Rapport nr. 6-2014
Forvaltningsplan for Nærøyane
naturreservat og fuglefredingsområde
i Flora kommune
Fylkesmannen i Sogn og Fjordane har ansvar for oppgåver knytt til helse- og sosialområdet, kommunal forvaltning, samfunnstryggleik, miljøvern, barn og familie, landbruk, utdanning og barnehage. Vi er om lag 120 tilsette, og er organisert slik:
HER FINN DU OSS:
Statens hus, Njøsavegen 2, Leikanger Telefon 57 64 30 00 – Telefaks 57 65 33 02 Postadresse: Njøsavegen 2, 6863 Leikanger
Landbruksavdelinga:
Hafstadgården, Fjellvegen 11, Førde
Telefon: 57 64 30 00 – Telefaks 57 82 17 77 Postadresse: Postboks 14, 6801 Førde
E-post: fmsfpost@fylkesmannen.no Internett: http://www.fmsf.no
Framsidefoto: Frå Nordre Nærøya. Foto: Johannes Anonby
Fylkesmannen er Regjeringa og staten sin fremste representant i fylket, og har ansvar for at Stortinget og Regjeringa sine vedtak, mål og retningsliner vert følgde opp. Fylkesmannen skal fremje fylket sine interesser, ta initiativ både lokalt og overfor sentrale styringsorgan.
Fylkesmannen i Sogn og Fjordane
Fylkesmannen i Sogn og Fjordane Rapport nr. 6-2014Forfattar
Christian E. Pettersen (Fylkesmannen) med bidrag frå Pål Thorvaldsen og Liv Guri Velle (Bioforsk)
Dato
19. desember 2014 Prosjektansvarleg
Nils Erling Yndesdal
Sidetal 43 + vedlegg Tittel
Forvaltningsplan for Nærøyane naturreservat og fuglefredingsområde i Flora kommune
ISBN 978-82-92777-47-3 ISSN 0803-1886
Geografisk område Sogn og Fjordane
Fagområde Naturvern Samandrag
Nærøyane naturreservat og fuglefredingsområde i Flora kommune vart oppretta 20.12.1991 som ein del av verneplan for våtmark i Sogn og Fjordane. Føremålet med vernet er å sikre eit viktig skjergards- og gruntvassområde med naturleg tilhøyrande vegetasjon og dyreliv. Området er særskilt viktig som trekk- og overvintringslokalitet for våtmarksfugl og som typeområde for atlantisk lynghei.
Dei to verneområda omfattar fleire øyar, holmar og skjer med tilgrensande gruntvassområde.
Vegetasjonen er dominert av kystlynghei og myr, men har også innslag av m.a. kulturmarkseng.
Området har tradisjonelt hatt eit rikt fugleliv med eit stort innslag av våtmarksfugl.
Dei største trugslane mot verneverdiane i dei to verneområda er framande treslag og gjengroing som følgje av manglande skjøtsel.
Føremålet med forvaltningsplanen er å:
Vere eit hjelpemiddel til å realisere føremålet med fuglefredingsområdet og naturreservatet Planen byggjer på verneforskrifta og den kunnskapen som finst om verneverdiane i dei to verneområda
Klargjere kva spelerom grunneigarar og andre brukarar har i det freda området
Gje grunneigarane og ålmenta innsyn i kva siktemål og strategi forvaltningsstyresmakta har for dei to verneområda
Definere bevaringsmål for dei to verneområda Bevaringsmål:
Ta vare på verneområda sin verdi som overvintringslokalitet for våtmarksfugl
Verneområda skal haldast frie for innførte, framande dyr og plantar
Buskar og tre skal ha ubetydeleg dekningsgrad (med unntak av i nokre få utvalde område) Prioriterte tiltak:
Langsiktig overvaking av naturtilstanden i verneområda gjennom bruk av bevaringsmål og oppsyn
Komme i gang med skjøtselsopplegg som inkluderer både mekanisk fjerning av gjengroingsartar og framande treslag, lyngsviing, slått, beiting, og oppfølging av tiltaka
Regelmessig fjerning av ilanddrive boss
Setje opp informasjonsplakatar på høvelege plassar
Oppmuntre nærare studiar av korleis torvlaga er danna og kva prosessar som verkar Emneord
Naturvern, forvaltningsplan, våtmark, fugl, kystlynghei
Ansvarleg
Fylkesmannen i Sogn og Fjordane
Føreord
Nærøyane naturreservat og fuglefredingsområde i Flora kommune vart verna ved kongeleg resolusjon av 20.12.1991 som ein del av verneplanen for våtmark i Sogn og Fjordane. Dette er den første forvaltningsplanen for området.
For verneverdiane er dei største utfordringane i dei to verneområda framande treslag og gjengroing som følgje av manglande skjøtsel. Difor ønskjer Fylkesmannen å setje i gang eit omfattande skjøtselsopplegg med fjerning av gjengroingsartar og framande treslag, i tillegg til lyngsviing, slått og beiting.
Bioforsk utarbeidde på oppdrag frå Fylkesmannen i Sogn og Fjordane ein rapport om tilstand og skjøtselsbehov i naturreservata Nærøyane og Gåsøy med miljøfaglege råd til
forvaltningsplanen (Thorvaldsen & Velle, 2013). Rapporten frå Bioforsk har vore eit viktig grunnlag for forvaltningsplanen, og mykje av informasjonen og delar av teksten er henta frå den.
Arbeidet med forvaltningsplanen starta i august 2008. Då vart det sendt ut oppstartsmelding og involverte partar vart oppmoda om å kome med innspel. Innspela som kom vart tatt med i det vidare arbeidet med forvaltningsplanen. I mai 2014 vart eit framlegg til forvaltningsplan ferdigstilt og sendt på høyring. Det kom inn fråsegner frå Øyvind Hovland, Norsk Ornitologisk Forening, Fiskeri- og havbruksnæringens landsforening og Fiskeridirektoratet.
Forvaltningsplanen er endra etter høyringa, og det er forsøkt å ta inn og ta omsyn til innkomne marknader.
