NIBIO RAPPORT | VOL. 7 | NR. 47 | 2021
Økonomien i jordbruket i Agder‐fylka og Rogaland 2019
Trendar og utvikling 2010‐2019
Tabellsamling 2015‐2019
FORFATTER(E)/AUTHOR(S)
Marius Berger, Heidi Knutsen
DATO/DATE: RAPPORT NR./
REPORT NO.:
TILGJENGELIGHET/AVAILABILITY: PROSJEKTNR./PROJECT NO.: SAKSNR./ARCHIVE NO.:
05.03.2021 7/47/2021 Open 14305
ISBN: ISSN: ANTALL SIDER/
NO. OF PAGES:
ANTALL VEDLEGG/
NO. OF APPENDICES:
978-82-17-02797-3 2464-1162 117
OPPDRAGSGIVER/EMPLOYER:
Landbruks- og matdepartementet
KONTAKTPERSON/CONTACT PERSON:
Marius Berger
STIKKORD/KEYWORDS: FAGOMRÅDE/FIELD OF WORK:
Driftsøkonomi, foretaksøkonomi Regional økonomi Agder og Rogaland
SAMMENDRAG/SUMMARY:
Rapporten viser ei oversikt over utviklinga i landbruket dei siste 10 åra i Rogaland, Vest-Agder og Aust-Agder. Driftsgranskingane i jord- og skogbruk er ei årleg rekneskapsundersøking blant tilfeldig utvalde gardsbruk frå heile landet. I 2019 var det med totalt 930 bruk, der 156 var frå Agder fylka og Rogaland; 97 i Rogaland, 29 i Vest-Agder og 30 i Aust-Agder. Jordbruksinntekta gjekk ned for alle driftsformer med unnatak av ammeku i Andre bygder og mjølk og svin på Jæren. Driftsforma mjølk/svin på Jæren hadde den høgaste jordbruksinntekta. Lågast jordbruksinntekt hadde sauebruk i Andre bygder. Nettoinvesteringane gjekk ned på Jæren og i Andre bygder samanlikna med året før.
Samla gjeld auka i på Jæren. I Andre bygder vart gjelda lågare enn året før.
LAND/COUNTRY: Norge
FYLKE/COUNTY: Agder og Rogaland
KOMMUNE/MUNICIPALITY: Bergen
STED/LOKALITET: Bergen
GODKJENT /APPROVED
Hildegunn Norheim
NAVN/NAME
PROSJEKTLEDER /PROJECT LEADER
Heidi Knutsen
NAVN/NAME
17/00916
Forord
Driftsgranskingane er ei årleg rekneskapsgransking som i 2019 omfatta 930 bruk over heile landet.
Grunnlagsmaterialet for denne granskinga er omfattande, og lokal differensiering vert det ikkje plass til i den landsdekkande publikasjonen. Denne rapporten inneheld lokale data frå Aust-Agder, Vest-Agder og Rogaland.
Rapporten er basert på driftsgranskingsdata frå dei tre fylka. I alt omfattar granskinga 97 bruk frå Rogaland og 59 bruk frå Agder-fylka. Bruka vert delt inn i to regionar, «Jæren» og «Agder og Rogaland andre bygder».
Det er frivillig å vere med i driftsgranskingane, og vi ønskjer spesielt å takke alle deltakarane i som har bidrege med rekneskap og opplysningar om avlingar og arbeidsforbruk. Driftsgranskingane er ein del av den offisielle statistikken i Norge, og gjev viktig informasjon om den økonomiske utviklinga i landbruket.
Grunnlagsmaterialet for driftsgranskingane vert utarbeidd ved fleire av kontora til NIBIO, og mange medarbeidarar er involverte i arbeidet. Kontoret i Bergen har ansvaret for tala frå Agder og Rogaland.
Heidi Knutsen er prosjektleiar for driftsgranskingane medan Marius Berger har skrive rapporten med bidrag frå Heidi Knutsen. Geir Harald Strand har lese gjennom rapporten, og Anne Bente Ellevold har klargjort manus for publisering.
Bergen 05.03.21 Heidi Knutsen
INNHALD
1 Innleiing ... 5
2 Driftsresultatet for jordbruket i Rogaland og Agder 2019 ... 6
3 Trendar og økonomisk utvikling siste tiåret ... 11
3.1 Resultatmål i jordbruket ... 11
3.2 Totaløkonomi ... 17
3.3 Nettoinvesteringar, gjeld og gjeldsprosent ... 19
3.4 Inntektsverknad av jordbruksfrådraget ... 21
4 Tilleggsnæringar ... 24
4.1 Økonomi og arbeidsforbruk ... 24
5 Tabellsamling 2015‐2019... 27
6 Forklaring på faguttrykk i tabellsamlinga ... 116
1 Innleiing
Driftsgranskingar i jord- og skogbruk har ei lang historie. Noregs Vel starta driftsgranskinga alt i 1911.
Granskinga vart overteken av Noregs landbruksøkonomiske institutt (NLI) ved opprettinga i 1947. Etter fusjonen mellom sekretariatet for Budsjettnemnda for jordbruket og NLI til Norsk institutt for landbruksøkonomisk forskning (NILF) i 1986, vart driftsgranskingane overtatt av NILF. Frå 1. juli 2015 gjekk NILF inn i Norsk institutt for bioøkonomi (NIBIO) og driftsgranskingane vert førte vidare i det nye instituttet.
Hovudformålet med driftsgranskingane er å vise resultat og utvikling i økonomiske tilhøve på gardsbruk der inntekter frå jordbruket har eit vesentleg omfang. Driftsgranskingane skal vise økonomiske resultat for brukarfamilien og for ulike bruk med omsyn til storleik, driftsform og geografisk plassering. Vidare skal driftsgranskingane gje grunnlag for samanlikning med anna nasjonal og internasjonal statistikk, gje grunnlag for forsking og utgreiing, gje hjelp til rådgjeving og undervisning og innspel til offentleg politikk og forvalting. Granskinga skal også gje grunnlag for dokumentasjon for den samfunnsøkonomiske verdiskapinga i landbruk og tilknytte næringar.
Etter 1950 har det kvart år vore med om lag 1 000 bruk i driftsgranskingane, dei siste åra er tal deltakarbruk noko redusert. I 2019 var det i alt med 930 bruk i driftsgranskingane. Ved utval av bruk, er det lagt vekt på at driftsgranskingane skal vere representative for den delen av landbruket der storparten av inntekta kjem frå bruket. Nye bruk til driftsgranskingane vert rekrutterte ut frå lister over bruk som er tilfeldig trekte ut frå tilskotsregisteret til Landbruksdirektoratet. Bruk som vert trekte ut, skal ha ei standard omsetning større enn kr 150 000. Det er produksjonsomfanget, og ikkje det økonomiske resultat på det enkelte bruket, som er kriterium for utvalet. Deltaking i driftsgranskingane er frivillig, og det er inga grense for kor lenge eit bruk kan vere med, men brukaren skal ikkje vere eldre enn 70 år. Kvart år vert knapt 10 prosent av deltakarbruka skifta ut.
Det var 59 bruk frå Agder-fylka og 97 bruk frå Rogaland som var med i driftsgranskingane i 2019. Dei 156 bruka er fordelte på to regionar, Jæren med 64 bruk og Agder og Rogaland andre bygder med 92 bruk.
Kapittel to i denne rapporten inneheld driftsresultatet for jordbruket i Agder og Rogaland i 2019.
Kapittel tre viser utviklinga i økonomien i jordbruket, soliditeten og totaløkonomien til brukarfamilien dei siste ti åra. Trendane i denne perioden er presenterte i figurar, og alle bakgrunns-data er deflaterte etter konsumprisindeksen. Kapittel fire ser nærmare på tilleggsnæringar det gjeld økonomi og arbeidsforbruk. Kapittel fem er sjølve tabellsamlinga som inneheld tal frå driftsgranskingane for Agder og Rogaland for dei siste fem åra. Tabellane er delte inn slik at ein kan finne tal for Jæren og Agder og Rogaland andre bygder, fylka, ulike storleiksgrupper og ulike produksjonar. Utvalet av bruk i driftsgranskingane skal ikkje vere representativt for jordbruket i kvart fylke, men for regionane. Alle dei økonomiske data i kapittel fem (tabellane) er nominelle tal for åra, og dermed ikkje inflasjonsjusterte.
Sist i notatet finn ein forklaringar på dei faguttrykka som er nytta.
2 Driftsresultatet for jordbruket i Rogaland og Agder 2019
Hovudtendens
Nedgang for alle produksjonar i Agder og Rogaland andre bygder
Auke på Jæren, men framleis nedgang for mjølkeprodusentar
Låge nettoinvesteringar i begge regionar
Jordbruksinntekta til jærbøndene auka med 15 prosent frå 2018 til 2019. I gjennomsnitt vart jordbruksinntekta til bøndene på Jæren 310 000 kroner per årsverk i 2019. I resten av Rogaland og Agder1 gjekk jordbruksinntekta ned med 22 prosent, til 232 500 kroner.
