ved å trekkje ut berg og liknande, andre godkjenner alt areal innanfor eit gitt område. Tiltaket er vanskeleg å kontrollere då ein er avhengig av å kontrollere til rett tid på året med tanke på artsbestemming. Tiltaket har delvis bygt på at arealet ligg i Naturbasen, men dette er ikkje fullgodt i og med at Naturbasen ikkje er oppdatert og at den ikkje har nøyaktige

arealavgrensingar av det biologisk verdifulle arealet (det er ein del «sirkel-registreringar» ved verdifulle lokalitetar). Vidare finn vi overlapping mellom vårt tiltak og Miljødirektoratet si tilskotsordning til truga og utvalde naturtypar. Forvaltningsmessig ville det vore meir ryddig om Utvalde naturtypar var teke hand om gjennom ei tilskotsordning. Dette er også i tråd med måla om forenkling og ei meir effektiv forvaltning. Av tilbakemeldingane vi har fått frå kommunane og andre på dette tiltaket er over halvparten av tilbakemeldingane negative.

Vi har heilt frå oppstarten i 2005 prøvt å tilpasse og justere på dette tiltaket for å få kvalitetssikra det, gje betre informasjon til bøndene og kommunane og kursa kommunane. I dette arbeidet har vi jobba tett med andre faginstansar. Når vi no, etter så mange år, framleis ser at vi ikkje har kome dit vi ynskjer å vere, ynskjer vi å ta tiltaket ut av programmet og avslutta det (eventuelt kan tiltaket

vidareførast i ein par kommunar som har utmerka seg positivt med gode og kvalitetssikra lokalitetar).

Som nemnt over ville det forvaltningsmessig vore meir ryddig om skjøtsel av biologisk verdifulle slåttemarker var teke hand om gjennom tilskotsordninga for truga og utvalde naturtypar hjå Miljødirektoratet. Dette er også i tråd med måla om forenkling og ei meir effektiv forvaltning.

Viktigheit

Det er viktig å ta vare på og skjøtte gamle slåttemarker som er særleg verdifulle for biologisk mangfald i kulturlandskapet, men for Utvalde naturtypar bør det gjerast med midlar frå miljøstyresmaktene.

(11)

11

2.6. Beite av biologisk verdifulle areal

jf. forskrifta § 11; Tilskot til skjøtsel av særleg verdifulle slåtte- og beitemarker

Mål

Føremålet med tiltaket er å ta vare på og skjøtte gamle beitemarker som er særleg verdifulle for biologisk mangfald i kulturlandskapet. Desse beita ligg ofte i overgangen mellom innmark og utmark.

I søknaden skal det førast opp både tal daa og tal beitedyr, og arealet/areala som vert skjøtta skal i sin heilheit markerast på kart i søknaden.

Lokaliteten skal vera beitemark i langvarig hevd utan nemnande gjødsling eller jordarbeiding.

Lokaliteten bør vere registrert som naturbeitemark eller hagemark med verdi A, B eller C i Naturbase (sjå under Naturtyper i Gardskart). Føretak som mottek tilskot frå Miljødirektoratet si tilskotsordning for truga og utvalgte naturtyper, kan ikkje same året motta tilskot til skjøtsel av det same arealet gjennom Regionalt miljøprogram

Tilskotssats og del av tilskotsramma

Sjå omtale under Slått av biologisk verdifulle areal over.

Tiltaket har ikkje god måloppnåing og det har liten effekt (sjå meir under Forvaltning).

Forvaltning

Tiltaket er svært krevjande å forvalte, og er saman med Slått av biologisk verdifulle areal det vanskelegaste tiltaket vi har å forvalte i programmet. Av tilbakemeldingane vi har fått frå kommunane og andre på dette tiltaket er over halvparten av tilbakemeldingane negative. For utfyllande kommentar sjå Forvaltning under Slått av biologisk verdifulle areal.

Sjå Slått av biologisk verdifulle areal.

Viktigheit

Det er viktig å ta vare på og skjøtte gamle beitemarker som er særleg verdifulle for biologisk mangfald i kulturlandskapet, men det har vi diverre ikkje lukkast med gjennom dette tiltaket.

2.7. Drift av enkeltstøl og fellesstøl med mjølkeproduksjon

jf. forskrifta § 4; Tilskot til stølsdrift med mjølkeproduksjon

Mål

Føremålet med tiltaket er å ta vare på dei særmerkte verdiane i kulturlandskapet knytt til stølsdrift med mjølkeproduksjon på storfe og/eller geit.

Tilskot kan gjevast for minst 4 veker stølsdrift med mjølkeproduksjon der heile mjølkeproduksjonen på føretaket skjer på stølen i denne perioden. Det kan gjevast ekstra tilskot ved minst 6 vekers stølsdrift. Dersom eit føretak driv to åtskilde stølar, kan det søkast på tilskot for begge stølane

(12)

12 avhengig av kor lang drift det er på kvar støl. For fellesstølar, dvs der fleire føretak har felles drift på stølen, blir tilskotet delt på tal medlemar i fellesstølen. Stølsdrifta må vere knytt til beitebruk i utmark, og den må ha ein positiv verdi for kulturlandskapet.

- 20 000 kr/støl med mjølkeproduksjon 4-6 veker - 30 000 kr/støl med mjølkeproduksjon over 6 veker

I 2015 blei det søkt om tilskot for 58 stølar med eit samla tilskot på 1,5 mill kr, noko som utgjorde 6,2% av midlane i miljøprogrammet vårt. Målt i kroner var såleis dette det femte største tiltaket. Tal føretak som har søkt om dette tilskotet var på topp i 2007 med 73 stølar, noko som utgjorde 4,8% av alle mjølkebruk. Søknadsmengda har deretter gått svakt gradvis nedover til 58 stølar i 2015, noko som utgjorde 6,6 % av alle bruk med mjølkeproduksjon. Det vil sei at stølsdrift med

mjølkeproduksjon sin relative andel av all mjølkeproduksjon har hatt ein liten auke i denne perioden.

