Norsk tidsskrift for. misjon 111992
Kristne og muslimer - frender eller fiender?
Hva gjgr vi hverandre ti1 i nsermiljget?
ODDBJDRN LEIRVIK
I 1986 var eg med p i ei intemasjonal, kyrkjeleg delegasjonsreise ti1 Israel og dei okkuperte omrida. Milet for reisa var i studere religionen si rolle i Palestinakonflikten, og under virt opphald i Galilea, p i Vest- hreidda og i Jerusalem hadde vi kontakt med bide kristne, muslimske og jprdiske grupper. I Galilea var vi ein dag gjestar i den muslimske landsbyen Deir al-Asad. Vi fikk hayre om deira fortviling over B ha mistajorda si ti1 denjadiskenyhyggarbyen Karmiel hortepidet nleraste hprgdedraget. I hprve ti1 sine jadiske naboar kjende dei seg som andre- klasses imbyggarar i Israel, systematisk underpriviligerte av styres- maktene. Vi kom dit ein laurdag, og skulle overnatte ti1 sprndag. Musli- mane visste sjprlvsagt at vi var ei kristen gruppe, men vi hadde ikkje avtalt noko med dei om kva vi skulle gjere p i sandag formiddag. S i viser det seg nir morgonen kjem at dei heilt pB eige initiativ har organisert kyrkjeskyss for oss! Dei stir klare med bilar for B ta oss med ti1 den onodokse kyrkja i den kristne naholandsbyen Rama. Og vel framme blir dei stiande p i kyrkjetrappa og prate med sine kristne halvsprsken i nabolandsbyen, medan vi gir inn i kyrkja. - Det var farste, og sB langt einaste gongen, eg har opplevd 31 f i kyrkjeskyss av muslimar
- og vi trong ikkje eingong be om det!
Vi forstir vel kva dette handlar om. I Galilea har muslimar og kristne den same opplevinga av i vere pressa av den jadisk-israelske majoriteten, som palestinaaraharar. Dei er knytte ti1 kvarandre, og avhengige av kvarandre. Det same har vi sett i den palestinske intifadaen p i Vestbreid- da og i Jerusalem: Dei kristne stiller opp for i demonstrere etter fredags- b@na i moskien, og muslimane meter dei kristne p i kyrkjetrappa sandag
Men vi treng ikkje g i lenger enn over grensa ti1 Libanon fgr biletet er eit heilt ama. I Brevis har det rast ein krig med religiose forteikn, der kristne har stitt mot muslimar i kampen om det politiske hegemoniet i landet. Men samstundes stir kristne mot kristne og muslimar mot muslimar i Libanon
-
med ulike syn p i forholdet ti1 det jgdiske Israel i sgr og det muslimske Syria i aust.Om eg s i tar med meg Midtaustenkonflikten heim ti1 Oslo, snurbiletet seg enda ein gong. Ein del av mine muslimske venner har ikkje s i vennlege haldningar overfor Israel. Det kan eg forsti. Men samstundes blir eg somme tider skremd av dei anti-j@diske haldningane hos somme muslimar, som ikkje berre girjgdane den einaste skulda for Midtausten- konflikten, men ogsi gjer jgdane ti1 dei store skurkane i religions- og verdshistoria. P i slike premissar kan eg sjglvsagt ikkje g i inn i noka kristen-muslimsk allianse i Palestinaspgrsmilet. Sj0lv om ogsi eg har sett Palestinakonflikten mest fripalestinarane sin synsstad, finn eg meg stadig som jodane og jgdedommen sin forsvarar i dialog med muslimar her heime.
Eg har valt A g i deme ornvegen ti1 det norske motet mellom kristne og muslimar for i f i eit vidare perspektiv p i kva dette handlar om. For alltid nirkristne og muslimarmgtest, harvimedoss ei lang og smerteleg familiehistorie der ogsi jgdane hgyrer med i biletet. Vi har vire felles roter hos Abraham. Men som halvsdsken har vi kvar vire versjonar av familiehistoria. Og alliansane mellom halvsgskena gir p i kryss og tvers alt etter korleis sgskena oppfgrer seg og kor mykje makt dei har - med andre ord: alt etter kven som er storebror og kven som er smisgsken ti1 eikvar tid.