Nettoinvesteringane var i gjennomsnitt -20 800 kroner for bruk på Jæren i 2019, 22 400 kroner i Agder og Rogaland andre bygder og 113 800 kroner i gjennomsnitt for landet. Negative nettoinvesteringar på Jæren inneber at produksjonsapparatet ikkje vert fornya i takt med slitasjen. Samanlikna med tidlegare år var det en sterk nedgang i nettoinvesteringane, som har vore relativt høge i begge regionar dei siste åra.
I begge regionane vart det ein auke i avlingar, samanlikna med tørkeåret 2018. Dette gav positive utslag når det gjeld inntekter frå planteproduksjon. For husdyrprodusentar har marknadssituasjonen vore krevjande, og prisane på fleire viktige husdyrprodukt gjekk ned. Dei totale kostnadene inklusive avskrivingar auka med fire prosent på Jæren, medan dei gjekk ned med ein prosent i andre bygder.
I samband med tørken i 2018 vart det utbetalt avlingsskadeerstatning til mange produsentar.
Erstatningane kom i 2018, medan enkelte etterverknader av tørken kom i 2019. Blant anna førte mindre besetningar til lågare inntekter frå husdyrhaldet. Difor er resultatet for 2019 påverka av tørken i 2018.
Det er for bruka i Agder og Rogaland andre bygder at dette har påverka jordbruksinntekta mest for 2019.
I 2018 fekk bruka i denne regionen i snitt høgare avlingsskadeerstatning samanlikna med Jæren.
Jordbruksinntekta på Jæren har over lang tid vore høgare enn Andre bygder, og medan det motsette vart tilfellet i 2018.
Jæren
Nedgang i jordbruksinntekta på mjølkeproduksjonsbruka heldt fram i 2019 og vart redusert med 7 prosent samanlikna med året før, til i gjennomsnitt 225 600 kroner per årsverk. Jordbruksinntekta gjekk ned for tredje året på rad for denne driftsforma, og ligg omlag 84 200 lågare enn snittet for alle bruk for Jæren. Nedgangen frå 2018 til 2019 forklarast i stor grad av kostnadsauke.
I gjennomsnitt hadde bruka i denne gruppa 34,0 årskyr, ein auke på 0,4 årskyr frå 2018. Omsett mjølk gjekk opp med 2 prosent til 222 761 liter. Omsett storfekjøtt gjekk opp med 1 prosent frå 2018 til 2019, til 8,35 tonn. Arbeidsinnsatsen vart om lag uendra og var på 1,8 årsverk.
Produksjonsinntektene auka med to prosent. Mjølkeprisen gjekk ned med 0,06 kroner per liter for mjølkebruka på Jæren, og var i gjennomsnitt 5,78 kroner. Prisen på storfekjøt gjekk ned med 2,86 kroner per kg for kukjøt og 0,67 kroner per kg for anna storfekjøt. Dei variable kostnadene auka med tre prosent, medan dei faste kostnadene inkl. avskrivingar auka med sju prosent.
Nettoinvesteringa i 2019 låg på -156 600 kroner i gjennomsnitt per bruk. Det er ein kraftig nedgang på heile 472 000 kroner samanlikna med 2018. Sjølv om nettoinvesteringa var negativ for desse bruka, vart det likevel investert ein del i nyanlegg. Det ble investert mest i maskiner og reiskap. Den samla gjelda var på 5,05 millionar kroner, ein nedgang på tre prosent. Rentekostnaden auka med 13 prosent frå 2018 til 2019.
Bruka med mjølkeproduksjon kombinert med svinehald på Jæren har hatt auke i jordbruksinntekta etter eit kraftig fall på 44 prosent frå 2017 til 2018. Jordbruksinntekta gjekk opp med sju prosent til 358 700 kroner per årsverk. Inntektsauke frå mjølk, storfekjøt og frå svinehaldet påverka resultatet positivt for bruk med mjølkeproduksjon kombinert med svinehald på Jæren. Jordbruks- inntekta gjekk opp, trass i at samla kostnader auka med seks posent frå 2018 til 2019.
Prisane på mjølk fall med 0,03 kroner per liter, medan pris på storfekjøt frå okse og kvige gjekk opp med 1,40 kroner per kg og pris på kukjøt fall med 0,21 kroner per kg. For slaktegris gjekk prisen ned med 0,20 kroner per kg, og smågrisprisen gjekk ned med 83 kroner per seld smågris.
Årskutalet auka med 2,6 årskyr til 54,1 årskyr. Ytinga gjekk opp med 1 prosent og låg på 8 318 liter per årsku i 2019. Det vart omsett seks prosent meir mjølk frå 2018 til 2019, i gjennomsnitt 402 200 liter mjølk. Det vart omsett 1,5 tonn meir storfekjøt inkludert kukjøt i 2019 enn i 2018, i gjennomsnitt 14,7 tonn. Det vart omsett 69,9 tonn slaktegris i 2019 og selt 625 smågris. Omsett kg slaktegris auka med seks prosent, medan tal smågris som vart selde, gjekk ned med ein prosent. Arbeidsinnsatsen gjekk opp med ti prosent, og var på 2,5 årsverk i 2019.
Nettoinvesteringane på desse bruka var i gjennomsnitt 94 500 kroner i 2019. Til samanlikning var nettoinvesteringane året før, i 2018, på 168 900 kroner. Blant bruka i denne gruppa vart det investert mest i driftsbygningar. Gjelda gjekk opp med om lag 0,7 millionar kroner til 9,8 millionar kroner.
Det er få bruk i denne gruppa med berre 11 bruk i 2019. Endringar på enkeltbruk, eller utskifting av bruk, kan gje store utslag for gruppa.
Mjølkeproduksjonsbruka utgjer den største gruppa av bruk på Jæren. Sjølv om jordbruksinntekta gjekk ned for denne gruppa, auka inntekta i gjennomsnitt for alle bruka på Jæren. Blant driftsformene som ikkje vert presenterte her, auka jordbruksinntekta med 40 prosent. Det er 33 bruk som er med i denne gruppa, som inkluderer blant anna bruk med korn og kylling som hadde stor auke i jordbruksinntekt frå 2018 til 2019.
Av dei samla inntektene til familien på Jæren, utgjorde driftsoverskotet frå jordbruket 50 prosent i 2019, 4,2 prosentpoeng meir enn i 2018. Tilleggsnæringar utgjorde fem prosent, og lønsinntekt 35 prosent. Resten av inntekta er skogbruk, anna næringsinntekt utanom bruket, pensjonar og kapitalinntekter.
Samla gjeld auka med 200 000 kroner frå 2018 og var på 6,0 millionar kroner per bruk i 2018 på Jæren. Rentekostnaden gjekk opp med 14 000 kroner til 201 000 kroner.
Maksimalt jordbruksfrådrag har vore 166 400 kroner sidan 2012. Tek ein omsyn til inntektsverknad av jordbruksfrådraget, vert den skattekorrigerte jordbruksinntekta for bruka frå Jæren 336 300 kroner per årsverk. Inntektsverknaden av jordbruksfrådraget utgjorde 26 600 per årsverk på Jæren. Det er ikkje teke omsyn til inntektsverknaden av jordbruksfrådraget i dei andre resultatmåla frå driftsgranskingane.
Agder og Rogaland utanom Jæren
For mjølkeprodusentane i Agder og Rogaland utanom Jæren, gjekk produksjonsinntektene ned med sju prosent og kostnadane gjekk ned med fire prosent. Dette ga eit fall i jordbruksinntekta på 22 prosent samanlikna med året før. Lågare inntekter frå mjølk og andre tilskot bidrog i stor grad til denne nedgangen. I gjennomsnitt vart jordbruksinntekta 240 800 kroner per årsverk. Årskutalet gjekk ned
med 2,2 til 25,7 årskyr. Ytinga per årsku var på 7 500 kg og , omsett mjølk gjekk ned med 10 prosent til 172 800 liter.
Mjølkeprisen gjekk ned med 0,18 kroner per liter i til 5,49. Produksjon av storfekjøt gjekk opp med 13 prosent og var på 7,1 tonn i 2019. Prisen på storfekjøt (utanom ku) gjekk ned med 1,80 kroner per kg, medan prisen på kukjøt gjekk ned med 2,00 kroner per kg.
Arbeidsinnsatsen gjekk litt opp, og utgjorde 1,9 årsverk i 2019. Nettoinvesteringa vart redusert med 160 00 kroner til 51 700 kroner i 2019. Det vart investert mest i driftsbygningar blant bruka i denne gruppa.
Bruka med kombinert mjølkeproduksjon og sauehald i Agder og Rogaland utanom Jæren oppnådde ei jordbruksinntekt på 193 600 kroner i 2019, det er 142 500 kroner (42 prosent) mindre enn i 2018. Produksjonsinntektene gjekk ned elleve prosent, som følgje av lågare inntekter på kjøt og mjølk.