Tal føretak med mjølkeproduksjon har generelt hatt ein stor nedgang frå 2007 til 2015 (nedgang på 504 bruk kyr og geit tilsaman). Dette skuldast både nedlegging generelt, oppretting av samdrifter og nedlegging i samband med sanering innan geithaldet.

Tiltaket har svært god måloppnåing og effekt. Kulturlandskapet kring ein støl i aktiv drift vil vera ope og tydeleg skjøtta av beitedyra. Gjennom seterdrift vidarefører ein gamal tradisjon med

mjølkeproduksjon på stølen, og stølsmiljøet har i seg sjølv ein kulturverdi og er ein kulturformidlar for landbruket.

Forvaltning

Tiltaket er konkret og lett kontrollerbart. Vi er ikkje kjende med noko utfordringar med forvaltinga av dette tiltaket, og samtlege tilbakemeldingar frå kommunane og andre på dette tiltaket er kun

positive.

Tilskotet er i dag som ei påskjønning til dei som tek meirarbeidet og meirkostnaden med å ha stølsdrift. Talet stølar i vårt fylke har gått nedover dei siste åra. Dette er ei ikkje ønska utvikling som vi må ta på alvor. Meirarbeidet og meirkostnaden med stølsdrift gjer at nokre bønder noko motvillig vel vekk stølsdrifta. Tilskotet bør difor aukast monaleg/minst doblast for å auke måloppnåinga slik at det vert meir ei delbetaling for meirarbeidet og meirkostnaden som vert lagt ned med stølsdrift enn ei påskjønning. Fyrst då vil tiltaket kunne stimulere aktivt til vidare og eventuelt auka stølsdrift. Det samsvarar og med målsetninga for Regionalt miljøprogram; det skal vere ei betaling for miljøgode som landbruket produserer for storsamfunnet.

Viktigheit

Det er eit svært viktig tiltak som må behaldast, og tilskotssatsen bør aukast monaleg/minst doblast for å auke måloppnåinga med vidare og eventuelt auka stølsdrift (sjå Førebels endringsforslag).

(13)

13

2.8. Skjøtsel av automatisk freda kulturminne

Mål

Føremålet med tiltaket er å ta vare på og skjøtte gravminne som viktige element i jordbruket sitt kulturlandskap og i gardshistoria.

Automatisk freda kulturminne er kulturminne frå før reformasjonen (1537). Tiltaket gjeld skjøtsel av kulturminne i form av gravminne som til dømes gravrøyser og gravhaugar frå bronse- og jernalder.

Kulturminna skal vere registrerte under Fredete kulturminner i Gardskart. Kvart føretak kan få tilskot for inntil 10 kulturminne. Skjøtselen gjeld primært å fjerne vegetasjon for å ta vare på kulturminna og få dei til å stå tydelegare fram i landskapet. Skjøtsel av kulturminna må vere i samsvar med

retningslinjer frå kulturminnemynda i fylkeskommunen.

Tilskotssats, del av tilskotsramma og utviklingstrekk Tilskotssats 2016 er 500 kr/kulturminne.

I 2015 blei det søkt om tilskot for 258 kulturminne med eit samla tilskot på 129 000kr, noko som utgjorde 0,5% av midlane i miljøprogrammet vårt. Målt i kroner var såleis det minste tiltaket. Tal kulturminne som det har blitt søkt om tilskot for har lege veldig stabilt i heile perioden 2006 til 2015 med eit snitt på 287 kulturminne.

Måloppnåinga og effekten med tiltaket må seiast å vera god.

Forvaltning

Vi er ikkje kjende med at det er utfordringar med forvaltninga av dette tiltaket, men vi har fått tilbakemeldingar på at for dei fleste er det lite arbeid som vert lagt ned i skjøtsel i dette tiltaket.

Vi har ingen førebelse endringsforslag for dette tiltaket.

Viktigheit

Det er positivt å ta vare på og skjøtte gravminne som viktige element i jordbruket sitt kulturlandskap og i gardshistoria.

2.9. Skjøtsel av bakkemurar, trerekkjer, skigardar

Mål

Føremålet med tiltaket er å ta vare på steingardar og bakkemurar som eit særtrekk ved kulturlandskapet i fylket.

Tiltaket gjeld for steingardar og bakkemurar. Ein bakkemur er ein støttemur i naturstein som held jord og terreng på plass, ofte som ei terrassering av jordbruksareal eller som støtte for gamle

(14)

14 landbruksvegar. Tilskot kan gjevast til føretak som tek vare på og skjøttar gamle steingardar og bakkemurar. Den kulturhistoriske verdien er sentral, og nye gjerde eller murar fell difor utanfor tiltaket. Tiltaket gjeld heller ikkje murar langs elvar, bekkar og kanalar. Steingarden/bakkemuren skal haldast fri for vegetasjon og vere i ein slik stand at den framstår som eit godt synleg element i landskapet.

Tilskotssats 2016 er 9 kr/meter skjøtta steingard og bakkemur.

I 2015 blei det søkt om tilskot for 357 913 meter steingard og bakkemur med eit samla tilskot på vel 3,2 mill kr, noko som utgjorde 13,4% av midlane i miljøprogrammet vårt. Målt i kroner var såleis dette det nest største tiltaket. Tal meter som det har blitt søkt om tilskotet for har lege relativt stabilt i heile perioden 2007 til 2015 med eit snitt på 343 190 meter.

Måloppnåinga og effekten av tiltaket kan vera god, men truleg er det store variasjonar for det innan dette tiltaket. Det vil nok variere ein del kva stand murane og gjerda vert haldne i og kor ofte dei får tilsyn og vedlikehald.