Denne endelege forvaltningsplanen, vedteken av Fylkesmannen i Sogn og Fjordane, vert lagt ut på http://www.fylkesmannen.no/Sogn-og-Fjordane/.
Leikanger, desember 2014
Nils Erling Yndesdal (sign.) fylkesmiljøvernsjef
Innhald
1. Innleiing ... 8 Bakgrunn for vernet ... 8 1.1.
Vern som naturreservat og fuglefredingsområde ... 8 1.2.
Mål for forvaltningsplanen ... 9 1.3.
2. Områdeskildring ...11 Lokalisering, geologi og klima ...11 2.1.
Brukshistorie og inngrepsstatus...12 2.2.
Vegetasjon og naturtypar ...13 2.3.
Fugleliv ...22 2.4.
Anna dyreliv ...23 2.5.
Framande artar ...23 2.6.
3. Brukarinteresser ...26 Verneforskrifta og brukarinteresser ...26 3.1.
Skjønnsføresetnader ...26 3.2.
Slått og beiting ...27 3.3.
Rydding og brenning av vegetasjon ...28 3.4.
Drenering/vedlikehald av grøfter ...28 3.5.
Taretråling og hausting av skjelsand og tang...28 3.6.
Friluftsliv og ferdsel ...28 3.7.
Jakt ...29 3.8.
Fiske ...29 3.9.
Bygningar ...29 3.10.
Lågtflyging og motorisert ferdsel på land ...30 3.11.
Drift og vedlikehald av anlegg ...30 3.12.
Redningsteneste m.m. ...30 3.13.
4. Skjøtsel ...31 Generelt om skjøtsel ...31 4.1.
Skjøtselsbehov ...31 4.2.
Planlagde skjøtselstiltak ...32 4.3.
5. Oppfølging og tiltak ...36 Bevaringsmål ...36 5.1.
Oppsyn ...38 5.2.
Skilting og informasjon ...38 5.3.
Behov for vidare undersøkingar...38 5.4.
6. Sakshandsaming ...39 Praktisering av dispensasjonsheimlane i verneforskrifta ...39 6.1.
Sakshandsaming ved dispensasjonssøknadar ...40 6.2.
7. Referansar ...42
Vedlegg
1. Verneforskrift 2. Vernekart 3. Artslister
4. Eigenskapstabell naturtypar 5. Målingar av torvdjupne
6. Sakshandsaminga av forvaltningsplanen
8
1. Innleiing
Bakgrunn for vernet 1.1.
Nærøyane naturreservat og fuglefredingsområde vart oppretta ved kongeleg resolusjon den 20. desember 1991. Verneområda ligg i Flora kommune i Sogn og Fjordane fylke og utgjer eit areal på 4 240 dekar. Av dette er om lag 1 370 dekar landareal, fordelt med om lag 690 dekar landareal på reservatet og om lag 680 dekar landareal på fuglefredingsområdet. Det resterande arealet er saltvatn.
Bakgrunnen for vernet av Nærøyane ligg i verneplan for våtmark i Sogn og fjordane. I St.meld. nr 68 (1980-81) Vern av norsk natur, er det lagt vekt på at det skal sikrast eit representativt utval av variasjonsbredda i norsk natur. Gjennom si handsaming av meldinga, vedtok Stortinget gjennomføring av fylkesvise, tematiske verneplanar for våtmark, myr, sjøfugl og edellauvskog.
Arbeidet med verneplanen for våtmark starta med ein systematisk registrering av våtmarksområde i 1970-åra. Om lag 280 lokalitetar vart vurderte i samband med
verneplanen før eit verneutkast med Nærøyane og 23 andre lokaliteter vart sendt på høyring.
Artsmangfald av fugl var hovudkriterium for registrering og prioritering av aktuelle lokalitetar. I røynda har mange av områda også stor verdi for sjeldsynte plantesamfunn, elvedelta og liknande interessante og truga landformer og økosystem. Nærøyane vart vurdert til å vere nasjonalt verneverdig på grunn av sin verdi som trekk- og overvintringslokalitet i eit større våtmarkssystem i distriktet. I tillegg vart Nærøyane vurdert som godt eigna som typeområde for atlantisk lynghei.
Verneplanen vart vedteken 20. desember 1991, med 20 verneområder, der 16 vart verna som naturreservat, 3 som fuglefredingsområde, og 1 som kombinert naturreservat og fuglefredingsområde.
Vern som naturreservat og fuglefredingsområde 1.2.
Føremålet med vern er å sikre at kvalitetane i naturen blir tekne vare på for framtida. Vern som naturreservat er den strengaste av verneformene og blir m.a. brukt for område som inneheld trua, sjeldan eller sårbar natur, område som er viktige for biologisk mangfald, inneheld ein bestemt naturtype, utgjer ein spesiell geologisk førekomst eller har særskilt naturvitskapleg verdi. I eit naturreservat er det forbode å gjere noko som reduserer
verneverdiane oppgjevne i verneføremålet, og dette inneber ei rekkje bruksavgrensingar som er definerte i verneforskrifta.
Fuglefredingsområde er ein form for biotopvern; eit samleomgrep som inneber vern av leveområde for dyre- og/eller planteliv, og blir gjerne brukt i staden for naturreservat i område som fyller viktige økologiske funksjonar, men ikkje er urørte nok til å oppfylle krava som blir stilte til eit naturreservat. I eit fuglefredingsområde kan det fastsetjast forbod mot tiltak og ferdsel som kan påverke eller forstyrre artane eller livsvilkåra deira. Fuglefredingsområdet og naturreservatet har felles verneforskrift, men med noko ulike bruksavgrensingar.
Sjølv om Nærøyane naturreservat og fuglefredingsområde vart oppretta i medhald av naturvernlova av 1970, er det naturmangfaldlova av juli 2009 som no gjeld i spørsmål kring verneområda.
9
Føremålet med fredinga av Nærøyane naturreservat og fuglefredingsområde er å:
«…ta vare på eit viktig skjergards- og gruntvassområde med naturleg tilhøyrande
vegetasjon og dyreliv, særleg med omsyn til den store verdien området har som trekk- og overvintringslokalitet for våtmarksfugl og som typeområde for atlantisk lynghei.»