I tillegg gjekk andre tilskot inklusive avlingsskadeerstatning, ned. Bruka med mjølk og sau hadde 21,3, årskyr, noko som er 1,3 mindre enn året før . Til saman vart det produsert 7 800 kg mjølk per årsku i 2019. Dette ga ein nedgang i mjølkeytinga på tre prosent samanlikna med året før. Det vart også omsett åtte prosent mindre mjølk i 2019, 152 400 liter. Tal vinterfôra sauer gjekk ned med 27 prosent til 116, og omsett lammekjøtt gjekk ned 20 prosent til 2,7 tonn. Mykje av nedgangen i produksjonsvolumet kan skuldast nedslakting av buskap grunna lite fôr i tørkeåret 2018.
Prisen på lammekjøt auka med 1,28 kroner per kg og prisen på storfeslakt (okse og kvige) gjekk opp med 1.22 kroner per kg. Prisen på kukjøt og sauekjøt gjekk ned med høvesvis 5,00 og 4,78 kroner per kg.
Mjølkeprisen gjekk ned med 0,07 kroner per liter. Det er særleg nedgang i inntektene frå sauehaldet, samt nedgang i mjølkeproduksjon som bidrog til at husdyrinntektene fall frå 2018 til 2019.
Arbeidsinnsatsen var omtrent uendra på 1,9 årsverk i 2019. I 2019 låg nettoinvesteringane på 2 400 kroner, noko som er ein nedgang på 105 700 kroner samanlikna med året før. Negative nettoinvesteringar i driftsbygningar bidrog hovudsakleg til denne nedgangen. Det vart investert mest i maskiner og reiskap.
Jordbruksinntekta for bruk med einsidig sauehald i Agder og Rogaland andre bygder gjekk svært mykje tilbake frå 2018 til 2019. Jordbruksinntekta var på 98 700 kroner, som er ein nedgang på 43 prosent samanlikna med året før. Produksjonsinntektene gjekk i ned med 15 prosent frå 2018 til 2019 (i hovudsak som følgje av at det i 2018 vart utbetalt avlingsskadeerstatning pga. tørke). Mykje av dette skuldast periodisering av avlingsskadeerstatning og nedslakting av dyr i samband med fôrsvikt i 2018.
Tal vinterfôra sauer gjekk ned med 15 prosent frå 2018 til 2019 til 135 vinterfôra suer. I tillegg gjekk omsett sau- og lammekjøt ned med seks prosent. I alt vart det produsert 4,3 tonn sau- og lammekjøt.
Etter fleire år med fallande prisar som følgje av overproduksjon, gjekk prisane opp for saue- og lammekjøt med høvesvis fem og fire prosent. I snitt var prisen på sauekjøt på 10,57 kroner, medan prisen på lammekjøt låg på 50,29 kroner. Dei variable kostnadene gjekk ned med 15 prosent, medan dei faste kostnadene inkl. avskrivingar gjekk ned med fem prosent.
Nettoinvesteringa var negativ for desse bruka i 2018. I 2019 auka nettoinvesteringane til 57 000 kroner i snitt per bruk. Også her vart det investert mest i maskiner og reiskap.
Driftsoverskotet frå jordbruket utgjorde 31 prosent av familiens samla inntekter i gjennomsnitt for alle bruka frå Agder og Rogaland andre bygder, ein nedgang på heile ti prosentpoeng frå 2018.
Tilleggsnæringar utgjorde sju prosent, og lønsinntekt utgjorde 49 prosent av familiens samla inntekter.
Resten av inntekta er skogbruk, anna næringsinntekt utanom bruket, pensjonar og kapitalinntekter.
Samla gjeld gjekk ned med fem prosent frå 2018 til 2019, til 4,0 millionar kroner i Agder og Rogaland andre bygder. Rentekostnadene auka med fire prosent til 128 700 kroner.
Tek ein omsyn til inntektsverknad av jordbruksfrådraget, vert den skattekorrigerte jordbruksinntekta for bruka frå dei andre bygdene i Rogaland og Agder 261 400 kroner per årsverk.
Inntektsverknaden av jordbruksfrådraget utgjorde 28 000 kroner per årsverk.
Samla oversikt for 2019
Tabell 2.1 Samla oversikt over driftsoverskot per bruk, jordbruksinntekt og skattekorrigert vederlag per årsverk. Alle beløpa i tabellen er oppgjevne i nominelle kroner. Jordbruksinntekt per. årsverk er definert som løn til alt arbeid og rente på eigenkapitalen
2018 2019 2018 2019 2018 2019
Rogal./Agder, alle 156 371 422 900 418 400 285 800 268 200 315 700 295 500 Jæren, alle 64 371 427 800 543 200 270 800 309 800 299 400 336 300 200‐300 daa 14 255 412 200 364 800 281 000 203 900 311 500 228 300 300‐500 daa 17 385 332 000 410 900 184 100 232 900 211 000 261 100
> 500 daa 14 383 615 800 704 800 276 900 297 200 300 500 320 200 Mjølk 20 331 454 100 401 700 264 700 225 600 295 800 253 600 Mjølk/gris 11 554 719 200 855 300 335 500 358 700 360 900 379 800 Andre bygder, alle 92 370 419 500 307 900 297 700 233 400 328 700 261 400 100‐200 daa 15 163 184 400 134 300 187 200 169 800 227 800 204 600 200‐300 daa 20 245 281 300 170 500 214 000 155 100 244 200 182 400 300‐500 daa 31 378 425 600 294 600 293 500 214 500 328 200 246 200
> 500 daa 22 675 725 700 574 900 371 000 285 100 398 500 310 000 Mjølk 30 384 483 600 397 500 307 400 240 800 340 400 270 700 Mjølk/sau 8 489 591 000 318 400 334 100 193 600 365 000 222 800
Sau 19 273 145 800 79 900 172 700 98 700 205 000 124 500
Skattekorrigert vederlag per årsverk
JærenAgder og Rogaland andre bygder
Tal bruk
Inn‐
marks‐
areal
Driftsoverskot per bruk Jordbruksinntekt per årsverk
Jordbruksinntekt er definert som løn til alt arbeid og rente på eigenkapitalen per årsverk, og varierer mellom ulike produksjonar og storleik på bruka.
Skattefordel for bønder er skattelette i form av eit ekstra jordbruksfrådrag i allmenn inntekt.
Det blir rekna ein inntektsverknad av skatteletten tilsvarande den inntekta ein må ha for å oppnå same kjøpekraft som skatteletten genererer.
Nettoinvestering er nyanlegg minus avskrivingar, fråsal og investeringstilskot.
Driftsgranskingane i jord- og skogbruk er basert på eit tilfeldig utval av bruk frå heile landet. I 2019 var det i alt 930 bruk med i driftsgranskingane. Bruka frå Rogaland og Agder vert delte inn i to regionar, «Jæren» og «Agder og Rogaland andre bygder». Årsaka er at Jæren har betre grunnlag for jordbruksproduksjon enn resten av Rogaland og Agder. I alt var det med 64 bruk frå Jæren og 92 bruk frå resten av Rogaland og Agder-fylka. Utvalet av bruk som deltek, skal vere representativt for regionen.
Alle dei presenterte resultata er gjennomsnittstal frå større grupper av bruk. Mindre grupper er ikkje presenterte, men er med i gjennomsnittstala. Det er stor spreiing i materialet, noko som ikkje kjem fram her. Gjennomsnittstala for dei 156 bruka i Agder og Rogaland gjev likevel ein god peikepinn på korleis den økonomiske utviklinga for jordbruket har vore.
Figur 2.1 Jordbruksinntekt per årsverk à 1845 timar i perioden 2010–2019 0
50 000 100 000 150 000 200 000 250 000 300 000 350 000 400 000 450 000
2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019
Vederlag til arbeid og egenkapital, 2019‐ kroner
Jæren Agder og Rogaland andre bygder Landet
3 Trendar og økonomisk utvikling siste tiåret
3.1 Resultatmål i jordbruket
Driftsoverskotet er produksjonsinntekter minus kostnader. Driftsoverskotet skal dekke vederlag til familiens eigen arbeidsinnsats, eventuelt anna ubetalt arbeid og vederlag til både eigen og lånt kapital.
Figur 3.1 viser at Jæren har hatt høgast driftsoverskot i løpet av tiårs perioden, sjølv om det har vore ein del variasjon over tid. I 2018 var det eit kraftig fall i driftsoverskotet på Jæren, før det auka igjen i 2019.
Driftsoverskotet i Andre bygder har vore lågare samanlikna med Jæren, men har i stor grad halde tritt med utviklinga til landsgjennomsnittet. I perioden 2011 til 2014 har driftsoverskotet i Andre bygder vore høgare enn landsgjennomsnittet, medan det motsette har vore tilfelle i dei tre siste åra med unnatak av 2018.
Det kraftige fallet blant bruka på Jæren i perioden 2016-2018 skuldast fleire faktorar. Det var ein auke i kostnader knytt til kraftfôr og grovfôr. Også andre kostnader har auka gjennom perioden. Dessutan var det prisnedgang på fleire viktige husdyrprodukt. Som følgje av lågare prisar og lågare produksjon i svinehaldet, gjekk driftsoverskotet blant produsentane av mjølk og gris kraftig tilbake frå 2017 til 2018.
Produksjonen for denne driftsforma auka i 2019, som bidrog til driftsoverskotet på Jæren auka frå året før. Ei anna medverkande årsak skyldast høgare inntekter for produsentar av slaktekylling.