Forvaltning

Kommunane har i si evaluering skrive at det kan vera vanskeleg å ha kontroll på steingardane og bakkemurane. Nokre søkjer på steingardar som dei har på eigedommen utan at dei vert haldne ved like. Kommunane har ikkje kapasitet til å kontrollere alle steingardane og bakkemurane. Det vil såleis variere ein del kva stand murane og gjera vert haldne i og kor ofte dei får tilsyn. Kommunane skriv likevel at steingardane er eit flott syn i kulturlandskapet som vitnar om arbeid i tidlegare tider, at dei gjer drifta meir tungvint, og at tiltaket såleis er positivt og gjev bonden ei oppmuntring til å ta vare på desse kulturminna.

Vi er litt usikker på vidareføring av dette tiltaket. Det kan vidareførast som i dag eller det kan setjast strengare krav td til minimumslengde, slik at dei viktigaste gjerda og bakkemurane kjem med vidare.

Di lenger murane og gjerda er, di meir bevisst haldning har gjerne boden til dei, og di større er gjerne sjansen for at skjøtselsarbeidet vert utført som ynskjeleg. Ved ei sik eventuell innsnevring av tiltaket kan ein og vurdere å auka tilskotssatsen for å gje eit sterkare stimuli til god skjøtsel.

Viktigheit

Det er positivt om kulturlandskapselement som steingardar og bakkemurar kan skjøttast som ein konsekvens av tiltaket.

2.10. Drift av beitelag

jf. forskrifta § 6; Tilskot til Organisert beitebruk Mål

Føremålet med tiltaket er å stimulere til samarbeidstiltak for å få til ein effektiv beitebruk som bidreg til å halde kulturlandskapet ope.

Tilskot kan gjevast til drift av godkjent beitelag som arbeider for felles beitebruk i utmark og redusert tap gjennom organisert tilsyn, sanking og andre fellestiltak. Tilskotet er ei driftsstøtte for det

(15)

15 meirarbeidet som ligg i organisering av fellestiltak. Tilskotet kan elles brukast til investeringar eller tiltak i regi av beitelag som er positive for beitebruken. Beitelaga kan søkje om støtte for heimsanka dyr av småfe og storfe som har vore på beite i utmark i minst 8 veker.

- 8 kr/heimsanka småfe - 16 kr/heimsanka storfe

I 2015 blei det søkt om tilskot for 173 543 dyr med eit samla tilskot på nær 1,7 mill kr, noko som utgjorde 6,9% av midlane i miljøprogrammet vårt. Målt i kroner var såleis dette til liks med beite og slått av biologisk verdifulle areal det delt fjerde største tiltaket. Fram til 2013 hadde tilskot til Organisert beitebruk utgjort 3,9 og 4,5% av ramma med lågaste andel i 2013 på 3,9%. I 2014 blei tilskotssatsane auka frå 5 til 8 kr/heimsanka småfe og frå 10 til 16 kr/heimsanka storfe, noko som forklarar at andelen steig brått til 6,6% og 6,9% i 2015. Tal beitedyr som det har blitt søkt om dette tilskotet har for var på topp i 2007 med 202 803 dyr og var med små svingingar redusert til 173 543 dyr i 2015. I 2006 var 93% av sauene registrerte innan Organisert beitebruk mot 87% i 2016.

Nedgangen skuldast først og fremst at vi mista ein del beitelag i samband med kravet til

omorganisering av beitelaga. Tilsvarande var 52% av storfea registrerte innan Organisert beitebruk i 2006 mot 61% i 2016, og 34% av geitene i 2006 mot 52% i 2016. Den kraftige auken for storfe og geiter skuldast truleg først og fremst at vi i nokre år hadde eit tiltak i miljøprogrammet som heitte Ekstra tilskot til beitedyr på utmarksbeite. For å få dette sette vi som krav at føretaket måtte vere med i Organisert beitebruk, noko som gledeleg førte til mykje innmelding av mjølkeprodusentar i Organisert beitebruk.

Tiltaket har svært god måloppnåing og stor effekt! Tilskotet er driftstilskot til beitelaga. Vi har oppunder 90 beitelag i fylket, og beitelaga er det einaste organiserte samarbeidet for beitebruken i fylket. Kulturlandskapet vert halde ope og skjøtta gjennom beiting, stiar og bruer vert opne og vedlikehaldne, og potensialet for tap av beitedyr er lågare ved samarbeid. Beitebruken vert dessutan meir effektiv på grunn av samarbeidstiltak om tilsyn, sanking og diverse investeringar i beiteområda (sankekveer, sankebuer, bruer, saltsteinsautomatar med meir). Fagmiljøa som veks fram i beitelaga vil i seg sjølv og gje ein betre og meir effektiv beitebruk.

Forvaltning

Vi er ikkje kjende med at det er utfordringar knytt til forvaltninga av dette tiltaket. Samtlege tilbakemeldingar frå kommunane og andre på dette tiltaket er kun positive.

Vi har ingen førebelse endringsforslag for dette tiltaket.

Viktigheit

Tiltaket er svært viktig, og det gjeld beitebruken og kulturlandskapet i heile fylket! Det er som over nemnt det einaste organiserte arbeidet på beitebruk i fylket. Det sikrar samarbeid og fagmiljø, og tapet på utmarksbeite vil og vere lågare på grunn av samarbeidet og kunnskapsformidlinga innad i laga og frå forvaltninga til laga. Einast på bakgrunn av rapporteringane ved søknad om dette tiltaket frå beitelaga får kommunane og vi kjennskap til taps- og sjukdomssituasjonane og utfordringane i beiteområda. Dette er avgjerande for at Fylkesmannen saman med Mattilsyn og SNO kan setja i gang

(16)

16 tapsførebyggjande og tapsreduserande tiltak. Dette igjen er viktig både med tanke på dyrehelse, dyrevelferd, bondens økonomi, utnytting av beiteområda og skjøtselen av kulturlandskapet.