Korleis stiller dette seg i Oslo, p i Griinerlokka der eg arbeider, eller i det heile p i Oslos sentrale austkant der dei fleste muslimar bur, bed og handlar? Er vi frendar eller fiendar?
Sp0rsmilet er sjglvsagt kva vi gjer kvarandre til. I Norge er den multireligigse utfordringa enno s i ny at ingen av oss veit heilt korleis vi skal plassere oss i det nye religi@se landskapet. 1 f@rste omgang m i det d i kanskje handle om i skape nokre m@teplassar og gi kvarandre sjanse ti1 i mgtest, for i sji om vi kan f i ei historie saman, eller om vi berre vil bli giande ved sidan av kvarandreutan B kjeme kvarandre, utan kontakt.
Fleire kyrkjelydar i Oslo har sett det som ei oppgBve i skape slike mllteplassar- likeverdigemgteplassar der intensjonen er i kunne mgtast p i like vilkk. Mgteplassane (utanom den heilt personlege nabo- kontakten) har s i langt eg har kunna oppsummere det vore av fire slag:
fleirkulturelle festar, intemasjonale kvimegmpper, gjensidige besok mellom kyrkje og mosk6, og kanskje framfor alt skulen.
23
Samstundes som vi skapar mmteplassar bnskjer vi som kyrkje ogsi i ha ein aktivt evangeliserande profil, der det kristne evangeliet blir presentert og tydeleggjort for alle i bydelane vire, anten dei er norske eller innvandrarar. Enkelte kyrkjelydar og kristne organisasjonar har d i o g s i sett igong meir milretta evangeliserande arbeid mellom inn- vandrarar, - i eit arbeid der det eintydig er vi som kyrkje som inviterer ti1 eit kristent fellesskap. Ogsi i Paulus kyrkje har vi tatt imot menneske med muslimsk bakgrunn ti1 dipsundervisning og dip.
I dette innlegget vil eg likevel konsentrere meg mest om den andre typen mmteplassar, der vi mbtest p i likeverdige vilkir som kristne og muslimar, utan planar om i skifte religionssamfunn. Eit stikkord for slike meter kan vere dialog. Ein dialog foreset at begge partar er opne for at ein har noko !ilaere av den andre parten. Men ein dialog fbreset ogsi at ein er tydeleg n i r ein viser fram seg sjmlv. Derfor vil grensene mellom dialog, vitnesbyrd og misjon alltid vere flytande n i r kristne og muslimar mbtest.
Kva slags mmteplassar for dialog og utveksling mellom kristne og muslimar kan vi s i tenkje oss? Eg har alt i stikkordsform nemnt nokre av dei forsgka p i i skape moteplassar som har vore gjort s i langt her i Oslo, og vil gjerne ogsi kort f i kommentere dei.
1) Fleir~kulturelle festar.. Mange kyrkjelydar har sett det som si opp- give i stelle ti1 fleirkulturfestar eller internasjonale dagar i sine bydelar, der folk kan mmtast og opne nokre av skattkistene for kvarandre. I skattkistene finst det spennande matrettar, musikk, dans, folkedrakter, eventyr, - men ogsi gudstru! Kvifor skal religionene gmymast unna nir vi mbtest ti1 fest? P i ein av dei festane vi har hatt p i Griinerlmkka dei siste i r a
lofts
vi fram religionen, og fortalde kvarandre om kristne og muslimske hbgtidstradisjonar. Men elles er vi nok sjenerte for i lbfte fram religionen nir vi samlast ti1 fest -dm. vi norske er sjenerte. For vi er vande ti1 at mote er mote, og fest er fest, medan for dei fleste innvandrarar er religionen ein integrert del av heile livet, og ikkje noko du tar inn og ut av dagsordenen.Slike fleirkulturfestar har ofte eit meir allment sikte, og handlar ikkje spesielt om mbtet mellom kristne og muslimar. Men kanskje kunne vi lage nokre meir milretta festar for kristne og muslimar - f. eks. norsk- pakistanske, norsk-tyrkiske, eller norsk-marokkanske - og vise fram korleis vire religimse identitetar er knytta ti1 nasjonale og kulturelle tradisjonar?
