Foredrag 2 kl. 15.45 – 17.15
Heilskapleg og systematisk arbeid med samfunnstryggleik og beredskap –
kva inneber det?
Ved seniorrådgjevar Lene Stavseng
lene.stavseng@fylkesmannen.no
Innhald
Introduksjon kommunal beredskapsplikt - det «helhetlige» utfordringsbildet!
Bakgrunn – kvifor førebudd? Dømer og nokre definisjonar
Krav til heilskapleg og systematisk arbeid med samfunnstryggleik og beredskap Korleis skaffe kunnskap? Heilskapleg ROS-analyse og plan for oppfølging
Frå ROS-analyse til beredskapsplan til integrering i kommuneplanlegging Krisehandtering - øving - evaluering og oppdatering
Korleis nå målsetninga - Oppsummering
Kommunal beredskapsplikt….
• Samfunnet vi omgir oss med er i stadig endring og det krev at vi må sjå på utfordringane vi står føre i eit større perspektiv.
• Kommunane skal utvikle trygge og robuste lokalsamfunn for
befolkninga gjennom samarbeid med andre aktørar.
Det «helhetlige»
utfordringsbildet!
Kva må vi sikre
oss mot?
Kva funksjonar er det viktig
å sikre?
Kva verdiar
skal vi beskytte?
…ei krevande, men viktig oppgåve -
«Risikostyring i et trygt samfunn»
Det «helhetlige»
utfordringsbildet!
Kva må vi sikre
oss mot?
Kva funksjonar er det viktig
å sikre?
Kva verdiar
skal vi beskytte?
Kjelde: DSB
• Klima
• Terror
• Helse
• Teknologi - Cyber
• Ulykkeshendingar
Naturrelaterte Storulykker/industri Atomulykker
Veg, bane, luft, sjø Akutt forureining
Etc.
Bakgrunn - Kvifor førebudd?
Døme på hendingar Klima og naturrelaterte
Brann Eksplosjon Ulykker luft og sjø Forureining
Storulykker Datakriminalitet Digitalisering&sikkerheitsbrot
Kvifor førebudd?
Vi veit at ulykker og uønskte hendingar har ein årsak og at dei ofte er forårsaka.
Kvifor ikkje førebu oss på dette på førehand?
Stammespråket og nokre definisjonar
Samfunnsikkerhet
«Samfunnets evne til å verne seg mot og håndtere hendelser som truer grunnleggende verdier og funksjoner og
setter liv og helse i fare.
Slike hendelser kan være utløst av naturen, være et utslag av tekniske eller menneskelige feil eller bevisste handlinger.»
Korleis vi handterer risiko og sårbarheiter:
• Korleis vi aktivt handterer risiko og sårbarheiter for å minimere uønskte utfall
• All koordinert aktivitet for å
planlegge, styre og kontrollere risiko og sårbarheiter
Risikostyring:
Risikoanalyse:
Korleis få kunnskap, oversikt og forstå?
• Kartlegge risiko og sårbarheiter i kommunen
Identifisere r- og s-faktorar,
vurdere årsak-konsekvens-sårbarheit.
Vurdere utfall og konsekvensar inkludert gjensidig påverknad og uvisse.
Tilrå tiltak for å førebygge og redusere risiko og sårbarheiter.
• Kunnskapsgrunnlag og planunderlag for beslutning, prioritering og styring
Heilskapleg og systematisk arbeid med samfunnstryggleik og beredskap
1.
Kartlegge
2. Sette mål og plan for oppfølging
3. Gjennomføre førebygging,
beredskap øving, opplæring
4. Evaluere - utvikle - oppdatere
- systemkrav i lov og forskrift
Oversikt
Kunnskap Førebygging Beredskap Krisehand- tering
Normaliser ing
Kjelde: DSB
Vårt utgangspunkt
«Det eneste som vi vet med sikkerhet ,
er at alt er usikkert.»
Francois VoltaireVår målsetning: «forhindre tap….»
Førebygge Beredskap Krisehandtering
Konsekvensar for
befolkninga, vårt samfunn
og våre verdiar.
Hending
Kunnskap om kva må vi sikre oss
mot.
-궜
Hendingskjede: årsak konsekvens
Krav i forskrift om kommunal beredskapsplikt
18
1. Kartlegge
§§ 1 og 2
2. Mål og plan oppfølging
§§ 2 og 3
3. Gjennomføre
§§ 2, 3, 4, 7 4. Utvikle, evaluere
og oppdatere
§§ 6, 8, 10
Frå forskrift om kommunal beredskapsplikt – modell for systematisk arbeid med samfunnstryggleik
Heilskapleg ROS gir oversikt og kunnskap om risiko og sårbarheit og tiltak for å styrke samfunnstryggleikarbeidet.
På bakgrunn av heilskapleg ROS fattast mål og plan for oppfølging av samfunnstryggleikarbeidet.