3. Svar på definerte spørsmål frå Landbruksdirektoratet

I e-post av 15.11.16 fekk fylkesmannsembeta mellom anna tilsendt definerte spørsmål/moment som Landbruksdirektoratet ynskte tilbakemelding på i samband med evalueringa. Desse

spørsmåla/momenta er svara på i dette kapittelet med eitt delkapittel per spørsmål/moment.

3.1. Erfaringar med prioritering/utveljing av område i miljøprogrammet

I Sogn og Fjordane sitt miljøprogram er det i dag berre Beite i utmark som er eit geografisk avgrensa tiltak. Tidlegare (tom 2013) hadde vi og tiltaket Beite av kystlynghei i programmet som var geografisk avgrensa, men det gjekk ut av programmet i samband med omlegging av nasjonale tilskot. Vidare har tiltaka Slått og beite av biologisk verdifulle areal ei form for utveljing av område, sjølv om der er biologiske verdiar og ikkje geografiske avgrensingar som ligg til grunn.

Beite i utmark

Tilskotet gjeld for beitedyr i utvalde verneområde og nasjonalparkar. Tilskot kan gjevast for husdyr som er på beite i minst 8 veker i landskapsvernområde eller nasjonalparkar oppretta med heimel i Naturmangfaldlova der kulturlandskap med beitebruk er eitt av verneføremåla.

Dette tiltaket var lett å avgrense i utveljinga i og med at verneområde og nasjonalparkar er klart geografisk definerte, og vi valde berre å ta med dei av desse der kulturlandskap med beitebruk var eitt av verneføremåla. Sjølv om utveljinga var lett, har dette tiltaket fått mykje motbør, og i seinare tid (etter innføringa av elektronisk søknad) har det og gjeve forvaltninga mykje ekstra arbeid:

 Faglaga og tyngda innan beitenæringa har heilt frå starten av vist missnøye med tiltaket då dei meiner tilskotet er urettferdig (meiner at all beitebruk i utmark bør prioriterast), og at tiltaket bør finansierast av miljøstyresmaktene

 Ein del kommunar har helde fram argumenta til faglaga og beitenæringa over, i tillegg til at det kan vere vanskeleg med grensedragning ved handsaming av søknader frå bønder som har beitedyr i innfallsporten/randsonene til det verna området

 Fram til elektronisk søknad blei innført heitte tiltaket Tilskot til beitedyr i verneområde, og vi hadde ingen større utfordringar med forvaltninga av tiltaket. Etter innføringa av elektronisk søknad fekk tiltaket på grunn av den nasjonale menyen namnet Beitedyr i utmark, noko som har, trass i gjenteken informasjon frå oss, gjeve svært mykje feilsøking og då meirarbeid for forvaltninga

Beite av kystlynghei

Tilskotet gjaldt føretak som heldt ved like område med kystlynghei gjennom hald av sau og geit som beitte ute heile året og som tok opp ein vesentleg del av næringstrongen frå beite. Tilskotet gjaldt sau og geit som gjennom vinterhalvåret hadde dagleg beiting på kystlynghei i utmark innanfor landskapsregion 20 i kystkommunane våre. Tiltaket var lett å avgrense då det berre gjaldt

kystkommunane og ein definert landskapsregion. Vi hadde derimot i ein del saker utfordringar med å

(17)

17 definere føretak innanfor eller utanfor tiltaket, men det på grunn av drifta på føretaket og ikkje den geografiske avgrensinga.

Beite og slått av biologisk viktige areal

For definisjon/avgrensing av desse to tiltaka viser vi til kap.2. Lokalitetane i desse tiltaka er ikkje geografisk avgrensa og slik utvalgt. Vi har derimot hatt store utfordringar med å definere kva lokalitetar som kjem innanfor tiltaket eller ikkje, og slik sett har vi hatt utfordringar med utveljinga/avgrensinga av område på grunn av:

 Vi har ikkje kunne stilt det som eit vilkår at lokalitetane er registrerte i Naturbasen då

Naturbasen ikkje er oppdatert. Verdifulle areal som ikkje er lagt inn i Naturbasen ville då ikkje koma med, i tillegg kan attgroing og arealinngrep ha endra status på lokalitetar som ligg i Naturbasen, der nokre kan ha tapt den biologiske verdien sin

 Kommunane har ikkje spisskompetansen som må til for å kunne godkjenne ein lokalitet

 Kontrolltidspunkta til kommunen (hausten) gjer det vanskeleg med kontroll av desse lokalitetane då dei bør kontrollerast på forsommaren/i bløminga

Oppsummering av prioritering/utveljing av område i miljøprogrammet

Vi har ikkje hatt utfordringar med prioritering eller utveljing av område i miljøprogrammet.

Samstundes har vi berre hatt eit par tiltak som er geografisk avgrensa, og i tillegg er dette store tiltak som gjeld mange føretak. Utfordringane vi har møtt kring desse tiltaka ligg på det

forvaltningsmessige og ikkje på sjølve utveljinga. Det er likevel nærliggande å tru at dersom vi hadde hatt snevrare tiltak for berre nokre få og mindre område, ville utveljinga vore meir utfordrande. Då miljøprogrammet blei innført i 2005 signalisert faglaga lite ynskje om avgrensingar som forfordelte nokre føretak/område i høve til andre. Desse signala har vi og heile vegen fått frå næringa i høve til dyr som beitar i større verneområde. Vi vel å tru at i løpet av dei åra som har gått er takhøgda for slik spissing av tilskotsmidlar blitt høgre og i næringa, og at det vil vere fornuftig å gjere meir

avgrensingar i neste programperiode for å få endå betre målretting og måloppnåing av dei ulike tiltaka i miljøprogrammet.

3.2. Erfaringar med innpassing i menyen

Elektronisk søknad og sakshandsamarprogram har i det store og heile vore eit svært stort framsteg i forvaltninga av miljøprogrammet. Likevel har tilpassinga til fagsystemet gjort at vi for nokre tiltak har fått mindre spissa/målretta tiltak og færre kontrollar enn vi hadde ved manuell søknad og

handsaming. For eitt tiltak (Skjøtsel av bratt areal) har vi valt å endre regelverket for tilskotet for å få det til å harmonisere med sakshandsamingssystemet best mogeleg.