Også i Andre bygder har det vore kostnadsauke knytt til forkjøp og andre kostnader, i tillegg til prisnedgang på viktige husdyrprodukt. I 2018 vart denne effekten motverka av produksjonsauke i tillegg til avlingsskadeerstatning som vart utbetalt i samband med tørken. Ettersom erstatningane vart utbetalt i 2018, medan enkelte av etterverknadane i form av lågare produksjon søm følgje av formangel etter tørken kom i 2019, vart produksjonsinntektene kraftig redusert. Også kostnadane vart redusert frå 2018 til 2019, men ikkje i stor nok grad til å kompensera for fall i inntektene. Desse faktorane bidrog til at driftsoverskotet falt kraftig.
Figur 3.1 Driftsoverskot per bruk i ulike område, 2010‐2019.
200 000 250 000 300 000 350 000 400 000 450 000 500 000 550 000 600 000 650 000 700 000 750 000
2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019
Driftsoverskot, 2019‐kroner
Jæren Heile landet Andre bygder
Figur 3.2 Driftsoverskot per bruk i ulike fylke, 2010‐2019.
Av figur 3.2 kan ein observera at driftsoverskotet i Agder auka i perioden 2010-2013. Med unnatak av 2016 gjekk driftsoverskotet ned med kr 90 000 målt i faste 2019 kroner fram til 2017. Dei store utslaga i 2018 og 2019 er samanfallande med utviklinga i Andre bygder. Auken i 2018 og nedgangen i 2019 var større for bruka i Agder, samanlikna med Andre bygder totalt sett. Utviklinga i driftsoverskotet i Rogaland følgjer i stor grad den same utviklinga som Jæren.
Figur 3.3 viser gjennomsnittleg jordbruksinntekt for Jæren, Andre bygder og heile landet i perioden 2010 til 2019, medan figur 3.4 og 3.5 viser jordbruksinntekt for driftsformene mjølk og svin på Jæren, mjølk og storfe på Jæren, mjølk og storfe i Andre bygder, mjølk og sau i Andre bygder, sau Andre bygder og ammekyr Andre Bygder i same periode. Jordbruksinntekt er her definert som vederlag til alt arbeid og eigenkapital per årsverk, og viser kor mykje som er att til å dekke alt arbeid på bruket (også leigd hjelp) og forrenting av eigenkapitalen.
150 000 200 000 250 000 300 000 350 000 400 000 450 000 500 000 550 000 600 000 650 000
2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019
Driftsoverskot, 2019‐kroner
Heile landet Rogaland Agder
Figur 3.3 Jordbruksinntekt, målt som vederlag til arbeid og eigenkapital per årsverk, Jæren og Andre bygder samanlikna med gjennomsnitt for landet, 2010–2019.
Jordbruksinntekta på Jæren har lege godt over landsgjennomsnittet i heile perioden unntatt i 2014, då det var liten skilnad mellom Jæren, Andre bygder og heile landet. Som vist i figur 3.12, har det vore store investeringskostnader på Jæren i forhold til dei andre landsdelane dei siste åra, noko som har påverka resultatet for denne regionen. Investeringar fører ofte til betre resultat på litt sikt, sjølv om resultatet i åra rundt investeringa er noko dårlegare enn på bruk som ikkje har investert. 2015 og 2016 ser ut til å ha vore svært gode år for Jærbøndene, medan det var ei negativ utvikling i 2017 og 2018. Utviklinga i vederlag til arbeid og eigenkapital følger i stor grad av utviklinga i driftsoverskotet, men vert også påverka av tal arbeidstimar og endringar i rentekostnadane. Høgare driftsoverskot i 2019 bidrog til høgare vederlag på Jæren, sjølv om både rentekostnadene og tal arbeidstimar gjekk opp.
Andre bygder har følgt utviklinga for landsgjennomsnittet heilt fram til 2014, men har i perioden fram til 2017 vore ein del lågare. I motsetnad Jæren og resten landet, gjekk vederlaget for bruka i Andre bygder ned med kr 70 500 frå 2018 målt i faste 2019 kroner. Lågare driftsoverskot forklarer i stor grad den kraftige nedgangen i Andre bygder, ettersom det var relativt små endringar i både rentekostnader og tal arbeidstimar.
150 000 200 000 250 000 300 000 350 000 400 000 450 000
2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019
Vederlag til arbeid og eigenkapital, 2019‐kronerJæren
Andre bygder Heile landet
Figur 3.4 Jordbruksinntekt målt som vederlag til arbeid og eigenkapital per årsverk, for ulike driftsformer, Jæren 2010‐
2019.
Figur 3.5 Jordbruksinntekt målt som vederlag til arbeid og eigenkapital per årsverk, for ulike driftsformer, Andre bygder
150 000 250 000 350 000 450 000 550 000 650 000
2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019
Vederlag til arbeid og eigenkapital, 2019‐kronerJæren, mjølk og svin Jæren, mjølk og storfe
50 000 100 000 150 000 200 000 250 000 300 000 350 000 400 000
2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019
Vederlag til arbeid og eigenkapital, 2019‐kronerAndre bygder mjølk og storfe Andre bygder mjølk og sau
Andre bygder sau Andre bygder. ammeku
Det er driftsforma mjølk og svin på Jæren som har hatt høgast jordbruksinntekt av dei presenterte driftsformene i tiårsperioden, med unnatak av 2013 og 2018, sjå figur 3.4. Denne driftsforma hadde eit kraftig fall i 2018 som følgje av lågare produksjon og prisar. Produksjonen av mjølk, storfekjøt og svinekjøt auka for denne driftsforma i 2019, som igjen bidrog til ein auke i jordbruksinntekta frå 2018 til 2019. Også i 2019 var det mjølk og svin som hadde den høgaste jordbruksinntekt med om lag kr 360 000 i snitt. Det er få bruk i denne gruppa, så utskifting av bruk og endringar på enkeltbruk kan gje store utslag.
Driftsformene sau og ammekyr i Andre bygder har hatt lågast jordbruksinntekt i perioden. I 2019 oppnådde sau i Andre bygder ei jordbruksinntekt per årsverk på kr 100 000 i snitt. Alle dei presenterte driftsformene med unnatak av ammeku (Andre Bygder) og mjølk og svin (Jæren) hadde ein nedgang i vederlag til arbeid og eigenkapital per årsverk frå 2018 til 2019. Lågare produksjon og prisar bidrog til nedgang i jordbruksinntekta for dei fleste husdyrproduksjonane. Auka produksjon av storfekjøt, auka tilskot, samt lågare renteutgifter og arbeidsforbruk bidrog likevel til høgare jordbruksinntekt for bruka med ammeku i Agder og Rogland andre bygder.
I figurane 3.6- 3.8 er lønsevne per time presentert. Lønsevne per time er arbeidsforteneste til familien pluss kostnader til leigd arbeid delt på alle innsette arbeidstimar. Lønsevna syner kor mykje som er igjen til løn når all innsett kapital har fått godtgjering. Kalkulasjonsrenta låg tidlegare på tre prosent, men var sett til to prosent i perioden 2015-2019.
Figur 3.6 Lønsevne per time, gjennomsnitt for landet, Jæren og Andre bygder, 2010‐2019.
Av figur 3.6 kan ein sjå at det har vore ein nedgang i lønsevne per time på Jæren i perioden frå 2015 til 2018, medan det har vore ein auke frå 2018 til 2019. I Andre bygder gjekk lønsevna kraftig ned. Figur 3.7 og 3.8 visar lønsevne per time fordelt på ulike produksjonane på Jæren og i Andre Bygder. Utviklinga i lønsevne for dei ulike driftsformene er i stor grad samanfallande med utviklinga i vederlag til arbeid og eigenkapital over tid. I perioden 2015 til 2017 låg driftsforma mjølk og svin på Jæren ein del høgare samanlikna med dei andre driftsformene på Jæren og i Andre Bygder. I løpet av dei siste to årene, har forskjellen i lønsevne mellom driftsformene vorte mindre. Likevel er det ein forskjell på 150 kr per time mellom dei driftsformene som har den høgaste og lågaste lønsevna i 2019.
60,00 80,00 100,00 120,00 140,00 160,00 180,00 200,00 220,00 240,00
2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019
Lønsevne per time, 2019‐kroner
Heile landet Jæren Andre bygder
Figur 3.7 Lønsevne per time, ulike produksjonar, Jæren, 2010‐2019.
Figur 3.8 Lønsevne per time, ulike produksjonar, Andre bygder, 2010‐2019.
3.2 Totaløkonomi
Nettoinntekt er eit resultatmål for totaløkonomien (hushaldsinntekta) for brukarfamilien.
Nettoinntekta er samla driftsoverskot frå alle næringar, løner, pensjoner, renteinntekter, verdi av eige arbeid på nyanlegg med frådrag av betalte renter og kår. I 2019 ligg Jæren og Andre bygder begge under landsgjennomsnittet når det gjeld nettoinntekt. I Andre bygder var det ein nedgang i nettoinntekta, medan det var ein stor auke på Jæren. Av dei to regionane var det det Jæren som hadde høgast nettoinntekt med kr 876 100, men forskjellen mellom regionane var berre kr 11 500 i 2019.