Plan for oppfølging av samfunnstryggleikarbeidet.
Oppfølging og oppfordring av tiltak.
Øvd overordna beredskapsplan.
Opplæring.
Sikre utvikling gjennom oppdatering, evaluering frå øvingar og uønskte hendingar og oppfølging av funn frå tilsyn og forvaltningsrevisjon.
§ 3 : På bakgrunn av den helhetlige risiko- og sårbarhetsanalysen skal kommunen:
a) Utarbeide langsiktige mål, strategier, prioriteringer og plan for oppfølging av samfunnssikkerhets- og beredskapsarbeidet.
b) Vurdere forhold som bør integreres i planer og prosesser etter lov 27. juni 2008 nr. 71 om planlegging og byggesaksbehandling (plan- og bygningsloven).
Kommunelova, kap.8
Plan- og bygningslova
Sivilbeskyttelses- lova, §§ 14 og 15
Samfunnstryggleik og beredskap som ein del av kommunens ordinære verksemdsstyring og
kommunalt plansystem.
Heilskapleg og sektorovergripande
Kommunal beredskapsplikt
Brann og redning
Helse og sosial
Teknikk
og miljø Kultur Plan og bygg
Skole og
oppvekst
Etablere heilskapleg risiko- og
sårbarheitsanalyse
Etablere overordna beredskapsplan og
kriseleiing
Integrere
samfunnstryggleik og beredskap i
kommuneplanlegging
Integrere i «årshjul» i kommunen
Planstrategi
«Areal-ROS»
Kommuneplan Samfunnsdel og
arealdel Reguleringsplan
Styringsdokument
Årsbudsjett, årsrekneskap og
rapportering Handlingsdel med
økonomiplan
Temaplaner T.d. samf.tryggleik og
beredskap
Basert på lov og forskrift om kommunal beredskapsplikt Fag/Sektor- beredskapsplanar
Plan for oppfølging Øving
Systematisk tilnærming for å skaffe kunnskap
Heilskapleg Risiko- og sårbarheitsanalyse (ROS- analyse):
• Beslutningsstøtte verktøy!
• Dvs eit kunnskapsgrunnlag for å ta
beslutningar og kunne prioritere dei rette tiltaka.
• Rettleiar frå DSB skildrar korleis ROS-analyse skal utarbeidast og tilrår metode
Heilskapleg ROS-analyse - Risikovurdering - eit element i risikostyringstyringsprosess
Skildring av hendinga
Kva er sannsynet ?
Kva blir konsekvensen?
Kva påverkar konsekvensen og kva uvisse er det i vurderinga?
Korleis handterer vi dette og kva for førebyggande tiltak har vi?
Kjelde: Risikostyringsprosess ISO 31000-2018
Trinn i risikovurdering
Analyse
Identifisere uønskte hendingar
Analyse av risiko og sårbarheit av uønskte
hendingar
Evaluere resultatet &
finne forslag til tiltak
Overordna føremål med risikovurdering og døme på konsekvenstypar
Førebygge tap av verdiar
Skape tryggleik for befolkninga
Følge opp og styre Vere førebudd på handtering av uønskt
hending og takle ei uforusett hending
Liv og helse
Natur og miljø
Økonomi
Samfunns stabilitet
§ 2 - Krav til innhald i heilskapleg ROS analyse- minimumskrav
Frå forskrift om kommunal beredskapsplikt
Heilskapleg ROS-analyse:
Kommunens utfordringar, konsekvensar og gjensidige
avhengigheiter mellom system vert sett i samanheng.
Kjelde: Rettleiar frå DSB
Felles element i DSBs ROS-analyser
Sløyfe-modell for kjede av hendingar
1. Sannsynlighet
Hvor trolig er det at scenarioet vil inntreffe?
Overførbarhet
2. Sårbarhet
Svakheter ved systemet som rammes,
følger for kritiske samfunnsfunksjoner, barrierer
3. Konsekvenser
Hvordan påvirkes samfunnsverdiene (befolkningen)?
4. Usikkerhet
Knyttet til kunnskapsgrunnlag og sensitivitet
5. Mulige tiltak
Styrbarhet – finnes det virkemidler for å påvirke risiko?
Kjelde: Rettleiar frå DSB
Sentrale element i ROS-analysen
• Hendingar skildrast som scenarioer
• Fokus er på forhindre konsekvens for befolkninga
• Vurdering av sårbarheit av kritiske
samfunnsfunksjonar er integrert i analysen
(kjede av hendingar: utløysande årsak hending følgehending konsekvens) Kjelde: Rettleiar frå DSB
Skildring av uønskt hending i ROS-analysen
• Identifiserte uønskte hendingar skildrast som scenarioer
(«nivået» på uønskt hending tilpassast føremålet med analysen)
• Ei skildring må vere spesifikk nok slik at ein kan gjere ei analyse i etterkant!