Under har vi nemnt tre punkt som vi opplever som eit problem i høve til innpassing i menyen:

For generelle namn på tiltaka

Vi har eitt tiltak der det har blitt eit stort problem med feilsøking fordi namnet på tiltaket er for generelt og til dels missvisande. Dette gjeld Beite i utmark som hjå oss før heitte Tilskot til beitedyr i verneområde. Vi vil oppmode om at ein i samband med rulleringa legg til rette for meir spesifikke namn, sjølv om det gjev fleire tiltak i den nasjonale menyen. Namna bør likevel vere så generelle at dei kan dekke ulike tiltak i ulike fylke, samstundes som namnet må ha ei innsnevring slik at søkjarane ikkje kan tru at det gjeld all beiting i utmark. Dersom tiltaket t.d. fekk namnet : «Utvalt beiting i utmark» eller «Definert utmarksbeiting» i staden for «Beitedyr i utmark» fekk ein signalisert også i namnet at dette ikkje er eit reint utmarksbeiteitetilskot, og feilsøkinga ville med alt sannsyn gått

(18)

18 betydeleg ned. Beite av lokalt verdifulle jordbrukslandskap som hjå oss før heitte Tilskot til

landskapspleie med geit og kje har vi ikkje hatt direkte problem med, men vi har fått mykje tilbakemeldingar på at namnet er for generelt.

For like namn på tiltaka

Vi har fått tilbakemeldingar frå kommunane om at det er ein del bønder (og kommunar) som blandar og blir forvirra av namna på tiltaka Beite av lokalt verdifulle jordbrukslandskap og Beite av biologisk verdifulle areal fordi namna er for like.

Fastsetting av tilskotssatsar

På grunn av avgrensingar på nokre av tiltaka får ikkje vi oversikt over heile ramma vår når vi skal berekna tilskotssatsar. Dette fordi avgrensingane ikkje vert presenterte i

sakshandsamingsprogrammet fullt ut før satsane er låste. Vi ynskjer oss fullstendig oversikt også over avgrensingane når vi skal finna fram til endelege tilskotssatsar.

Oppsummering av erfaringar med innpassing i menyen

Ei overordna målsetting for miljøprogrammet i samband med rulleringa som kjem er forenkling, effektivisering og auka måloppnåing. Desse tre punkta vil ikkje alltid vere samanfallande, og vi vil då oppmoda til fylgjande prioritering: 1) Måloppnåing, 2) Effektivisering og 3) Forenkling. Det er viktig med forenkling, men det bør ikkje gå på bekostning av måloppnåinga og effektiviseringa. Konkret viser vi her til for generelle namn på tiltaka som Beitedyr i utmark som er ei forenkling i og med at den inneber mange ulike tiltak under eitt menypunkt. For vår del har dette namnet heilt klart redusert måloppnåinga (mange feilsøkingar gjev auka fare for at søknader vert feilaktig godkjende), og i svært stor grad redusert effektiviteten (mange feilsøkingar, ekstra mykje informasjonsarbeid og ikkje minst mykje meirarbeid for forvaltninga i form av avslag og til dels avkortingar). Vi har og erfart at for generelle namn kan medføre for like namn som forvirrar søkjarane. Ein nasjonal meny med færrast mogelege tiltaksnamn er i utgangspunktet ei forenkling, men vi har erfart at denne forenklinga kan forvitre i alle feilsøknadane det kan medføre. Vi vil såleis oppmode om at ein i samband med rulleringa legg til rette for meir spesifikke namn på tiltaka, sjølv om det gjev fleire tiltak i den nasjonale menyen. Dette då det både gjev auka målretting og auka effektivisering for søkjarane og ikkje minst auka effektivisering for forvaltinga.

3.3. Vurderingar av kva krav og føringar som kan ivaretakast på nasjonalt nivå og kva miljøomsyn som krev regional tilpassing

Då regionalt miljøprogram blei innført i 2005 var ein av grunntankane at regionale miljøprogram både kan definere utfordringane og utforme verkemidla betre enn mål og tiltak som gjeld for heile landet. Det var likevel heilt klart viktig med ei samordning nasjonalt, og dei nasjonale føringane og rammene blei lagt i Nasjonalt miljøprogram.

Noreg er mangfaldig mellom anna med tanke på topografi, klima, landbruksproduksjon og strukturen i landbruksproduksjonen. Dette kan variera mellom landsdelar og frå fylke til fylke, men også innan fylke. Med regionalt miljøprogram og regionale forskrifter kan ein i langt større grad målretta og spissa virkemiddelbruken enn gjennom nasjonale forskrifter, og auka målretting av

virkemiddelbruken er i samsvar med gjeldande politikk. For å ivareta denne mogelegheita til sterk og styrka målretting ynskjer Sogn og Fjordane at det også vidare vert fylkesvise forskrifter. Dersom det

(19)

19 derimot skal innførast ei nasjonal forskrift oppmodar vi om at den må utformast generelt. At den først og fremst fyller rolla til det nasjonale miljøprogrammet, slik at fleksibiliteten og målrettinga i størst mogeleg grad framleis vert liggjande hjå det einskilde fylke. Viss ikkje fryktar vi at

miljøprogramma vil missa brodden og at den regionale mogelegheita til å ivareta fylket sine særskilde verdiar med omsyn til kulturlandskap og klima smuldrar hen.

Vi har vanskeleg for å sjå at ei eventuell nasjonal forskrift vil vere ei forenkling. Dersom den skal erstatte dagens fylkesvise forskrifter med like målretta profil vil den bli svært omfattande og komplisert (ikkje forenkling). Dersom den skal vere forenklande vil den måtte a) supplerast av fylkesvise praktiseringsrundskriv (ikkje forenkling), eller b) slette ut mykje av skilnadane mellom dei fylkesvise forskriftene, ordninga vil då tapa målretting og heile intensjonen med fylkesvise

tilskotsordningar kan forsvinna. Sogn og Fjordane vil difor oppmoda om ei vidareføring av dagens ordning med fylkesvise forskrifter då vi meiner dette vert både den enklaste og klart mest målretta måten å forvalta dei regionale miljøprogramma på.