Problemet med slike festar er at det er vanskeleg i gjere dei ti1 ein fast del av lokalsamfunnet si rytme. Det er spennande dei tre fmrste gongane,
i tromme folk saman p i denne miten. Dersom vi ikkje motest elles - i kvardagen - vil det p i sikt heller ikkje vere s i festleg B ha fest saman.
SporsmBlet blir kanskje korleis slike festar og andre gode tiltak kan styrke dei personlege banda mellom menneske, slik at ein kan kome naerare kvarandre i kvardagen. Og sp0rsmilet om korleis ein kan fime gode kvardagssaker i samarbeide om i lokalmiljoet er langt viktigare e m korleis ein kan lage ein spennande fest no og di.
2) Dei tiltaka fri kyrkjelydane si side som har gitt mest personleg naerkontakt, er kanskje dei internasjonale kvinnegruppene, som anten har vore organisert som spriktrening eller handarbeidsaktivitetar. Eg trur at ogsB den mest spennande religiose dialogen har skjedd i slike kvinnefellesskap, der kristne og muslimske kvinner har delt noko av livet med kvarandre. I alle fall har det vore tilfellet i Paulus menighet, der diakonen har drive ei slik grnppe i fire i r no, med for det meste dei same kvinnene. D i kan det bli tale om ein prosess, som forandrar noko!
Kanskje er ogsiden kvinnelege religiose identiteten opnare i sin struktur enn den offisielle, mannsdominerte. I alle hove har vi fitt mange overraskingar nir det gjeld kva muslimske kvinner har med seg i si religiose skattkiste. T.d. har vi opplevd mange og sliande eksempel pB kor sterkt Maria- og Jesusfromheten kan sti i det k v i ~ e l e g e islam. Ei iransk muslimsk kvime som vi har hatt mykje kontakt med, har fortalt oss at ho var vand ti1 i ha bilete av bide Maria og Jesus i stua heime i Iran, ved sidan av Mekka-biletet. Her i Norge har ho sorga for i skaffe seg eitt av dei klassiske s@ndagsskulebileta av Jesus, og ho tenner gjerne bonnelys for Jesus i kyrkja hos oss, utan at ho dermed har tenkt i konvertere. Ho gjer det som muslim!
Eit kritisk punkt nir det gjeld slike kvinnegmpper er at ein rorer ved mannsdominansen i islam og i muslimske familier dersom prosessane gir s i langt at noko kan bli forandra. Det b@r ogsi vere eit memento at i slike tiltak er det noksB eintydig vi som er ahjelparen)), og dei vi hjelper med spraktrening eller sosialt fellesskap er tilsvarande sirbare.
3) Kva s i med den tredje forma for kontakt som eg nemnde, nemleg gjensidige bes@k mellom kyrkje og moske'? Har det noko for seg? Kva vil vi i s i fall med det? I Oslo er det idag minst 15 mosk6ar med smLt og stort. Likevel er Paulus menighet s i langt den einaste som har provd i organisere gjensidige besok mellom kyrkje og mosk6. No er d i ogsB alle moskeane (med unntak av Ahmadiyyamoskten p i Frogner) lokali- sert ti1 den sentrale austkanten. Men likevel burde langt fleire kyrkje- lydar sji det som si utfordring i ha direkte kontakt med moskiane, -
bide sentrnmskyrkjelydane og dei andre. For sj0lv om muslimanereiser ti1 sentrnm nir dei skal be, bur dei jo for ein stor del i andre bydelar ogsi
25
dei. Her i Oslo har t.d. Spcndre Nordstrand like mange pakistanske innvandrarar som Gamle Oslo eller Griinerl@kka/Sofienberg.
Kva har vi gjort i Paulus p i dette omridet? Ikkje s i mykje
-
men litt.Vi kan enno telle p i ei hand dei offisielle bespcka vi har hatt f r i mosktar i kyrkja, og gjenvisittane i mosktane har heller ikkje vore mange. D i snakkar eg om kva vi har gjort som kyrkjelyd. Personleg har eg hatt ein meir omfattande kontakt med mosktane, fordi eg ogsi har tatt tak i denne utfordringa p i vegne av heile bispedgmmet, og for tida har halvtids permisjon for i arbeide med kyrkja sitt mete med islam i Oslo.