(namngitt, område/geografisk plassering, tidspunkt, varigheit, storleik på omfang, kva følger det fører med seg, er denne hendinga representativ for fleire hendingar? osv. Tilpassast særtrekk ved
kommunen.)
• Oppgje årsaker om mogleg.
(Hendingskjede: utløysande årsak hending følgehending konsekvens)
Døme: Skred i boligområdet Røskelia i Skredvika
(Hendingskjede: utløysande årsak hending følgehending konsekvens)
Styrtregn og kraftig nedbør
Jordskred
Straumbrot
Svikt i naudsynt helsetilbod
Manglande framkommeleg -heit på E39 og
FV 999
Naud- og redningstenester
vert hindra
Døme: Id nr 00 - Skred i boligområdet Røskelia i Skredvika.
Kraftig nedbør og styrtregn over fleire dagar fører til jordskred natt til fredag i boligområdet Røskelia i Skredvika.
Området berører ca. 25 husstandar med ca. 100 innbyggjarar og eit kommunalt bukollektiv med 15 bebuarar. Skredvika med fleire bygder innover i fjorden vert isolert. Skredet går over E39 og delar av fylkesveg 999 Vatnholt – fergestaden Plinge. Det er ikkje mogleg med normal gjennomgangstrafikk for befolkninga og tilgang til det kommunale helsehuset med legevakt er hindra. Vegen til lokal brannstasjon og politi ligg i skredområdet. Skredet riv med seg ein
straumtransformator og hovudforsyning av straum sviktar for Skredvika og bygdene rundt. 1500 husstandar mistar straumen i 3 døger.
Det er stor fare for fleire jordskred i området og evakuering må iverksettast for omkringliggande husstandar.
Døme på utfylt sløyfediagram
Moglege tiltak for å forhindre konsekvensar:
• Førebygging:
Skadeførebyggande
(sannsynlighetsreduserande)
• Beredskap
Skadebegrensande
(konsekvensreduserande)
(Hendingskjede: utløysande årsak hending følgehending konsekvens) Kjelde: Rettleiar frå DSB
Sårbarheitsvurdering
Skildring av hendinga
Kva er følgene av hendinga?
Kva system og funksjoner er knytt til hendinga? Kor
berørte vert dei?
I kva grad påverkar systema og funksjonane kvarandre?
Korleis handterer vi dette og kva for tiltak må vi ha for å sikre system og funksjonar?
Vi må sikre dei kritiske samfunnsfunksjonane!
• Tenesteleveransar og behovet til befolkninga:
Helse og omsorg, redning, brannvern, mat og drikke, strøm, data og kommunikasjon, vann og avløp, infrastruktur som veg, bane, fly…..
• Mange kritiske samfunnsfunksjonar er avhengige av kvarandre
(tekniske systemer, datanettverk, digitale systemer….)
• Svikt kan forsterke konsekvensar.
Vurdering av utfordringar knytt til å oppretthalde funksjonsevna for å ivareta grunnleggande behov til befolkninga. Jf§ 2 e)
Døme frå Bergen kommune
Vurdering av sårbarheit og påverknad på drift i bysamfunnet under
arrangementet Kjelde: Presentasjon frå Bergen kommune
Resultat frå heilskapleg ROS-analyse – risikobiletet
• Ei framstilling av utfordringar og ei oppsummering av risikobiletet i kommunen.
t.d. i matriseform
Korleis vurdere resultatet og følge opp vidare i kommunen?
Døme frå Osterøy kommune
Resultat frå heilskapleg ROS-analyse - sårbarheitsvurdering
• Ei framstilling av utfordringar ved kritiske samfunnsfunksjonar og ei oppsummering av behov for befolkningsvarsling og evakuering
t.d. i tabellform osv.
Kva er moglege sårbare punkt? Korleis vurdere resultatet og følge opp vidare i kommunen?
Uønskt hending
Framkom melegheit
Brann og redning
Evakuering
Flaum x x
Skred x x
Brann x
Transport- ulykke
x
Døme frå Fedje kommune (tilsyn 2018)
Framstilling av utfordringar ved kritiske samfunnsfunksjonar og moglege sårbare punkt.
Vurdere funn frå heilskapleg ROS-analyse
• Evaluer om risikoresultatet er tolererbart («akseptabelt»)
• Finn tiltak der det er behov (sannsynlighetsreduserande,
konsekvensreduserande, detaljanalyser)
• Prioriter tiltak
• Identifiser og definer hendingar til beredskap- og krisehandtering
• Lag plan for oppfølging i kommunen med mål, tiltak, ansvar og tidsfrist
T i l t a k R
i s i k o
Restrisiko
40
Plan for oppfølging
Kommunens planarbeid
Fag/Sektorer Tiltak
Eksterne offentlege aktørar Eksterne
private aktørar Vurdere
forhold for integrering
etter pbl
Frå forskrift om kommunal beredskapsplikt -
DSB tilrår at plan for oppfølging blir et sentralt dokument i kommunens arbeid, og «navet» i det systematiske arbeidet med samfunnstryggleik…..