3.4. Erfaringar med utforming av tiltak

Alle tiltaka i miljøprogrammet vårt er i samsvar med skildringane av tiltaka som er gjevne i Nasjonalt miljøpgrogram. For tre av tiltaka våre er derimot namna på tiltaka noko missvisande:

 Beite av lokalt verdifulle jordbrukslandskap. Tiltaket gjeld hjå oss berre for landskapspleie med geit og kje. Det er hjå oss ikkje krav til spesielt verdifullt areal. Kravet er at beitinga er styrt (dvs avgrensa), at det er trevikre/atttgroing på det aktuelle arealet og at beitinga skal kombinerast med manuell skjøtsel om det er behov for det.

 Beite i utmark. Tiltaket gjeld hjå oss berre for beitedyr i større verneområde der beitebruk har styrke verneverdiane.

 Skjøtsel av bakkemurar, trerekkjer, skigardar. Tiltaket gjeld hjå oss berre for bakkemurar og først og fremst steingardar (trass i at steingardar ikkje er med i namnet).

3.5. Erfaringar med rettleiing og retningslinjer frå Landbruksdirektoratet

Vi har svært gode erfaringar med den rettleiinga og dei retningslinjene vi har fått frå Landbruksdirektoratet med omsyn til Regionalt miljøprogram, til dømes:

 Oversiktleg datoplan for forvaltninga av RMP kvart år

 Svært gode rettleiingsvideoar for søkarane (kan køyrast bilde for bilde)

 Felles påminningar på e-post om viktige datoar i RMP-forvaltninga

 Rask, serviceinnstilt og løysingsorientert hjelp på førespurnader per e-post

 Lydhøyre for innspel og tilbakemeldingar, svært positiv dialog

 Oppklarande og informative landssamlingar ved igangkøyring av større nye satsingar (som når elektronisk sakshandsamingssystem med nasjonal meny skulle innførast)

 Klare rammer med stor fleksibilitet for fylka i Nasjonalt miljøprogram

Vi kunne ønskt oss noko større fleksibilitet med tanke på namn på tiltaka i menyen, at søkar skulle kunne sortere føretaka alfabetisk ved registrering i Organisert beitebruk, og det hadde vore veldig bra med konkrete retningslinjer for avkorting. Utover det er det ikkje spesielle ting vi i dag saknar. Vi ynskjer ikkje meir detaljerte retningslinjer for forvaltninga av miljøprogramma, og vi ynskjer å

(20)

20 behalde fylkesvise forskrifter. Dette då vi meiner fleksibiliteten som er i dag gjev større rom for målretting, og at ein med meir detaljerte retningslinjer og nasjonal forskrift vil misse fleksibilitet og måloppnåing av virkemiddelbruken.

4. Potensielle nye tiltak til komande programperiode

Alle tiltaka i Sogn og Fjordane sitt miljøprogram er tiltak innan kulturlandskap. Ved rulleringa ynskjer vi og å innføre tiltak som er knytt til ureining, klima og miljø. Vi har fått innspel frå fleire kommunar om å innføre eit tiltak for tidleg spreiing av husdyrgjødsel. Dette då det etter kvart er ei ikkje ubetydeleg haustspreiing av husdyrgjødsel. Det er også aktuelt med tiltak for redusert utslepp av metan ved spreiing av husdyrgjødsel. Dette vi vil å sjå nærare på i utarbeidinga av nytt program, ved mellom anna å hente erfaringar og kunnskap frå fylke som har klimatiltak i miljøprogrammet sitt i dag. Under er ei opplisting av forslaga på nye tiltak som vi fekk innspel om frå kommunane, faglaga og Kulturlandskapsgruppa no til evalueringa. Vi vil elles vere opne for å vurdere andre nye, gode tiltak, men dette kjem vi nærare tilbake til i arbeidet med rulleringa.

Innkomne forslag frå kommunane, faglaga og Kulturlandskapsgruppa på nye tiltak i miljøprogrammet: (NB! Fylkesmannen har ikkje teke stilling til desse forslaga)

 Tilskot til skjøtsel av kystlynghei

 Utmarksbeitetilskot for heile fylket

 Tilskot til kantslått (for å hindra attgroing og at areal går ut av drift)

 Tilskot til tiltak som held skogen vekke

 Tilskot til hest/sau på styrt beiting

 Tilskot til vedlikehald av utsiktsrydda område

 Tilskot til fjerning av uønska oppslag av gran frå dyrka mark/beite

 Tilskot til tidleg spreiing av husdyrgjødsel

 Tilskot til ugjødsla randsoner langs vassdrag

 Tilskot til tiltak i samband med oppfølging av regional plan for vassforvaltning

 Tilskot til tiltak i vassførekomstar som står med dårleg tilstand (til dømes behov for endra gjødsling)

 Tilskot til grøfting (pr løpemeter grøft som er grøfta siste 12 mnd)

(21)

21

5. Oppsummering

5.1. Tiltaka i miljøprogrammet

Vi har valt å gjere denne oppsummeringa enkel og skjematisk (sjå tabell under). For utfyllande kommentarar viser vi til delkapitla om dei ulike tiltaka over.