(verneforskrifta del 3).
Mål for forvaltningsplanen 1.3.
Ein forvaltningsplan skal vere eit praktisk hjelpemiddel til å oppretthalde og fremje formålet med vernet. Forvaltningsplanen skal sikre ein heilskapleg forvaltning av verneområdet ved å gi konkrete retningslinjer som konkretiserer verneforskrifta.
Mål for forvaltningsplan (frå Forvaltningshandboka, kap. 5 (DN handbok 17-2001)) En forvaltningsplan skal:
- presisere og utdype verneforskriften, både verneformålet og enkeltbestemmelser - dokumentere tilstand for natur, kulturmiljøer, kulturminner og brukerinteresser - definere forvaltningsmål, herunder bevaringsmål, ut fra punktene over
- definere nødvendige og/eller ønskede tiltak
- gi retningslinjer for dispensasjonspraksis og bruk av verneområdet - gi en oversikt over oppgaver med ansvarsfordeling og myndighet - gi rutiner for behandling av saker etter verneforskriften
Hovudføremålet med forvaltningsplanen er å gje ei oversikt over tilstand og utfordringar i Nærøyane naturreservat og fuglefredingsområde, klargjere nærare kva spelerom
grunneigarar og andre brukarar har i det verna området, og å konkretisere naudsynte tiltak for å ivareta verneverdiane. Forvaltningsplanen byggjer på verneforskrifta og den
kunnskapen som finst om verneområdet.
Forvaltningsplanen skal vere ei rettesnor for forvaltningsstyresmaktene si tolking av verneforskrifta, både når det gjeld dispensasjonspraksis og ulike praktiske tiltak som forvaltningsstyremakta vil setje i verk eller støtte. Planen skal også gjere allmenta og grunneigarane kjende med kva siktemål og strategi forvaltningsstyresmakta har for dei to verneområda. Med det vil dei betre kunne planleggje eigne aktivitetar, og betre bidra til å fremje verneføremålet sjølve. Dei vil også ha eit betre utgangspunkt for initiativ overfor forvaltningsstyresmakta, og eit grunnlag for kvalitetskontroll av forvaltninga.
Fylkesmannen i Sogn og Fjordane er forvaltningsstyresmakt for verneområdet og står for planlegging (forvaltnings- og skjøtselsplanar) og handsaming av saker etter verneforskrifta.
Verneforskrifta er juridisk bindande, medan forvaltningsplanen er retningsgivande for Fylkesmannen si praktisering av forskrifta og gjennomføring av praktiske tiltak i
verneområda. Forvaltningsstyresmakta er ansvarleg for skjøtsel. Statens naturoppsyn (SNO) har ansvar for oppsyn i verneområda, og tek i samråd med Fylkesmannen også på seg skjøtselsarbeid i verneområda så langt kapasiteten tillèt.
10
Revisjon av forvaltningsplanen bør skje når tilhøva i reservatet krev det, med grunnlag i erfaringar og vurderingar av konsekvensar av forvaltnings- og skjøtselstiltak i reservatet.
Som generell rettesnor er det tilrådd at forvaltningsplanar vert reviderte minst kvart 10. år, men dette er avhengig av behovet.
Det kan bli behov for å revidere bevaringsmål med kortare mellomrom enn 10 år. Bruken av bevaringsmål er nytt i forvaltninga, og det kan difor bli naudsynt å justere bevaringsmål etter kvart som kunnskapen om naturverdiane i området aukar. Forvaltningsstyresmakta tek difor atterhald om at bevaringsmål kan bli reviderte når det trengst.
Definisjonar (frå Forvaltningshandboka, kap. 5 (DN handbok 17-2001)) Forvaltningsmål
Forvaltningsmål er et samlebegrep for alle målsettinger knyttet til et verneområde. Dette kan for eksempel være verdier/kvaliteter knyttet til areal, biologisk mangfold og naturtyper eller interesser knyttet til friluftsliv, brukerinteresser og næringsinteresser. Bevaringsmål er en presisering av forvaltningsmål knyttet til naturkvaliteter.
Naturkvalitet
Naturkvalitet er naturtyper, arter, geologi og landskap som skal bevares i et verneområde.
Ett verneområde kan ha en eller flere naturkvaliteter som det er viktig å ta vare på.
Naturkvalitetene framgår gjerne direkte av det overordnede verneformålet. I tillegg kan det være nødvendig å definere naturkvaliteter ut over verneformålet. Dette vil være aktuelt i verneområder der verneformålene er for generelle og for vage med tanke på
naturkvalitetene. Ny kunnskap om f.eks. biologisk mangfold kan også ha kommet til etter at vernet ble etablert og verneformålet formulert.
Bevaringsmål
Bevaringsmål definerer den tilstanden en ønsker en naturkvalitet i verneområdet skal ha.
Bevaringsmål skal være målbare. Det vil si at de skal presiseres gjennom mål for areal, nødvendige strukturer/prosesser og/eller forekomst av bestemte arter osv, jf. kap. 5.7.4
Bevaringsmåla som Fylkesmannen har valt seg ut for Nærøyane er gjort nærare greie for i kap. 5.
Overordna forvaltningsmål er å fremje verneføremålet, og å imøtekome dei ulike
brukarinteressene (sjå kap. 3) så sant dei ikkje kjem i strid med verneføremålet. Då eit godt kunnskapsgrunnlag er viktig for å forvalte verneområda i samsvar med naturmangfaldlova og verneføremålet, er det også eit forvaltningsmål å betre kunnskapen om artar, naturtypar og miljøtilstand i verneområda Nærøyane.
Det er vidare eit forvaltningsmål å ta vare på førekomstar av sjeldsynte og truga naturtypar (jf. naturmangfaldlova §§ 4 og 52) som måtte finnast i dei to verneområda i tillegg til
kystlyngheia. Dette kan vere særleg aktuelt for den utvalde naturtypen slåttemark, noko som er nærare drøfta i kapittelet om skjøtsel.
11
2. Områdeskildring
Lokalisering, geologi og klima 2.1.