Plan for oppfølging – tiltak
• Med utgangspunkt i oversikt frå ROS-analysen prioriterast tiltak som skal gjennomførast i
sektorane.
Stikkord: «Kortsiktige» «Langsiktige» «Kost- nytte» «Prioritering» «Sektor» «Ansvarleg»
• Pådrivar overfor andre aktørar utanfor
kommunen både offentlege og private aktørar.
Stikkord: Samarbeid, dialog og avtaler.
Tiltak i kommunens sektorar
Brann og redning
Helse og sosial
Teknikk
og miljø Kultur Plan og bygg
Skole og oppvekst
Kjelde: Presentasjon frå Bergen kommune – Sykkel-VM 2017 - Samvirkesenteret
Døme på «plan for oppfølging» – tiltaksliste frå ROS-analysen
Døme frå Voss kommune
Døme frå Kvam herad
Frå ROS-analyse til plan til gjennomføring
Mål og strategi for å styrke arbeidet med
samfunnstryggleik og beredskap integrerast i kommunens styringsdokument.
Konkretiser tiltak som skal følgast opp i økonomiplan og budsjett.
Funn frå ROS-analysen som har betydning for arealplanlegging må følgast vidare opp.
Kommunal planlegging
Døme frå Kvam kommune
Samfunnstryggleik og beredskap i styringsdokument:
Samfunnsdelen:
Arbeid med ROS og beredskap er omtala i planstrategien.
ROS-analyse er med i planprogrammet.
I planomtalen til arealdelen er samfunnstryggleik med som tema under kapittelet «svar på planprogrammet» i tillegg til ROS-analyse.
Mål og tiltak frå kommuneplanen er med i det årlege budsjett- /økonomiplandokumentet, og vert deretter rapportert status på i årsmeldinga/årsrekneskap.
Frå ROS-analyse til beredskapsplanlegging i kommunen
TILTAKSKORT DEFINERTE
HENDINGAR FRÅ ROS
Kjelde: DSB
«Beredskapsplanen skal til ei kvar tid vere oppdatert, jf. § 6.»
Krisehandtering - øving - opplæring
• Ein kriseorganisasjon som er tilpassa kommunens utfordringar.
• Ressursar med kompetanse og kvalifikasjonar for å ivareta oppgåver ved krisesituasjonar og uønskte hendingar må ha et system for opplæring.
• Robustheit til beredskap- og kriseplan får ein testa ved øving og ev. ved uønskte hendingar/kriser.
• Det er krav til øving av kommunens beredskapsplan anna kvart år.
Tips! Krisehandtering etter «proaktiv metode». Jf. Foredrag Dag 2.
Proaktiv krisehandtering handlar om å vere i forkant av det som skjer. Identifisere tiltak som kan gjerast for å styre utviklinga i ønska retning og iverksetje tiltak før omstenda tvingar ein til å gjere det.
Evaluering etter øving og uønskte hendingar, endring i planverk
• Det er krav til evaluering av kommunens krisehandtering etter øvingar og uønskte hendingar.
• Øving bidrar både til opplæring og gir grunnlag for endring og utvikling av planverk.
• Erfaring frå øvingar og uønskte hendingar er viktig for å vidareutvikle arbeidet med samfunnstryggleik og beredskap.
Refleksjonsoppgåve
Kva tyder dette for deg?
Diskuter med «naboen» på bordet.
Korleis oppnå målet om «heilskapleg og systematisk arbeid»?
Kva skal til for å styrke arbeidet i din kommune?
Korleis oppnå målet? Suksessfaktorar
Vere bevisst på kommunens risiko og sårbarheit
Førebudd på det utenkelege og ha evne til å handtere ei krise Ressursar med riktig kompetanse og kvalifikasjonar
Tydeleg rolle og ansvarsfordeling Tilstrekkeleg med øving
Samordning med andre aktørar Læring etter hendingar og øving
Oppdatert planverk
Heilskapleg og systematisk arbeid med samfunnstryggleik og beredskap
1.
Kartlegge
2. Sette mål og plan for oppfølging
3. Gjennomføre førebygging,
beredskap øving, opplæring
4. Evaluere - utvikle - oppdatere
- systemkrav i lov og forskrift
Oversikt
Kunnskap Førebygging Beredskap Krisehand- tering
Normaliser ing
Kjelde: DSB
SPØRSMÅL?
Takk for oppmerksomheten!
Seniorrådgjevar Lene Stavseng lene.stavseng@fylkesmannen.no