Figur 3.9 Nettoinntekt i gjennomsnitt per bruk, Jæren og Andre bygder samanlikna med Landet, 2010‐2019.
Nedgangen i nettoinntekt i Andre Bygder skuldast i hovudsak nedgang i driftsoverskotet i jordbruket, sidan bidraget frå andre næringar, lønsinntekt, kapitalinntekter og pensjoner auka. Også på Jæren er det auke i driftsoverskotet i jordbruket som forklarer endringa i nettoinntekta frå 2018 til 2019. Med unnatak av bidraget frå andre næringar, var det også her ein auke frå dei andre inntektskomponentane.
Figur 3.10 og 3.11 viser fordelinga av bidraget til nettoinntekt på Jæren og Andre bygder over tiårsperioden. Bidraget frå lønsinntekt og driftsoverskot utgjer over 80 prosent i begge regionane. I Andre bygder har det vore ein nedgang i bidraget frå jordbruket i løpet av dei siste åra, medan lønsinntekt utgjer ein større del av nettoinntekta.
500 000 600 000 700 000 800 000 900 000 1000 000 1100 000
2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019
Nettoinntekt, 2019‐kroner
Nettoinntekt Jæren Nettoinnt. andre bygder Heile landet
Figur 3.10 Prosentvis fordeling av samla inntekt i Jæren, 2010‐2019.
Figur 3.11 Prosentvis fordeling av samla inntekt i Andre bygder, 2010‐2019.
0 % 10 % 20 % 30 % 40 % 50 % 60 % 70 % 80 % 90 % 100 %
2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 Kapitalinntekter Pensjonar og sjukepengar
Lønsinntekt Driftsoverskot, andre næringar Driftsoverskot, jordbruk
0 % 10 % 20 % 30 % 40 % 50 % 60 % 70 % 80 % 90 % 100 %
2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 Kapitalinntekter Pensjonar og sjukepengar
Lønsinntekt Driftsoverskot, andre næringar
3.3 Nettoinvesteringar, gjeld og gjeldsprosent
Nettoinvesteringar er investeringar gjorde i løpet av året, minus avskrivingar, investeringstilskot og verdien av selde eigedelar. Positiv nettoinvestering vil seie ei oppbygging av produksjonsapparatet.
Svingingar i nettoinvesteringar må sjåast i lys av rentenivå, forventningar til framtidig rentenivå, samt gjeldsgraden og lønsemda til gardsbruket. Sjølv om nettoinvesteringar ikkje inkluderer investeringstilskot, inngår slike tilskot i investeringsplanlegginga. Til ei viss grad vert derfor utviklinga i nettoinvesteringane påverka av tilskotsmidlar til landbruket.
Sjølv i relativt store grupper vil større investeringar på enkeltbruk gje utslag for gjennomsnittet for gruppa. Ein må difor vurdere nettoinvestering over tid. Figur 3.12 viser nettoinvesteringane for ulike landsdelar. Jæren, Agder og Rogaland andre bygder og Trøndelag andre bygder er dei landsdelane som har investerer mest. I 2019 var nettoinvesteringane på Jæren negative. Negative nettoinvesteringar vil sei at produksjonsapparatet ikkje vert fornya i takt med slitasjen.
Figur 3.12 Akkumulerte nettoinvesteringar 2002–‐2019 og nettoinvestering i 2019 for ulike landsdelar.
Av figur 3.13 kan ein sjå at i perioden 2014-2016 har investeringane vore høgare i Andre bygder samanlikna med Jæren, I resten av tiårsperioden har investeringane vore høgast på Jæren. Samla sett har Jæren hatt dei høgaste nettoinvesteringane dersom ein ser perioden frå 2002 til 2019 under eitt.
Det kan ein sjå av figur 3.12. I 2019 var nettoinvesteringane ein del lågare både på Jæren og i Andre bygder samanlikna med 2018. Etter fleire år med relativt høge nettoinvesteringar i begge regionar, er det ikkje uventa at nivået på investeringane faller. På Jæren vart det investert mest i jord, vegar og vassanlegg, medan det i Andre Bygder vart investert mest i mjølkekvote i 2019.
‐100 200 500 800 1100 1400 1700 2000 2300 2600 2900 3200 Austlandet flatbygder
Austlandet andre bygder Jæren Agder/Rog.a.b.
Vestlandet Trøndelag fl Trøndelag a.b.
Nord‐Noreg
2002‐2018 2019
Figur 3.13 Nettoinvesteringar per bruk, Jæren og Andre bygder samanlikna med landet, 2010‐2019.
Gjeld er her all gjelda til brukarfamilien, også privat gjeld slik som gjeld til bustad, bil og studielån.
Gjelda har vore aukande gjennom perioden både for Jæren og for landet, sjå figur 3.14. Når det gjeld Jæren, kan ein observere ein liten nedgang frå 2015 til 2016, samt frå 2011 til 2012. For Andre bygder har det vore ein auke i gjelda i perioden 2011 til 2017, medan det dei to siste åra har vore ein nedgang.
På landbasis var auken i gjelda frå 2018 til 2019 låg samanlikna med tidlegare år. Utviklinga i gjeld må sjåast i samanheng med nettoinvesteringane, sjå figur 3.12. Bruka på Jæren ligg i gjennomsnitt på seks millionar kroner i gjeld, noko som er 1,9 millionar kr høgare enn gjennomsnittet for landet. Når det gjeld bruka i resten av Rogaland og Agder, hadde desse i gjennomsnitt fire millionar kr i gjeld i 2019, noko som er litt lågare enn landsgjennomsnittet.
Figur 3.14 Gjeld i gjennomsnitt per bruk, Jæren og Andre bygder samanlikna med landet, 2010‐2019.
‐100 000 ‐ 100 000 200 000 300 000 400 000 500 000 600 000
2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019
Nettoinvesteringar per bruk, 2019‐ kronerJæren Andre bygder Heile landet
‐ 1000 000 2000 000 3000 000 4000 000 5000 000 6000 000 7000 000
2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019
Gjeld, 2019‐kroner
Jæren Andre bygder Heile landet
Figur 3.15 Gjeldsprosent per bruk, Jæren og Andre bygder samanlikna med landet, 2010‐2019.
Gjeldsprosenten viser kor stor del av eigedelane som er finansierte med framandkapital. Bruka på Jæren hadde ein gjeldsprosent på 55,2 prosent i 2019, medan gjennomsnittet for Andre bygder og heile landet var på høvesvis 53,8 og 48,4 prosent, sjå figur 3.15. Gjeldsprosenten for Jæren gjekk ned med to prosentpoeng, etter at at han gjekk opp frå 2017 til 2018. For Andre bygder kan ein observere ein nedgang, etter ein auke i perioden 2014-2018 . Også for for landet gjekk gjeldsprosenten ned etter ein auke frå 2017 til 2018. Lågare gjeldsprosent gjer høgare soliditet, som igjen bidreg at det er lettare å handtera år med underskudd.
3.4 Inntektsverknad av jordbruksfrådraget
Jordbruksfrådraget er eit inntektspolitisk verkemiddel for å auke disponibel inntekt etter skatt for bøndene. Dette verkemiddelet er ikkje omfatta av WTO-avtalen. Jordbruksfrådraget vart innført i 2000 og har gradvis auka sidan då. I 2007 vart maksimalt frådrag auka frå kr 71 500 til kr 142 000, og har lege på same nivå til og med 2011. Frå 2012 har det maksimale frådraget vore på kr 166 400.
Inntektsverknaden av jordbruksfrådraget påverkar ikkje resultatmåla i driftsgranskingane, og kjem i tillegg til dei presenterte resultatmåla. Jordbruksfrådraget er etter kvart blitt ein del av inntekts - politikken i jordbruket, og jordbruksfrådraget vert gjeve til skatteytarar som har inntekt frå jordbruks- og/eller hagebruksverksemd eller driv med honning- og /eller pelsproduksjon som næring, sjølv om verksemda ikkje er knytt til jordbruk.
For 2019 gjaldt følgjande: Ved næringsinntekt opp til kr 63 500 vart jordbruksfrådraget lik inntekta;
ved næringsinntekt frå kr 63 500 og opp til kr 334 300 vart frådraget kr 63 500 pluss 38 prosent av all inntekt over kr 63 500. For å få maksimalt frådrag på kr 166 400, må næringsinntekta være lik eller høgare enn kr 334 300. Frådraget kan delast mellom brukar og eventuell ektefelle. Skattelette vert rekna til 22 prosent av jordbruksfrådraget.
35,0 40,0 45,0 50,0 55,0 60,0 65,0
2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019
prosent
Jæren Andre bygder Heile landet
Det vart registrert kor stort jordbruksfrådraget var på alle bruka i driftsgranskingane i 2019 for å sjå på utnyttingsgraden. I gjennomsnitt per deltakarbruk for heile landet var jordbruksfrådraget kr 133 486.
Bruka på Jæren låg høgare enn landsgjennomsnittet og fekk i snitt eit frådrag på kr 146 012. Bruka i Andre bygder låg under landsgjennomsnittet med kr 127 153. Jordbruksfrådrag føreset at skatteytar har næringsinntekt å trekke frådraget frå. Ein må også vere klar over at andre frådrag kan redusere effekten av jordbruksfrådraget.