Nærøyane naturreservat og fuglefredingsområde ligg i den indre skjergarden mellom
Hellefjorden og Årebrotsfjorden, om lag 5 km nordvest for Florø. Verneområdet dekkjer fleire øyar, holmar og skjer med tilgrensande gruntvassområde.
Bilete 1. Kart over Nærøyane. Vernegrensene for naturreservatet (i nord) og fuglefredingsområde (i sør) er merkte med grønt. Frå Fylkesatlas.no
12
Berggrunnen i både fuglefredingsområdet og naturreservatet består av sandstein av devonsk alder, og jordsmonnet er fattig. Nærøyane ligg i boreonemoral vegetasjonssone i sterkt oseanisk, vintermild underseksjon (O3t)(Moen 1998). Normal årsnedbør for vêrstasjonen på Kinn, ca. 13 km sørvest for Nærøyane, er 1810 mm, og middeltemperatur for året er 6,9 °C.
Brukshistorie og inngrepsstatus 2.2.
Nærøyane har gjennom tida vore nytta til fleire forskjellige føremål. Mellom anna har området tidlegare vore freda som egg- og dunvær. Det har òg vore omfattande gardsdrift, og dei fleste øyane og holmane har vore overflatedyrka eller nytta til husdyrbeite. Før vernet vart det planta fleire bestand med framande tre, særleg sitkagran og bergfuru. I samband med gardsdrifta vart det samla inn skjelsand til bruk som kalk og jordforbetringsmiddel. Også tang har vorte hausta tidlegare. Lyng, torv og rekved vart samla inn og brukt til oppvarming og koking.
Delar av det verna arealet vert framleis nytta til beite. I tillegg vert det iblant tatt ut noko trevirke frå plantefelta til bruk som ved. Området vert også nytta til rekreasjonsføremål.
Det er fleire bygningar og ruinar i verneområdet. På Brennholmen er to fritidseigedomar bygde ut, den eine med hytte og naust, den andre med ei hytte. Også på Apalholmen er det to hytter, ei av dei med naust. På Søre Nærøya står det eit sjøhus, mens det gamle
våningshuset som låg i nærleiken har rasa saman. På garden på Nordre Nærøya er
bygningane brende ned, og berre dei gamle tuftene står att. I plantefeltet sør på øya står det ei lita hytte til nedfalls.
Nordre Nærøya, Brendholmen, Apalholmen og Søre Nærøya er utstyrte med enkle kaier. Av annan infrastruktur kan nemnast ei 22 kV kraftline som går tvers over Søre Nærøya og Husholmen. Kraftliner representerer vanlegvis ein fare for fuglelivet på grunn av risikoen for elektrokusjon og kollisjon, men det er ukjent i kor stor grad dette gjeld denne lina.
I Nærøyvågen ligg det merdar og flytebrygger frå eit tidlegare oppdrettsanlegg. Det er ønskjeleg å fjerne dette frå verneområdet.
Verneområdet inneheld fire førhistoriske gravrøyser. Alle desse ligg på Nordre Nærøya og er automatisk freda kulturminne (Kulturminnesøk, 2014). Tre av dei er daterte til jernalder, mens éi er datert til bronsealder-jernalder. Gravrøysene bør haldast frie for busk- og trevegetasjon for å unngå at dei vert skadde, og for halde dei synlege i landskapet.
13
Vegetasjon og naturtypar 2.3.
Teksten om vegetasjon og naturtypar (innramma) er henta frå rapporten Bioforsk laga på oppdrag frå Fylkesmannen som miljøfagleg råd til forvaltningsplanen (Thorvaldsen & Velle, 2013). Naturtypekartlegginga er i hovudsak gjort etter systemet «Naturtyper i Norge»
(Halvorsen et al., 2009), men det er også stadvis referert til kartleggingssystemet
«Vegetasjonstyper i Norge» (Fremstad, 1997). Rapporten dekkjer berre Nordre Nærøya og Litleøya, men etter det Fylkesmannen har sett er vegetasjonen nokså lik i dei ulike delane av verneområdet, dominert av kystlynghei og myr, og med varierande innslag av framande treslag.
Kystlynghei
Kystlyngheia på Nærøyane er meir artsrik enn det ein finn på Gåsøy, men ingen sjeldsynte artar vart registrert ved synfaringa. Artssamansetjinga er dominert av lite næringskrevjande artar som røsslyng, blokkebær, torvull, duskull og storbjønnskjegg, men ein finn òg smyle, sølvbunke, blåtopp og tepperot. Delar av hei- og grasmarkvegetasjonen på dei indre delane av øya ber preg av gjengroing, og då særleg av bjørk, rogn og furu (bilete 2, bilete 4). Ein finn òg eit godt innslag av blåbær. Området lengst aust, avgrensa av polygon 62 (bilete 3), vart ikkje synfart grunna knappheit på tid, men blei frå avstand vurdert til å skilje seg lite frå dei andre delane av øya. Samanlikna med Gåsøy er førekomsten av røsslyng svært sparsam. Dei viktigaste fuktheiutformingane er H3a Røsslyng-blokkebærutforming og H3f Bjønnskjeggutforming. Ned mot øvre strandberg og inn mot den tidlegare innmarka går lyngartane ut og fuktheia går over i grasmark.
Bilete 2. Utsyn mot dei vestre delane av øya. Kystlyngheia er dominert av fukthei der røsslyng førekjem meir sporadisk i veksling med andre lyngartar som blokkebær og blåbær. Foto: Bioforsk
1KOMMENTAR FRÅ FYLKESMANNEN: Fylkesmannen har i ettertid gjort målingar av torvdjupne.
Resultata frå desse er presenterte i vedlegget. Det er ønskjeleg med fleire studiar av vegetasjonen for å få ei betre forståing av forholdet mellom myr og fastmark (kystlynghei) på Nærøyane. I den
samanhengen vil meir kunnskap om tidlegare drift på øya også vere verdifull.
14
Bilete 3. Naturtypar (NiN) i Nærøyane naturreservat. Grunnlagskart er henta frå Norge i bilder.