Kva snakkar ein om under slike bespck, og korleis gjer ein det? Dei f i gongane vi har prpcvd, har vi invitert vire muslimske venner ti1 i vere gjestar under ei kveldsgudsteneste hos oss, fpcr vi har sett oss ned under orgelgalleriet ti1 samtale. Den fgrste gongen kom samtalen ti1 i handle mykje om bpcn. Imamen, som kom i spissen for ei gruppe f r i den stpcrste pakistanske moskken i Oslo, er ein sufi, ein islamsk mystikar, og derfor er det naturleg for han i tale hjartespriket nAr han er i dialog med andre truande. Og d i e r bpcn eit godt emne. Den andre gongen hadde vi invitert vire venner i nabomoskten som ligg 50 m fri kyrkja, og mpctet fekk kanskje meir karakter av eit offisielt anabompcten. Bide fpcr og sidan har vi likevel hatt ein relativt stabil kontakt med folk i denne nreraste moskten, m.a. om skulespgrsmil og elles sppcrsmil som harmed by- delen sitt ve og vel i gjere. P i det fpcrebels siste dialogmpctet hadde vi invitertei gruppe yngre, meir intellektuelle muslimartil ein samtale midt under Golfkrigen
-
for i samtale om kva krigen gjorde med oss som kristne og muslimar, og for i sppcrre kvarandre kvar vi trur Gud er i ein slik krig der alle partar piberopar seg hans stgtte. Vire muslimske gjestar forklarte oss sitt syn p i den rettferdige forsvarskrigen og Gud som dei undertrykte sin forsvarar - medan vi kristne prpcvde i forklare korleis vi s i g Kristus krossfest under ein slik krig, krossfest av v%re krigssynder, midt mellom dei stridande partane. Nir vi i det heile kunne ha dette mpctet med kvarandre under Golkigen, var nok det fordi vi allereie var inne i ein prosess med kvarandre, og hadde etablerte gode kontaktar i fredstid.4) Den fjerde, og mest stabile mpcteplassen, er skulen. Alle dei tiltaka eg har nemnd og kommentert ti1 no, er avhengige av engasjerte enkelt- personar i kyrkjelydane og moskkane. Om nokon av dei skal bli faste tiltak i eit lokalsamfunn, er eg overtydd om at prestar eller diakonar m i f i fleirkulturelt arbeid og dialog inn som ein del av sin instruks, slik at det eintydig blir definert som ein integrert del av folkekyrkja sitt virke.
Men p i skulen mpctest vi uansett. Her gir barna vire saman, og her mpctest vi som foreldre, kristne og muslimar om kvarandre. Det vil seie:
I Oslo er det ein lei tendens ti1 at aktive kristne buset seg lengst mogleg unna dei multireligiflse stroka av byen, i retning vestover eller nordover eller opp p i Nordstrandshogdene. Men likevel: Folkekyrkjekristne og muslimske allmennreligi0se motest i skulen i alle bydelar, og nokre sterkare religidst engasjerte p i begge sider motest ogsi her og der.
Kva gjer vi med den multireligipise utfordringa i skulen? Korleis mdtervi utfordringa i kyrkje-skulekontakten? Tendensen i Oslo sentrum har lenge vore at kristne har kristendom p i skulen, barn av ateistar og religionslause har livssyn, medan (saerleg pakistanske) muslimar ofte velger bort alt som har med religion i gjere i skulen og konsentrerer seg om koranundervisninga i moskkn. Med andre ord: Full religi0s apart- heid. I andre bydelar er nok muslimske elevar meir integrert i livssyns- faget, men har ikkje noko meir kontakt med kristne av den grunn.
Sjdlvsagt er ein saman i resten av skulekvardagen. Men kvifor skal alle g i kvar ti1 sitt n i r religion, livssyn og etikk skal p i timeplanen? Og korleis markerer ein multireligies skule hegtidene? Kva kontakt har skulen med gudshusa i bydelen? 0nskjer vi som kyrkje i f i med muslimske elevar p i kyrkjebesok somme tider, kanskje ti1 og med p i ei skulegudsteneste for jul for at dei kan bli kjent med den kristne kultur- arven? Kva gjer vi for i f i ti1 det? Og vil vi i s i fall som kyrkje ogsi stotte aktivt opp om at skulen markerer ei muslimsk hogtid i iret, slik enkelte skular har gjort, og stimulere vire kristne elevar ti1 8 vere gjestar hos sine muslimske medelevar?