Tabell 3.1 Jordbruksfrådrag 2019, region
Regionar Tal bruk
Tal bruk med maks.
frådrag
Tal bruk utan frådrag
Jordbruks‐
frådrag, kroner
Skatte‐
reduksjon
Inntekts‐
verknad per årsverk Austlandet,
flatbygder
185
87
30
114 527
25 196
37 415
Austlandet, andre b
146
59
16
115 702
25 454
32 397
Jæren
64
42
3
146 012
32 123
26 584
Agder/Rogaland,
andre b.
92
46
8
127 153
27 974
27 951
Vestlandet
188
116
11
149 006
32 781
28 504
Trøndelag flatbygder
73
47
4
142 245
31 294
38 985
Trøndelag, andre
bygder
72
39
5
137 887
30 335
31 658
Nord‐Noreg
110
85
2
151 764
33 388
30 720
Alle 930 521 79 133 486 29 367 31 318
Tabell 3.2 Jordbruksfrådrag gruppert etter bruksstorleik, i 2019
Arealgruppe Tal bruk
Tal bruk med maks.
frådrag
Tal bruk utan frådrag
Jordbruks‐
frådrag, kroner
Skatte‐
reduksjon
Inntekts‐
verknad per årsverk
Jæren
100‐200 daa
9
7
0
147 133
32 369
42 024
200‐300 daa
14
7
1
123 372
27 142
24 413
300‐500 daa
17
9
1
138 081
30 378
28 209
over 500 daa
17
13
1
159 864
35 170
23 010
Alle
64
42
3
146 012
32 123
26 584
Andre bygder
100‐200 daa
15
3
4
91 067
20 035
34 800
200‐300 daa
20
7
2
114 587
25 209
27 341
300‐500 daa
31
15
2
130 881
28 794
31 661
over 500 daa
22
19
0
159 183
35 020
24 890
Alle
92
46
8
127 153
27 974
27 951
Tabell 3.3 Jordbruksfrådrag gruppert etter driftsformer, i 2019
Driftsform Tal bruk
Tal bruk med maks.
frådrag
Tal bruk utan frådrag
Jordbruks‐
frådrag, kroner
Skatte‐
reduksjon
Inntekts‐
verknad per årsverk
Jæren
Mjølk
20
13
1
140 743
30 963
28 049
Mjølk‐svin
11
9
1
142 559
31 363
21 125
Mjølk‐sau
10
7
0
170 944
37 608
31 710
Andre bygder
Mjølk
30
22
0
156 566
34 445
29 964
Mjølk‐sau
8
6
0
154 674
34 028
29 242
Sau
19
3
4
70 256
15 456
25 771
Figur 3.16 Skattejustert jordbruksinntekt målt som skattejustert vederlag til arbeid og eigenkapital samanlikna med jordbruksinntekt før justering, 2010‐2019.
4 Tilleggsnæringar
Å drive med ulike tilleggsnæringar er vanleg i landbruket. Tilleggsnæring relaterer seg til næringsverksemd som tek utgangspunkt i gardens ressursar, som til døme bygningar og maskinar.
Under denne kategorien finn ein blant anna utleige av kårhus, maskinkøyring, vidareforedling, vareproduksjon og gardsturisme. Arbeid innan tilleggsnæring vert i stor grad utført av brukarfamilien, men også leid hjelp nyttast i en viss grad.
Omfanget av tilleggsnæring varierer frå bruk til bruk. Ofte kan det vere fleire type tilleggsnæring på eit enkelt bruk, men nokre tilleggsnæringar er meir vanlege enn andre. Dette gjeld i særleg grad utleie av kårhus og maskinkøyring. I figur 4.1 kan ein sjå at 76 prosent av driftsgranskingsbruka i Agder og Rogaland hadde omsetning frå tilleggsnæring i 2019, og 64 prosent hadde omsetning over kr 20 000.
For heile landet er tilsvarande tal 82 og 67 prosent. Bidraget til totaløkonomien varierer ein del frå bruk til bruk, men i gjennomsnitt bidreg driftsoverskotet i tilleggsnæring til 10 prosent av nettoinntekta når ein ser på heile landet. I Agder og Rogaland låg bidraget litt lågare, mellom 7 og 8 prosent.
Figur 4.1 Prosentdel av bruk med tilleggsnæring og bruk med over 20 000 i omsetning, ulike landsdelar og landet.
4.1 Økonomi og arbeidsforbruk
Når det gjeld gjennomsnittleg driftsoverskot per bruk, kan ein sjå av figur 4.2 at med unnatak av enkeltår, er det liten forskjell mellom Agder og Rogaland og resten av landet. Driftsoverskot per bruk er målt i faste 2019-kroner og gjennomsnittet for Agder og Rogaland var på kr 67 700, medan det for resten av landet var kr 70 500 for 10-årsperioden. Også når det gjelder arbeidsforbruk i tilleggsnæring er det liten forskjell, då gjennomsnittleg arbeidsforbruket var høvesvis 175 og 178 timar. Både driftsoverskot og arbeidsforbruk låg høgare enn landsgjennomsnittet i fyrste delen av perioden, medan det motsette har vore tilfelle dei siste åra.
Figur 4. 2 Gjennomsnittleg driftsoverskot i tilleggsnæring 2010‐2019, Agder og Rogland og heile landet, 2019 kroner
Figur 4. 3 Gjennomsnittleg arbeidsforbruk i tilleggsnæring 2010‐2019, Agder og Rogland og heile landet
Dersom ein ser på driftsoverskot per time, kan ein observera at bruka i Agder og Rogaland ligg høgare samanlikna med resten av landet. I snitt over tiårsperioden låg driftsoverskotet per time på høvesvis 419 og 399 kroner. Også her er det relativt liten forskjell mellom de to ulike gruppene. I perioden 2010–
2013 låg driftsoverskotet per time stabilt, men har sidan 2014 vore aukande.
0 20 000 40 000 60 000 80 000 100 000 120 000
2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019
Driftsoverskot per bruk, 2019 kronerAgder og Rogaland Heile landet
0 50 100 150 200 250 300
2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019
Timar
Agder Rogaland Heile Landet
Figur 4.4 Gjennomsnittleg driftsoverskot per time i tilleggsnæring 2010‐2019, Agder og Rogland og heile landet, 2019 kroner
0 100 200 300 400 500 600 700
2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019
Driftsoverskot per time, 2019 kronerAgder Rogaland Landet
5 Tabellsamling 2015‐2019
Tabellsamlinga inneheld tabellar med tal frå driftsgranskingane for åra 2013–2017. Det er presentert tabellar for kvart fylke, storleiksgrupper og dei viktigaste driftsformene. Det er følgjande hovudtabellar:
1. Fylkestal, Rogaland 2. Fylkestal, Vest-Agder 3. Fylkestal, Aust-Agder 4. Jæren, alle bruk
5. Jæren, storleiksgruppe 3(100–199 daa), alle driftsformer 6. Jæren, storleiksgruppe 4(200–299 daa), alle driftsformer 7. Jæren, storleiksgruppe 5 (300–500 daa), alle driftsformer 8. Jæren, storleiksgruppe 6 (Over 500 daa), alle driftsformer 9. Jæren, mjølkeproduksjon og storfeproduksjon
10. Jæren, mjølkeproduksjon og svinehald 11. Andre bygder, alle bruk
12. Andre bygder, storleiksgruppe 3(100–199 daa), alle
13. Andre bygder, storleiksgruppe 4(200–299 daa), alle driftsformer 14. Andre bygder, storleiksgruppe 5(300–500 daa), alle driftsformer 15. Andre bygder, storleiksgruppe 6 (Over 500 daa), alle driftsformer 16. Andre bygder, mjølkeproduksjon og storfeproduksjon
17. Andre bygder, mjølkeproduksjon og sauehald 18. Andre bygder, sauehald
19. Andre bygder, storfekjøt spesialisert
20. Agder og Rogaland, mjølkeproduksjon, storleiksgruppe under 20 årskyr 21. Agder og Rogaland, mjølkeproduksjon, storleiksgruppe 20-29,9 årskyr 22. Agder og Rogaland, mjølkeproduksjon, storleiksgruppe frå og med 30 årskyr
Tabellane er delt inn i seks delar: a, b, c, d, e og f
Del a: Produksjonstekniske data og oppnådde prisar.