15
Bilete 4. Utsyn mot dei søraustre delane av reservatet. Kystlynghei går over til fattigmyr i forsenkingar i terrenget og grasmark på dei høgste høgdedraga. Foto: Bioforsk
Bilete 5. Fuktheia er dominert av bjønnskjegg- og blokkebærutformingar. Førekomsten av røsslyng er sparsam i begge utformingane. Foto: Bioforsk
16
Bilete 6. Einstape førekjem fleire stader i kystlyngheia i reservatet. Dette er problemart ved skjøtsel av kystlynghei og omsynskrevjande i høve vurdering av skjøtselstiltak. Foto: Bioforsk
Myr
Sentralt på øya finn ein eit lite myrparti i ei større forsenking (bilete 3, ID 12).
Vegetasjonssamansetjinga indikerer nedbørsmyr og ein kan ane ei svak kvelving langsetter dei sentrale delane av lokaliteten. Lokaliteten vart klassifisert til atlantisk høgmyr. Fleire grunntypar i NiN-systemet inngår i myrkomplekset, sjå vedlegg 4. I øvre og austre delar er det utvikla noko lagg. Myrkomplekset strekkjer seg vidare oppover i svakt hellande terreng både mot aust og mot vest (polygon 60 og 26 (bilete 3)), og inkluderer parti med V6-4 Kalkfattig myrflate-tue og V6-5 Kalkfattig myrflate-fastmatte (begge desse inngår i K3 Fattig fastmattemyr etter Fremstad 1997).
I dei vestre delane av øya (bilete 3; ID 26) er topografien sterkt vekslande og innhaldet av røsslyng aukar, slik at ein får ein mosaikk mellom dei kalkfattige myrtypane og parti med fukthei. Også i dei austre delane av øya vekslar hei- og grasmarkvegetasjonen med fattigmyr ved aukande torvdjupne, først og fremst på flater og forsenkingar i terrenget (bilete 4). Den mest vanlege myrtypen i desse områda er klassifisert som V6-5 Kalkfattig myrflate-fastmatte etter NiN (K3 Fattig fastmattemyr etter Fremstad 1997). Hellingsgraden er stort sett liten, men kan overgå 3° innimellom.
17
Bilete 7. Utsnitt av lokaliteten med atlantisk høgmyr i reservatet. Ein kan spore ein svak kvelving. Foto:
Bioforsk
Bilete 8. Ombrotroft parti frå den sentrale delen av myrkomplekset. Foto: Bioforsk
18 Grasmark
Mot sjøkanten og spesielt på den smale landtunga mot nord er det mykje grasmark (bilete 3).
Elles finn ein spreidde førekomstar av eng i tilknyting til høgdedrag. Viktigaste NiN-type er T4-6 svak lågurt-kulturmarksfukteng med overgang til T4-2 svak lågurt-kulturmarkseng på dei tørrare høgdedraga. Desse engfragmenta har truleg opphav i den tidlegare drifta og fins i dag der ein har fått ei viss oppgjødsling frå beitedyr og/eller sjøfugl. Etter Fremstad (1997) tilsvarer dette G3 Sølvbunkeeng, G4 Frisk fattigeng og med innslag av G12 Våt/fuktig middels næringsrik eng. Gjengroinga er låg på den nordlege landtunga, men strøsjiktet er ganske tjukt og det ser ut til at det er lenge sidan øya vart beita. På dei mindre
engførekomstane langs dei indre høgdedraga er både rogn og bjørk i ferd med å etablere seg. Desse mindre engførekomstane inngår i lyngheimosaikken, og er ikkje skilt ut i eige polygon på bilete 3.
Bilete 9. Ned mot dei øvre strandberga går lyngartane ut og fuktheia går over i grasmark. Foto:
Bioforsk
19
Bilete 10. På mange høgdedrag finn ein mindre parti med grasmark. Dette er truleg stader som har vore oppgjødsla gjennom den tidlegare drifta ved at dei har vore prefererte av beitedyra som liggjestader. Foto: Bioforsk
På den tidlegare innmarka, innanfor utmarksgarden, finn ein dei viktigaste engførekomstane på øya. Fleire engtypar inngår, men med hovudvekt på mindre næringsrike og fuktige engtyper. Viktigaste NiN-typar i dette området er T4-6 svak lågurt-kulturmarksfukteng, T4-2 svak lågurt-kulturmarkseng og T4-5 kulturmarksfuktrye på dei fattigaste og fuktigaste områda. Etter Fremstad (1997) tilsvarer dette G4 Frisk fattigeng, G1 Fuktig fattigeng og G3 Sølvbunkeeng. Ein finn òg innslag av G12 Våt/fuktig middels næringsrik eng. Eit par mindre parti har stort innhald av jordnøtt og vart klassifisert til G4b Jordnøttutforming. Viktige artar i jordnøttenga er elles smalkjempe, engsyre, englodnegras, engsoleie, raudsvingel, engkvein og gulaks. Stadvis kjem også ein art som hanekam inn, dette er en art ein gjerne finn i slåttemark i kyststrok. Elles er engtypane lite typeutvikla, bortsett frå G3 Sølvbunkeeng.
Smyle er ein viktig grasart i området. Området er karakterisert av aukande gjengroing.
Fleire innførte artar førekjem i tilknyting til den tidlegare busetnaden, mellom anna sitkagran, platanlønn og nokon frukttrær. Sitkagran ser ikkje ut til å spreie seg i noko særleg grad på den tidligare innmarka enno. Platanlønna har derimot spreidd seg stadvis. Førekomstane med sølvbunkeeng og jordnøtteng er mindre prega av gjengroing.
20
Bilete 11. Frå den tidlegare innmarka på Nordre Nærøya. Foto: Bioforsk
Bilete 12. Utsnitt av jordnøtteng. Dette er truleg den
mest artsrike vegetasjonsutforminga på øya i dag. Foto: Bioforsk
21
Bilete 13. Spesiell vegetasjonsutforming med tett feltsjikt av ulike graminidar som f.eks sølvbunke, bleikstorr og skogrøyrkvein. Dette kan ha vore ein av dei tidlegare åkerlappane på øya. Lauvtrea har ein viss storleik i dette området, noko som indikerer at gjengroinga tok til tidlegare her enn på andre delar av øya etter at ho vart forlate. Foto: Bioforsk
22
Fugleliv 2.4.