Tiltak Måloppnåing og effekt Forvaltning Viktigheit Med vidare Beite av lokalt verdifulle

jordbruksareal

God OK Viktig JA

Skjøtsel av bratt areal Svært god OK Svært

viktig

JA

Beite i utmark God Utfordringar Positivt

tiltak

Usikkert

Skjøtsel av styvingstre Ganske god OK Positivt

tiltak

JA Slått og beite av biologisk

verdifulle areal

Ikkje god Krevjande Avsluttast NEI

(event i utvalde kommunar)

Drift av enkelt og fellesstøl med mjølkeproduksjon

Svært god OK Svært

viktig

JA Skjøtsel av automatisk freda

kulturminne

God OK Positivt

tiltak

JA Skjøtsel av bakkemurar,

trerekkjer, skigardar

Ganske god Utfordringar Positivt tiltak

JA

Drift av beitelag Svært god OK Svært

viktig

JA

5.2. Rammene for miljøprogrammet

Då regionalt miljøprogram blei innført i 2005 var ein av grunntankane at regionale miljøprogram både kan definere utfordringane og utforme verkemidla betre enn mål og tiltak som gjeld for heile landet. Det var likevel heilt klart viktig med ei samordning nasjonalt, og dei nasjonale føringane og rammene blei lagt i Nasjonalt miljøprogram. Vi meiner heilt klart at ein med regionale miljøprogram og regionale forskrifter i langt større grad kan målrette og spisse virkemiddelbruken enn gjennom nasjonale forskrifter, og auka målretting av virkemiddelbruken er i samsvar med gjeldande politikk.

For å ivareta denne mogelegheita til sterk og styrka målretting ynskjer Sogn og Fjordane at det også vidare vert fylkesvise forskrifter. Dersom det derimot skal innførast ei nasjonal forskrift oppmodar vi om at den må utformast generelt. At den først og fremst fyller rolla til det nasjonale

miljøprogrammet, slik at fleksibiliteten og målrettinga i størst mogeleg grad framleis vert liggjande hjå det einskilde fylke. Viss ikkje fryktar vi at miljøprogramma vil missa brodden og at den regionale mogelegheita til å ivareta fylket sine særskilde verdiar med omsyn til kulturlandskap og klima smuldrar hen.

Ei overordna målsetting for miljøprogrammet i samband med rulleringa som kjem er forenkling, effektivisering og auka måloppnåing. Desse tre punkta vil ikkje alltid vere samanfallande, og vi vil då oppmoda til fylgjande prioritering: 1) Måloppnåing, 2) Effektivisering og 3) Forenkling. Det er viktig med forenkling, men det bør ikkje gå på bekostning av måloppnåinga og effektiviseringa. Ein nasjonal

(22)

22 meny med færrast mogelege tiltaksnamn er i utgangspunktet ei forenkling, men vi har erfart at denne forenklinga kan forvitra i alle feilsøknadane det kan medføre. Vi vil såleis oppmode om at ein i samband med rulleringa legg til rette for meir spesifikke namn på tiltaka, sjølv om det gjev fleire tiltak i den nasjonale menyen. Dette då det både gjev auka målretting og auka effektivisering for søkjarane og ikkje minst auka effektivisering for forvaltinga.

(23)

23

6. Vedlegg

Forskrift om tilskot til miljøtiltak for landbruket i Sogn og Fjordane

Fastsett av Fylkesmannen i Sogn og Fjordane 3. juni 2015 med heimel i lov av 12. mai 1995 nr 23 om jord (jordlova) § 18 og delegasjonsvedtak i brev av 14. desember 2004 frå Landbruks- og

matdepartementet.

Erstattar forskrift FOR 2013-06-07-603: Forskrift om tilskot til generelle miljøtiltak for landbruket i Sogn og Fjordane.

§ 1 FØREMÅL

Føremålet med denne forskrifta er å bidra til at kulturlandskapet i Sogn og Fjordane vert halde i hevd og at jordbruket vert drive på ein miljømessig forsvarleg måte.

§ 2 VIRKEOMRÅDE

Forskrifta gjeld for tilskot til miljøtiltak i Sogn og Fjordane fylke.

§ 3 GRUNNVILKÅR

Det kan berre gjevast tilskot til miljøtiltak etter denne forskrifta til:

- Føretak som har rett til produksjonstilskot, jf. Forskrift 19. desember 2014 nr 1817 om produksjonstilskot mv. i jordbruket, og/eller

- Beitelag som er godkjent av kommunen og som er registrert i Einingsregisteret, jf.

Einingsregisterlova 13. juni 1994 nr. 15.

For alle føretak som har jordbruksareal med planteproduksjon og som har rett til produksjonstilskot, er det eit vilkår at føretaket oppfyller krava til gjødslingsplan i forskrift 1.juli 1999 nr 791 om

gjødselsplanlegging §3. Ved bruk av plantevernmidlar er det eit vilkår at føretaket oppfyller krava til føring og oppbevaring av journal i forskrift 6.mai 2015 nr. 455 om plantevernmidlar, § 20 og §26, og føring av register over plantevernmidlar i same forskrift, artikkel 67.

§ 4 TILSKOT TIL STØLSDRIFT MED MJØLKEPRODUKSJON

Tilskot kan gjevast for minst 4 veker stølsdrift med mjølkeproduksjon der heile mjølkeproduksjonen på føretaket skjer på stølen i denne perioden. Det kan gjevast ekstra tilskot

ved minst 6 vekers stølsdrift.

§5TILSKOTTILDRIFTAVBRATTAREAL

Tilskot kan gjevast til føretak som skjøttar fulldyrka og overflatedyrka jord med ei helling på 1:5 eller brattare. Det er ein føresetnad at arealet vert slått eller pussa minst ein gong pr. år. Det kan gjevast ekstra støtte til areal med helling på 1:3 eller brattare. Det kan setjast ei øvre grense på total støtte pr føretak. Tilskotet kan avgrensast til føretak der det bratte arealet utgjer ein vesentleg del av det totale slåttearealet.

§6TILSKOTTILORGANISERTBEITEBRUK

Tilskot kan gjevast til drift av godkjent beitelag som arbeider for felles beitebruk i utmark og redusert beitetap gjennom organisert tilsyn, sanking og andre fellestiltak.