Del b: Nettoinvesteringar
Del c: Produksjonsinntekter per bruk Del d: Kostnader per bruk
Del e: Resultatrekning
Del f: Balanse og arbeidskapital per 31.12
Fylkestal, Rogaland
Tabell 1a. Produksjonstekniske data og oppnådde prisar
År 2015 2016 2017 2018 2019
Tal bruk 97 101 98 96 97
Alder på brukar 47 48 46 46 47
Arealfordeling og avling
Korn, daa 4,2 8,5 8,4 6,9 5,8
Grovfôr, daa 341,1 344,6 356,3 362,8 376,9
Anna areal, daa 2,4 2,8 1,6 3,2 2,4
Jordbruksareal, daa 347,6 355,9 369,0 372,9 385,0
‐ herav leigd areal, daa 125,3 131,2 134,5 137,7 148,7
Korn, FEm pr daa 1) 383 425 431 582 561
Grovfôr, FEm pr daa 387 372 367 350 394
Jordbruksareal, FEm pr daa 387 374 369 356 398
Husdyrproduksjon
Tal årskyr 19,4 19,1 20,8 21,8 22,6
Kumjølk, liter omsett 141 042 133 998 142 663 156 670 161 728
Mjølkekvote 147 113 140 997 152 433 166 278 167 783
Produsert mjølk pr årsku, kg 8 000 7 751 7 641 7 941 7 924
Storfekjøt, kg omsett 5 026 5 071 6 282 6 856 7 147
Tal avlsgriser 9,1 9,9 9,8 7,1 5,6
Salbare smågriser 200 195 203 173 172
Svinekjøt slaktegris, kg omsett 12 998 11 287 13 583 13 376 11 763
Tal vinterfôra sauer (vfs) 66 71 71 60 57
Kg kjøt pr vfs 27 29 26 28 31
Ull, kg omsett pr vfs 4,3 4,0 3,9 3,7 4,3
Arbeidsforbruk, timar
Brukar 2 030 1 942 2 033 2 011 2 059
Ektefelle 254 322 326 350 410
Barn under 17 år 36 22 26 21 19
Sum familie 2 321 2 286 2 384 2 383 2 489
Leigd arbeid 1 007 1 011 1 059 951 1 044
Sum timar i jordbruket 3 329 3 297 3 443 3 333 3 533
Sum timar i skogbruket 9 17 18 15 13
Sum timar tilleggsnæring 151 191 168 107 92
Familiens arbeid på nyanlegg 15 32 20 14 29
Familiens arbeid i anna verksemd i alt 1 315 1 308 1 220 1 292 1 238 Oppnådde prisar
Bygg, kr pr kg 2,26 2,39 2,47 2,56 2,65
Hvete, kr pr kg 2,39 2,52 2,63
Kumjølk, kr pr l 5,25 5,54 5,71 5,67 5,61
Kukjøt, kr pr kg 45,62 47,53 48,77 48,88 46,65
Anna storfekjøt, kr pr kg 52,54 53,74 53,57 52,08 51,85
Smågris for sal, kr pr stk. 1 114,42 1 025,95 961,74 862,81 836,69
Svinekjøt slaktegris, kr pr kg 29,09 28,82 27,30 26,24 26,31
Sau‐ og lammekjøt, kr pr kg 53,90 48,86 42,50 41,64 43,97
Ull, kr pr kg 35,66 35,15 38,19 40,41 38,73
1) Inkl. nytta halmavling
Tabell 1b: Nettoinvesteringar
Tabell 1c: Produksjonsinntekter per bruk
År 2015 2016 2017 2018 2019
Jord, grøfter og vassanlegg 32 720 33 520 65 695 40 607 59 170
Driftsbygningar 50 023 243 590 177 857 42 680 ‐102 875
Maskinar og reiskap 35 025 22 432 51 774 20 147 15 612
Mjølkekvote (ku og geit) 30 581 19 629 34 872 50 129 23 976
Sum nettoinvesteringar 148 349 319 171 330 198 153 563 ‐4 117
År 2015 2016 2017 2018 2019
Planteprodukt
Korn 2 788 8 120 8 091 9 477 8 321
Andre planteprodukt 191 221 179 520 175 831 207 805 238 120
Planteprodukt i alt 194 009 187 640 183 922 217 282 246 441
Husdyrprodukt
Storfe, mjølk 757 339 741 757 814 100 888 835 907 971
Storfe, livdyr 50 492 58 046 71 783 62 481 64 532
Kuslakt 119 300 134 266 151 054 139 538 140 698
Anna storfeslakt 157 860 165 054 228 256 196 970 219 527
Smågris 143 773 123 889 123 739 77 798 101 392
Slaktegris 364 379 334 987 380 873 351 428 298 833
Avlsgris 21 075 23 955 14 665 13 558 11 882
Sauer, livdyr og slakt 105 264 100 993 70 552 76 923 82 609
Ull 10 064 9 998 10 722 9 041 9 544
Andre inntekter, husdyrhald 309 094 409 855 340 799 330 795 382 914 Husdyrprodukt i alt 2 038 640 2 102 800 2 206 543 2 147 367 2 219 902 Tilskot
Kulturlandskapstilskot 51 333 52 481 50 830 48 036 51 220
Arealtilskot, grovfôr 23 135 25 548 25 618 26 255 33 535
Arealtilskot, korn 905 1 000 2 163 1 920 1 338
Produksjonstillegg, husdyr 172 434 154 804 146 039 148 589 157 692
Botnfrådrag ‐6 521 ‐7 101 ‐6 042 ‐5 752 ‐5 899
Drifts‐, grunn og dist.tilskot 127 158 146 784 186 310 191 199 203 586
Beitetilskot 39 515 40 379 42 298 34 221 40 258
Regionale miljøtilskot 8 068 8 228 11 770 9 372 12 028
Refunderte avløysarutgifter 73 305 69 457 71 933 67 466 74 328
Andre tilskot 9 989 6 770 12 235 44 063 14 008
Tilskot i alt 499 321 498 350 543 154 565 369 582 094
Leigeinntekt, traktor og reiskap 21 852 10 874 12 185 20 616 19 968
Andre inntekter 10 431 15 459 14 526 38 008 33 508
Produksjonsinntekter i alt 2 764 253 2 815 123 2 960 330 2 988 642 3 101 913
Tabell 1d: Kostnader per bruk
Tabell 1e: Resultatrekning
År 2015 2016 2017 2018 2019
Variable kostnader
Kraftfôr 696 363 711 073 756 962 819 146 819 113
Anna fôrkostnader inkl. beiteleige 53 161 53 617 60 017 95 238 66 715
Såvarer 14 123 16 259 20 798 23 717 28 755
Handelsgjødsel og kalk 67 134 66 960 56 425 79 150 73 861
Plantevernmiddel 4 828 6 065 5 991 4 348 6 053
Konserveringsmiddel 8 691 7 647 10 231 12 571 13 324
Andre forbruksartiklar m.v. 173 082 174 799 199 337 226 733 203501
Kjøp av dyr 251 222 235 933 259 831 206 342 226 692
Sum variable kostnader 1 268 604 1 272 353 1 369 592 1 467 245 1 438 014 Faste kostnader
Leigd arbeid 169 719 178 494 198 751 175 936 190 390
Drivstoff 31 194 27 199 32 557 42 901 43 408
Vedl.h. jord, vegar, grøfter og vassanl. 13 546 16 418 14 366 15 532 12 821 Vedl.h. driftsbygningar 64 194 72 199 78 823 85 697 90 838 Vedl.h. traktor og maskinar 63 072 65 112 65 754 66 893 72 878 Avskr. jord, vegar, grøfter og vassanl. 3 785 3 599 3 931 4 974 5 333 Avskr. driftsbygningar 158 176 166 719 186 417 207 309 218 996 Avskr. traktor og maskinar 70 934 78 116 87 843 92 659 98 981
Maskinleige 122 011 112 231 113 457 121 064 141 261
Leige av dyr 129 5 821 10 114
Leige av bygningar 6 330 4 843 10 246 9 806 9 829
Leige av kvote 15 670 18 449 28 064 36 117 37 692
Andre faste kostnader 195 221 202 588 225 501 228 786 247 573
Sum faste kostnader 913 981 945 967 1 045 710 1 093 495 1 180 114 Kostnader i alt 2 182 585 2 218 320 2 415 302 2 560 740 2 618 128
Netto mek.kostnader pr FEm totalavl. 2,22 2,22 2,30 2,54 2,42
Netto mekaniseringskostnader pr daa 860 830 850 906 964
År 2015 2016 2017 2018 2019
Resultatrekning i jordbruket
Driftsoverskot 581 668 596 803 545 029 427 901 483 786
‐ Renter av jordbruksaktiva 1) 103 490 107 868 122 201 127 351 131 607
Familiens arbeidsforteneste 478 177 488 935 422 827 300 551 352 179 Familiens arbeidsforteneste pr årsverk 354 284 367 223 306 502 220 559 246 231
Lønsevne 647 896 667 429 621 578 476 487 542 568
Lønsevne pr. time 194,65 202,45 180,54 142,96 153,59
Vederl. til arb. og eigenkap. pr årsverk 360 585 381 705 342 030 270 080 286 131 Vederl. til fam. arb.og egenkap. pr årsv. 355 979 377 758 339 820 241 544 246 970 Rekneskapssamandrag
Driftsoverskot, jordbruk 581 668 596 803 545 029 427 901 483 786
Driftsoverskot, skogbruk 5 360 ‐4 698 3 466 1 879 1 808
Driftsoverskot, tilleggsnæringar 70 984 64 066 63 390 54 838 60 848 Driftsoverskot, andre næringar 32 819 32 066 25 467 37 307 32 097
Lønsinntekt 371 353 378 946 356 701 380 869 388 078
Pensjonar og sjukepengar 33 454 27 999 49 493 34 032 48 440
Gevinst/utbyte verdipapir 20 120 6 592 10 375 8 116 12 737
Familiens arbeid på nyanlegg 4 423 6 211 6 140 2 884 5 270
Renteinntekter 11 734 6 964 7 102 6 432 6 124
‐ Renteutgifter 154 798 142 905 155 726 166 533 183 067
‐ Kårutgifter 7 563 8 004 7 985 8 053 7 192
Nettoinntekt 969 554 964 040 903 452 779 672 848 929
Privatforbruk ekskl. skatt 572 179 611 469 578 037 622 805 574 503
Betalte skattar 227 996 204 608 250 496 231 004 264 829
Tabell 1f: Balanse og arbeidskapital per 31.12.