I framlegg til verneplan for våtmark i Sogn og Fjordane (Fylkesmannen i Sogn og Fjordane, 1985) vart Nærøyane vurdert til å vere av nasjonal verneverdi på grunn av sine ornitologiske kvalitetar. Denne vurderinga var i stor grad basert på området sin verdi som trekk- og
overvintringslokalitet i eit større våtmarkssystem i distriktet. Ei liste over registrerte artar i delar av dette våtmarkssystemet, utarbeidd av Gunnar Godø i 1982, er å finne i vedlegg 3.
På Nærøyane aleine er det i følgje verneplanen registrert 56 artar av våtmarksfugl.
Verneplanen fortel vidare at det i vinterhalvåret særleg har vore lommar, dukkarar og ender som har hatt tilhald i området. Også sjøfugl som skarvar og måsar har vore godt
representerte. År om anna har det også vore påvist store førekomstar av alkefugl, som t.d.
alkekonge vinteren 1980 og lomvi i 1983. Tidlegare registreringar har vist at området har vore viktig for grågås, både som hekkelokalitet, og som raste- og beiteområde i trekktidene vår og haust.
Fleire artar av ande- og vadefuglar er påvist hekkande, som t.d. ærfugl, siland, tjeld, vipe, raudstilk, enkeltbekkasin, småspove, myrsnipe og steinvendar. I grunnlagsrapportane før vernet er det sagt at området tidlegare også var ein viktig hekkelokalitet for sjøfugl, men denne bruken tok i stor grad slutt allereie på 80-talet. Det var særleg måsefuglane som hekka i store tal, med opp til fleire hundre par av raudnebbterne og makrellterne.
Bilete 14. Ærfuglen har tidlegare vore ein talrik fugl i verneområdet. Foto: Tore Larsen Det er gjort få systematiske registreringar av fuglelivet i fuglefredingsområdet og naturreservatet etter fredingstidspunktet, men det er utan tvil færre fuglar som bruker området no enn tidlegare. Bakgrunnen for dette er m.a. at fleire fugleartar har gjennomgått omfattande bestandsreduksjonar dei siste tiåra. Dette gjeld særleg sjøfuglar (sjå t.d.
rapportane «Action Plan for 18 Seabirds in Western-Nordic Areas» og «Sjøfuglane i Sogn og
23
Fjordane. Ti års bestandstellingar 2004-2013»), men også fleire våtmarksfuglar som t.d.
vipe, storspove og strandsnipe. For sjøfuglane er redusert næringstilgang i havet den viktigaste årsaka til denne nedgangen. Også for våtmarksfuglar er forhold utanfor
verneområda viktige for å forklare noko av den negative utviklinga, t.d. har omleggingar i jordbruket ført til kraftig bestandsreduksjon for fleire artar.
Lokale forhold er truleg også viktige for å forklare noko av den negative utviklinga. Felles for både sjøfuglar og våtmarksfuglar er at tilvekst av tre og grov lynghei, slik ein har observert i verneområda Nærøyane, gjer området mindre attraktivt som hekkeplass. Desse
fuglegruppene hekkar på bakken, og treng god sikt for å føle seg trygge. Det er registrert i sjøfuglreservata i fylket at område med lyng veks til og blir grov, går ut av bruk som
hekkeplass. Når lynghei ikkje vert beita eller skjøtta og etter kvart når degenerasjonsfasen, reduser dette også området sin verdi som rasteplass for trekkande fugl. Vidare har nok Nærøyane si plassering midt i småbåtleia, med dei forstyrringane det medfører i hekketida, spelt ei negativ rolle. Det same gjeld minken, som særleg på 80-talet spelte ei viktig rolle som predator på egg og fugleungar (sjå meir om dette under).
Nærøyane har i dag avgrensa verdi som hekkeområde for fugl, og verdien både som overvintringsområde og som rasteplass for fuglar på trekk er nok betydeleg redusert samanlikna med tilhøva rundt vernetidspunktet. Dei viktigaste årsakene til dette er rett nok tilhøve utanfor verneområdet (næringsmangel for sjøfugl, reduserte bestandar av mange våtmarksfuglar) eller kan knytast i større eller mindre grad til gjengroing av området på grunn av manglande beitetrykk og anna skjøtsel. Mens det er lite vi kan gjere med næringsmangel og tilhøve som påverkar fuglane internasjonalt, er det i alle fall eit mål for forvaltninga at Nærøyane gjennom skjøtsel og andre tiltak skal gjerast mest mogleg attraktive for hekkande, trekkande og overvintrande fuglar slik at området er i best mogleg tilstand når
fuglebestandane forhåpentleg ein dag tar til å auke igjen.
Anna dyreliv 2.5.
Det er ikkje gjennomført systematiske registreringar av andre dyregrupper enn fugl i verneområdet. Av pattedyr er oter og steinkobbe observerte i reservatet. Dei er begge på den norske raudlista, der dei står oppførte i kategorien sårbar (VU). Det er òg observert mink, som er ein svartelista framand art.
Framande artar 2.6.
Framande (innførte) artar kan utgjere ein trugsel mot naturmangfaldet. Ved å fortrengje heimlege artar og forstyrre økosystem, kan framande artar endre den stadeigne naturen.
Framande artar i Noreg er vurderte i norsk svarteliste (Gederaas et al., 2012). Spesielt fokus er retta mot artar som er vurderte til å utgjere høg eller svært høg økologisk risiko, dei såkalla svartelisteartane. Tabellen på neste side gir ei oversikt over uønskte framande artar påviste i verneområda Nærøyane.
24
Tabell 1. Framande artar påviste i Nærøyane fuglefredingsområde og/eller naturreservat.
Risikovurderinga følgjer norsk svarteliste. I tillegg til dei framande artane som er lista opp nedanfor er det registrert nokre ubestemde frukttre.
Art Latinsk namn Risikovurdering
Bergfuru Pinus mugo uncinata Låg risiko Platanlønn Acer pseudoplatanus Svært høg risiko Sitkagran Picea sitchensis Svært høg risiko
Mink Neovison vison Svært høg risiko
Bergfuru vart innført frå Sør- og Mellom-Europa til Noreg ca. 1870, og har vorte nytta til skogproduksjon og leplantingar, i tillegg til prydtre. I verneområda Nærøyane er arten kjend frå Apalholmen og Brennholmen.