§ 7 TILSKOT TIL SKJØTSEL MED AMMEGEIT OG KJE

(24)

24 Tilskot kan gjevast for ammegeit og kje som beiter på inngjerda/avgrensa areal i minst 8 veker og der beitinga reduserer attgroinga.

§ 8 TILSKOT TIL BEVARINGSVERDIGE HUSDYRRASAR

Tilskot kan gjevast for nasjonale, trua bevaringsverdige husdyrrasar som enten har opphav i, eller som har ei spesiell utbreiing av nasjonal verdi i Sogn og Fjordane.

§ 9 TILSKOT TIL BEITEDYR I VERNEOMRÅDE

Tilskot kan gjevast for husdyr som er på beite i minst 8 veker i landskapsvernområde eller nasjonalparkar oppretta med heimel i Naturvernlova der kulturlandskap med beitebruk er eitt av verneføremåla.

§ 10 TILSKOT TIL VERDIFULLE ELEMENT I KULTURLANDSKAPET

Tilskot kan gjevast til føretak som tek vare på og skjøttar verdifulle element i kulturlandskapet.

Det kan gjevast tilskot til følgjande:

1. Automatisk freda kulturminne, avgrensa til maksimalt 10 fornminne pr. føretak 2. Steingardar og bakkemurar

3. Styvingstre

§ 11 TILSKOT TIL SKJØTSEL AV SÆRLEG VERDIFULLE SLÅTTE- OG BEITEMARKER

Tilskot kan gjevast til føretak som tek vare på og skjøttar gamle slåtte- og beitemarker som er særleg verdifulle for biologisk mangfald i kulturlandskapet.

§ 12 RETNINGSLINJER OG SATSAR

Tilskot vert utbetalt etter fylgjande retningslinjer, satsar, definisjonar m.v. fastsett av Fylkesmannen i Sogn og Fjordane.

§ 13 SØKNAD OG UTBETALING

Det skal søkjast på søknadsskjema som er fastsett av Fylkesmannen i Sogn og Fjordane.

Søknadsfristen er 20.august. For tilskot til beitelag er søknadsfristen 10.november.

Dersom det er søkt etter søknadsfristen vil utmålt tilskot bli redusert med kr 1000 per virkedag etter utløpet av fristen og opp til 20 virkedagar. Søknadar som kjem inn seinare enn 20 virkedagar etter fristen vil ikkje bli handsama. Innvilga tilskot vert utbetalt til det føretaket eller beitelaget som søkte.

Tilskot kan ikkje overførast til eige eller pant.

§ 14 ADMINISTRASJON, DISPENSASJON OG KLAGE

Kommunen fattar vedtak om tilskot. Etter søknad kan Fylkesmannen kan i særlege høve gje dispensasjon frå denne forskrifta. Vedtak fatta av kommunen kan klagast på til Fylkesmannen.

Vedtak fatta av Fylkesmannen som førsteinstans kan klagast på til Landbruksdirektoratet.

§ 15 OPPLYSNINGSPLIKT OG KONTROLL

Søkjar er pliktig til å gje alle opplysningar som kommunen, Fylkesmannen og Landbruksdirektoratet finn naudsynt for å kunne forvalte ordninga.

Kommunen, Fylkesmannen og Landbruksdirektoraet kontrollerer at utbetaling av tilskot er rett.

Søkjar pliktar å levere ut all bokføring, korrespondanse og dokument som vedkjem tilskotet.

(25)

25 Opplysningar som er gitt i samband med søknad om tilskot kan også kontrollerast ved teljing og måling på dei eigedommane som føretaket disponerer i drifta.

§ 16 AVKORTING VED REGELBROT

Dersom føretaket eller beitelaget aktlaust eller med føresett har drive si verksemd i strid med anna regelverk for jordbruksverksemd, kan heile eller deler av det samla tilskotet bli avkorta.

Tilskotet kan avkortast eller falle bort dersom føretaket ikkje oppfyller, eller berre delvis oppfyller krava som er stilte i § 3, andre og tredje ledd. Av same grunn kan utbetalt tilskot heilt eller delvis bli krav tilbake, jf § 18.

§ 17 AVKORTING VED FEILOPPLYSNINGAR

Dersom føretaket eller beitelaget aktlaust eller med føresett har gitt feile opplysningar i søknaden som har eller kunne gitt grunnlag for urettmessig utbetaling av tilskot til seg sjølv eller andre, kan heile eller deler av det samla tilskotet avkortast. Tilskotet kan også avkortast dersom føretaket eller beitelaget ikkje har halde fristar som kommunen, Fylkesmannen eller Landbruksforvaltninga har sett for å kunne utføre sine kontrolloppgåver i medhald av § 15.

§ 18 TILBSAKEBETALING OG RENTER MV

Dersom eit føretak har mottatt ei utbetaling som det ikkje har krav på grunna manglande oppfylling av vilkår i denne forskrifta eller av andre grunnar, kan det feilutbetalte beløpet krevjast betalt tilbake frå mottakar eller motreknast i seinare utbetalingar av tilskot. Det same gjeld differansen mellom utbetalt beløp og redusert tilskot som følgje av vedtak om avkorting etter § 16 og § 17.

For krav om tilbakebetaling kan det krevjast renter når kravet ikkje vert innfridd ved forfall. Ved grov aktløyse eller forsett kan det krevjast renter frå tidspunktet for utbetalinga av det urettmessige tilskotet. Storleiken på renta følgjer rentesatsen fastsett med heimmel i lov av 17.desember 1976 nr 100 om renter ved forseinka betaling m.m. Krav frå offentlege styresmakter, som skriv seg frå føretaket si jordbruksverksemd, kan motreknast i seinare utbetaling av tilskot til føretaket.

§ 19 IVERKSETJING

Forskrifta vert sett i verk 1. juli 2015. Frå same tid vert Forskrift om tilskot til miljøtiltak i landbruket i Sogn og Fjordane av 7.juni 2013 oppheva.