År 2015 2016 2017 2018 2019
Omløpsmidlar
Kontantar og bankinnskot 524 911 494 922 505 851 482 209 528 689
Andre krav 432 041 423 681 412 138 385 804 443 296
Omløpsmidlar, jordbruk 302 797 320 313 363 448 346 676 374 900
Omløpsmidlar, skogbruk 19 3 087 3 179 19 25
Omløpsmidlar, tilleggsnæringar 49 490 65 965 75 813 54 954 55 247 Omløpsmidlar, andre næringar 234 270 262 421 279 479 243 845 357 777 Omløpsmidlar i alt 1 543 528 1 570 389 1 639 908 1 513 507 1 759 934 Anleggsmidlar
Anleggsmidlar, jordbruk 4 961 887 5 251 581 5 923 014 6 080 210 6 212 679
Anleggsmidlar, skogbruk 25 586 25 447 25 644 22 958 24 733
Anleggsmidlar, tilleggsnæringar 292 726 314 569 326 139 264 980 276 198 Anleggsmidlar, andre næringar 188 934 160 041 104 044 184 582 182 277 Privat, hovudbygningar 1 100 315 1 169 290 1 322 385 1 255 824 1 214 011
Privat, anna 457 850 508 560 357 877 270 856 293 716
Anleggsmidlar i alt 7 027 298 7 429 488 8 059 103 8 079 410 8 203 614 Eigedeler i alt 8 570 826 8 999 877 9 699 011 9 592 917 9 963 548 Eigedeler i jordbruket 5 264 684 5 571 894 6 286 462 6 426 886 6 587 579
Kortsiktig gjeld 765 982 809 611 851 258 811 582 881 045
Langsiktig gjeld 3 996 270 4 183 984 4 483 509 4 633 572 4 612 709
Gjeld i alt 4 762 252 4 993 595 5 334 767 5 445 154 5 493 754
Endring i året, kroner 255 654 364 669 323 712 5 628 ‐ 97 780
Eigenkapital 3 808 574 4 006 282 4 364 244 4 147 763 4 469 794
Eigenkapitalprosent 44 45 45 43 45
Endring i året (sparing) 227 285 173 258 110 068 ‐ 4 403 203 694
Arbeidskapital 777 546 760 778 788 650 701 925 878 889
Endring i året 3 864 10 849 ‐ 13 302 ‐ 2 094 127 383
1) Kalkulasjonsrente 2,0 % 2,0 % 2,0 % 2,0 % 2,0 %
Fylkestal, Vest‐Agder
Tabell 2a: Produksjonstekniske data og oppnådde prisar
År 2015 2016 2017 2018 2019
Tal bruk 29 29 31 31 29
Alder på brukar 50 50 51 49 49
Arealfordeling og avling
Korn, daa 1,5 1,6 0,7
Grovfôr, daa 341,1 362,1 385,7 386,8 370,9
Anna areal, daa 14,2 2,1 6,1 3,0 3,7
Jordbruksareal, daa 356,6 365,8 392,5 389,8 374,5
‐ herav leigd areal, daa 224,6 227,8 236,3 234,8 239,7
Korn, FEm pr daa 1) 341 406 400
Grovfôr, FEm pr daa 332 331 317 243 302
Jordbruksareal, FEm pr daa 331 333 317 243 302
Husdyrproduksjon
Tal årskyr 12,6 13,9 14,1 14,4 11,8
Kumjølk, liter omsett 86 404 93 186 96 146 102 044 80 887
Mjølkekvote 96 953 104 026 109 177 117 050 88 586
Produsert mjølk pr årsku, kg 7 419 7 350 7 384 7 742 7 466
Storfekjøt, kg omsett 4 124 3 835 3 893 5 014 4 614
Tal avlsgriser 5,0 5,2 4,8 3,3 1,8
Salbare smågriser 103 141 115 57 24
Svinekjøt slaktegris, kg omsett 1 883 2 389 2 628 2 951 1 926
Tal vinterfôra sauer (vfs) 42 49 59 59 65
Kg kjøt pr vfs 28 26 27 27 31
Ull, kg omsett pr vfs 4,1 4,6 3,5 4,9 4,2
Arbeidsforbruk, timar
Brukar 1 991 2 020 1 782 1 757 1 748
Ektefelle 326 347 321 286 349
Barn under 17 år 8 3
Sum familie 2 317 2 366 2 105 2 046 2 098
Leigd arbeid 1 168 1 278 1 657 1 298 1 076
Sum timar i jordbruket 3 484 3 644 3 762 3 344 3 174
Sum timar i skogbruket 58 60 54 38 35
Sum timar tilleggsnæring 156 114 109 148 170
Familiens arbeid på nyanlegg 3 15 47
Familiens arbeid i anna verksemd i alt 1 192 1 081 1 277 1 302 1 307 Oppnådde prisar
Bygg, kr pr kg 2,13 2,36 2,46
Havre, kr pr kg 2,27
Kumjølk, kr pr l 5,24 5,61 5,76 5,75 5,49
Kukjøt, kr pr kg 47,08 47,74 49,48 43,11 44,61
Anna storfekjøt, kr pr kg 53,03 53,49 57,50 53,82 52,92
Smågris for sal, kr pr stk. 1 045,11 1 019,77 935,35 1 277,43 1 000,00
Svinekjøt slaktegris, kr pr kg 27,81 28,93 26,34 24,42 26,71
Sau‐ og lammekjøt, kr pr kg 53,44 49,20 43,30 42,33 43,38
Ull, kr pr kg 34,16 33,20 40,47 35,97 39,94
1) Inkl. nytta halmavling
Tabell 2b: Nettoinvesteringar
Tabell 2c: Produksjonsinntekter per bruk
År 2015 2016 2017 2018 2019
Jord, grøfter og vassanlegg 1 889 16 912 ‐496 22 768 29 117
Driftsbygningar ‐35 061 160 951 79 901 ‐86 014 18 626
Maskinar og reiskap 110 850 ‐7 724 47 090 ‐2 955 14 542
Mjølkekvote (ku og geit) 651 15 917 ‐6 193
Sum nettoinvesteringar 78 329 186 056 126 495 ‐72 394 62 285
År 2015 2016 2017 2018 2019
Planteprodukt
Korn 945 1 121 362
Andre planteprodukt 415 308 313 872 356 923 269 092 299 240
Planteprodukt i alt 416 253 314 993 357 285 269 092 299 240
Husdyrprodukt
Storfe, mjølk 452 797 522 707 553 563 586 666 444 403
Storfe, livdyr 61 882 106 148 96 412 44 301 54 665
Kuslakt 95 413 101 027 125 152 102 283 84 594
Anna storfeslakt 113 036 118 994 122 778 147 299 155 033
Smågris 75 960 91 302 65 210 41 318 752
Slaktegris 51 553 73 424 75 355 38 786 49 892
Avlsgris 15 357 12 024 11 167 51 601 1 700
Sauer, livdyr og slakt 62 306 59 225 52 232 74 869 85 615
Ull 5 825 7 513 8 275 10 592 10 913
Andre inntekter, husdyrhald ‐620 462 940 823 714
Husdyrprodukt i alt 933 509 1 092 826 1 111 084 1 098 538 888 281 Tilskot
Kulturlandskapstilskot 57 299 59 356 59 704 52 858 52 633
Arealtilskot, grovfôr 62 049 66 960 72 438 81 749 86 777
Arealtilskot, korn 1 166 164 330 167
Produksjonstillegg, husdyr 131 760 126 368 128 508 137 881 135 053
Botnfrådrag ‐7 069 ‐6 034 ‐6 129 ‐6 000 ‐6 890
Drifts‐, grunn og dist.tilskot 157 296 178 110 223 039 246 807 238 819
Beitetilskot 45 131 49 214 60 699 63 614 71 410
Regionale miljøtilskot 12 038 14 840 15 289 17 273 21 577
Refunderte avløysarutgifter 68 326 63 359 65 173 65 423 63 065
Andre tilskot 13 736 11 526 30 933 209 237 74 380
Tilskot i alt 541 732 563 863 649 984 869 009 736 824
Leigeinntekt, traktor og reiskap 35 603 29 684 26 008 41 424 37 841
Andre inntekter 11 217 4 692 12 080 66 283 8 963
Produksjonsinntekter i alt 1 938 314 2 006 058 2 156 441 2 344 346 1 971 149