Bergfuru kan etablere seg på skrinne og opne marktypar som t.d. kystlynghei, men er veldig nøysam med tanke på jordsmonn og klima. Det går fleire år mellom kvart frøår, og spireevna er variabel. Spreiingsevna er derfor avgrensa. Evna til å kolonisere skog er svak, truleg på grunn av høgt lyskrav. Den økologiske risikoen er difor rekna som avgrensa (Gederaas et al., 2012). I tråd med målsetjinga i handlingsplan for framande skadelege artar i Sogn og
Fjordane (Haavik, 2013) ønskjer Fylkesmannen likevel å fjerne arten frå verneområdet.
Sitkagran er eit typisk kysttre som høyrer naturleg heime i eit langt belte langs
Stillehavskysten av Nord-Amerika. Innførsel til Noreg byrja rundt 1870. Sitkagran er planta ut på fleire av øyane og holmane i fuglefredingsområdet og naturreservatet. Det finst også fleire frøspreidde tre, m.a. i kystlyngheia.
Bilete 15. Frøspreidde sitkagraner på Nordre Nærøya. Foto: Johannes Anonby
Sitkagran er kategorisert til svært høg risiko i norsk svarteliste som følgje av at ho viser tydelig spreiing inn i kystlynghei som er ein trua naturtype. Dei økologiske effektane av sitkagran er knytte til at ho bidreg til gjengroing på visse areal som elles ville ha vorte
25
koloniserte av furu og lauvtre. Over tid kan dette gi eit plantesamfunn med noko mindre førekomst av lyskrevjande planter enn ved gjengroing utan sitkagran. I kystlynghei vil derimot tradisjonell drift (brenning og beiting) kunne hindre etablering av sitkagran like effektivt som for alternative gjengroingsartar (furu og lauvtreartar). Effektane av eit framand bartre i eit opphavleg lauvskogmiljø vil truleg verte større. Endra lystilhøve på våren og hausten, når lauvtrea er berre, og surare strøfall er venta å ha betydelig innverknad på botnvegetasjon (karplanter og mosar) og også på virvellause dyr og sopp (Gederaas et al., 2012). All sitkagran bør fjernast frå naturreservatet og fuglefredingsområdet, slik handlingsplanen for framande skadelege artar i Sogn og Fjordane legg opp til.
Platanlønn har si naturlege utbreiing i Sør- og Mellom-Europa og vart innført til Noreg som prydtre ca. 1750. Dei første meldingane om forvilla platanlønn er frå andre halvdel av 1800- talet, og ho er no forvilla i alle fylke nord til Nordland. I verneområda Nærøyane førekjem arten i tilknyting til den tidlegare garden på Nordre Nærøya. Fylkesmannen kjenner ikkje til om arten også veks andre stader i dei to verneområda.
Frøa til platanlønna er svært spiringsdyktige, og ungplantene toler å vekse i skugge, noko som gir arten føremoner framfor andre treslag. Platanlønn har evne til å invadere område som er prega av forstyrring. Ho kan også bli lokalt dominerande i einskilde naturtypar som av naturen er utsette for uroing, og spesielt på kulturmark (beite, eng) med liten eller avslutta bruk. Spreiing og etablering i slutta skog skjer sjeldnare (Gederaas et al., 2012). Med utgangspunkt i handlingsplan mot framande skadelege artar i Sogn og Fjordane, legg Fylkesmannen opp til å fjerne all platanlønn frå begge verneområda.
Mink var fram til 1950 hovudsakelig utbreidd i meir eller mindre isolerte bestandar i område der det var eller hadde vore minkfarmar. I løpet av 1950- og 60-talet koloniserte arten mesteparten av landet. Mink finst i dag over heile det norske fastlandet, men nokre minkfrie lokalitetar er knytte til øyar og øygrupper ytst langs kysten. Erfaringar frå Noreg og andre land viser at mink kan ha betydelig negativ effekt på bakkehekkande fugl som våtmarksfugl og sjøfugl. I Sogn og Fjordane har mink derfor fått mykje merksemd som ein viktig negativ faktor for sjøfuglpopulasjonane, særleg på 1980-talet (Godø, 1983). Vi veit ikkje kor mykje villmink det er i fylket i dag, men bestanden ser ut til å vere mykje mindre enn for 20-30 år sidan. Det er diskutert om det er næringskonkurranse mellom mink og oter, men nyare forsking tyder på at dei to artane ikkje går godt i lag av fleire grunnar, og at oteren er den sterkaste parten (Gederaas et al., 2012). Auken i oterbestanden i Sogn og Fjordane dei siste 20 åra har i alle fall skjedd på same tid som ein betydeleg tilbakegang for minken.
Minkproblemet i fylket er derfor langt mindre no enn det har vore (Larsen, 2013). Men det er likevel all grunn til å vere merksam på problemet, og ved behov vil det verte sett i verk tiltak i samsvar med «Handlingsplan mot amerikansk mink» (Direktoratet for naturforvaltning, 2011).
26
3. Brukarinteresser
Verneforskrifta og brukarinteresser 3.1.
Verneforskrifta dannar grunnlag og rammer for kva tiltak og aktivitetar som er tillatne i Nærøyane fuglefredingsområde og naturreservat. I dette kapittelet vert verneforskrifta knytt mot ulike brukarinteresser. Verneforskrifta i si heilskap ligg som vedlegg.
Det er særleg nokre delar av verneforskrifta som gir føringar for forvaltninga og bruken.
Forbodsreglane står lista i punkt IV. I punkt V av verneforskrifta er det lista opp unntak frå forbodsreglane. I punkt VI går det fram kva aktivitetar og tiltak forvaltningsstyresmakta kan gi løyve til etter søknad. Forvaltningsstyresmakta kan dessutan gjere unntak etter reglane i naturmangfaldlova § 48 (sjå kap. 6).