Sjolv gjorde eg ei spennande erfaring for eit par &I sidan i samarbeide med Griinerlokka skule, med eit felles kyrkjebesok for piske under overskrifta faste. Kristne og muslimske elevar var saman om i f0rebu kyrkjebeseket: Dei fortalde kvarandre om kristne og muslimske faste- tradisjonar (dei kristne hadde rett nok ikkje simykje Bfortelle i utgangs- punktet), saman presenterte dei ein collage om alle freistingane som lokker barn og vaksne ti1 berre i tenkje p i seg sj0lve og ikkje ville forsake noko som helst - og saman samla dei inn pengar p i skulen ti1 Bred for verden, og bar det fram i kyrkja.
Eg er overtydd om at det m i vere ei utfordring for oss som kyrkje i hjelpe skulen ti1 i ta tak i den multireligiose utfordringa. Og eg er ikkje i tvil om at dersom skulen slepp religionen meir laus, s i vil ogsi kristendomsfaget tene p i det. For i ein sann dialog vil begge partar f i styrka sin eigen identitet - og samstundes utfordre kvarandre.
S i tenkjer vel mange at meteplassar og dialog er vel og bra, men evangelisering og misjor~ m i no likevel vere det ferste og det siste.
Under eit besdki Birmingham sommaren 1991 fekkeg oppleve eit sterkt eksempel p i korleis vi som kristne kan vere tru bide mot det diakonale,
det dialogorienterte og det misjonerande oppdraget. I bydelen Spark- brook har tre av kyrkjene i ti i r no hatt minadlege dialogmeter med den storste lokale moskten, saman med folk f r i dei lokale skulane. Dei har drllfta skulesparsm%l, oppvekstvilktk, bameoppseding, arbeidslayse, og religiose s p g s m i l i snevrare forstand. Og s i tenkjer de kanskje at dette m i vere litt spesielle kyrkjelydar, som prioriterer samfunnsarbeid fram- for misjon. Sanninga er at den anglikanske kyrkjelyden som har vore ein sentral aktor i denne dialogen for tida, har ein utprega evangelikal og karismatisk profil. Ved sidan av dialogarbeidet driv dei ogsi dia- konalt og evangeliserande arbeid overfor folk f r i det asiatiske milj0et som bar rusproblem, og som ofte blir stmytte ut f r i det muslimske fellesskapet. Like fullt held dei trufast fram med den likeverdige dia- logen med moskten
-
fordi dei er naboar, og respekterer kvarandre.Lat meg ti1 slutt f i dele ein visjon med dykk, ein visjon som igjen opnar perspektivet ti1 den heile abrahamittiske familien, der ogsi jprdane hoyrer med i sflskenflokken. Visjonen var unnfanga under den veldige anti-rasistiske manifestasjonen mot Ame Myrdal p i Youngstorget, p i irsdagen for Krystallnatta, med muslimane som den mest utsette gruppa idagens Norge, ogmed Aarflot som denkristnekyrkjasin anti-rasistiske faneberar. Eg s i g for meg eit stort banner, og s m i jakkemerke, med Davidsstjema, korset og halvminen ved sidan av kvarandre. Og p i - skrifta skulle vere: J#dar, kristne og muslimar - saman mot rasismen.
D t t kunne vere passande utfordrande for alle partar.
Oddbjgrn Leirvik, f. 1951, cand. theol. MF 1798, gen.sekr./stnd.pr. NKS 1977 - 1983, res. kap. 1984-. Studiepermisjon for B arbeide med islam 1991. Utgitt Mmte med islam 1990.
Christians and Muslims: Enemies or kin?
In this review of encounters between Muslims and Christians in the Norwegian context, the author describes various meeting places: multicultural festivals, international women's groups, mutual visits to churches and mosques, the educational setting in public schools. The question of evangelization is also commented upon, and a challenge is made to stimulate Jews, Muslims and Christians to form a common strategy against racism.