Dei mest aktuelle brukarinteresser er omtalte nedanfor, med tilvising til kva delar av verneforskrifta som opnar for eller avgrensar aktuelle tiltak og aktivitetar.
Skjønnsføresetnader 3.2.
I erstatningsskjønn for verneområde legg staten i mange tilfelle fram særskilde
skjønnsføresetnader om spørsmål som vert vurderte som viktige for erstatningsfastsetjinga.
Dette er uttrykk for korleis forvaltningsstyresmakta i framtida vil praktisere visse reglar eller opningar i verneforskrifta. Det er viktig at forvaltningsstyresmakta i den framtidige
forvaltninga er merksam på desse føresetnadene, etter som grunneigarane vil kunne ta opp att krav om erstatning dersom forvaltningsstyresmakta fråvik dei. Sjølv om slike særskilde skjønnsføresetnader ikkje overstyrer verneforskrifta eller naturmangfaldlova på nokon måte, bør difor ikkje forvaltningsstyresmakta fråvike dei føresetnadene med mindre det oppstår klar motstrid med omsynet til verneføremålet.
Erstatning for vernet av Nærøyane naturreservat og fuglefredingsområde var oppe til skjønn og overskjønn i høvesvis Sunnfjord heradsrett (1994) og Gulating lagmannsrett (1996). Det vart lagt til grunn fleire spesielle skjønnsføresetnader for fleire av eigedomane:
Gnr 11/bnr. 15
1. Forutsatt at det etter annen lovgivning blir gitt tillatelse til og godkjenning av etablering av oppdrettslokalitet for torsk (marin fisk) i et område vest og sør av Husholmskjæret – utenfor grensene til Nærøyane naturreservat og
fuglefredingsområde – kan det påregnes gitt dispensasjon fra
fredningsbestemmelsene til etablering av nødvendige landfester på Husholmskjæret med nødvendige markeringsblåser.
2. Plassering og utforming av landfestene skal skje i samråd med Fylkesmannen i Sogn og Fjordane, miljøvernavdelingen.
3. Denne spesielle skjønnsforutsetning binder ikke opp miljøvernavdelingens uttale- og tilrådingsrett i forbindelse med behandlingen av en evt. konsesjonssøknad etter fiskeoppdrettslovgivningen.
27 Gnr. 11/bnr. 8
1. Det kan påberegnes gitt dispensasjon fra fredningsbestemmelsene slik at veg, - kjørbar med traktor -, kan opparbeides fra eksisterende sjøhus v/ Nærøysundet og fram til våningshuset på bruket. Traseen skal følge den gamle vegtrase.
2. Evt. opparbeidelse skal meldes til Fylkesmannen i Sogn og Fjordane,
miljøvernavdelingen. Fylkesmannen kan sette vilkår mht. hvordan opparbeidelsen rent faktisk skal foregå.
3. Det er tillatt å gjødsle med naturgjødsel. Kunstgjødsel og kalk tillates ikke benyttet, idet dette betraktes som kjemisk middel.
Gnr. 11/bnr. 2
1. Det er tillatt å gjødsle med naturgjødsel. Kunstgjødsel og kalk tillates ikke benyttet, idet dette betraktes som kjemisk middel.
2. Eier av våningshus kan uten hinder av fredningsbestemmelsene utbedre, reparere eksisterende våningshus, selv om dette innebærer hel eller delvis nedriving av eksisterende bygning. De gamle grunnmurer skal fortsatt nyttes, eventuelt etter reparasjon. Tilsvarende gjelder for sjøhuset.
Gnr. 11/bnr. 20
1. Det er tillatt å gjødsle med naturgjødsel. Kunstgjødsel og kalk tillates ikke benyttet, idet dette betraktes som kjemisk middel.
Slått og beiting 3.3.
Vernet er ikkje til hinder for tradisjonell slått og beiting (verneforskrifta punkt V, underpunkt 3). Ved både slått og ferdsel i samband med tilsyn av beitedyr bør det like fullt leggjast vekt på å gjere uroing av fuglar så kortvarig som mogleg.
Dersom det er aktuelt å la sau beite vinterstid, noko som er ønskjeleg for å skjøtte
kystlynghei på tradisjonell måte, må det søkjast Mattilsynet om dispensasjon for dette. Det er då vanleg at det blir stilt vilkår om skjul for sauene, jf. ”Forskrift om velferd for småfe” §§ 17 og 18. Der vegetasjon og landskapsformer kan gi tilstrekkeleg skjul, er det ikkje ønskjeleg med oppføring av byggverk. Vert det naudsynt å byggje eit skjul er dette søknadspliktig.
Skjulet bør plasserast mest mogleg skjerma sett frå sjøen og utformast slik at det går mest mogleg i eitt med terrenget/omgjevnadene. Vidare bør det konstruerast slik at det ikkje verkar forlokkande som opphaldsplass for folk og fører til ilandstiging og ferdsel i tida med ferdselsforbod.
Verneforskrifta opnar i utgangspunktet ikkje opp for oppsetjing av gjerde i naturreservatet, men dersom dette er naudsynt for å oppnå den ønskte beitinga, vil Fylkesmannen kunne gje løyve. Oppsetjing av gjerde må då skje i samråd med Fylkesmannen. Det er viktig at
oppsetjing og bruk av gjerde skjer på ein måte som ikkje kjem i unødig konflikt med
fuglelivet, men også eigenverdien av skjergardsnatur utan fysiske inngrep bør vektleggjast.
Gjerda bør heller ikkje skape vanskar for lyngbrenning, eller for kontroll med framande artar eller ulike problemplantar som kan få auka livskraft etter lyngbrenning. I
fuglefredingsområdet finst det ikkje eit tilsvarande forbod, men verneforskrifta legg likevel visse føringar, og oppsetjing av gjerde bør difor skje i samråd med Fylkesmannen.
Sjå kap. 4 for meir informasjon om slått og beiting i dei to verneområda.
28
Rydding og brenning av vegetasjon 3.4.
Sjølv om rydding og brenning av vegetasjon kan vere viktige skjøtselstiltak for å fremje verneføremålet, er det ikkje tillate utan løyve frå forvaltningsstyresmakta. Verneforskrifta punkt VI, underpunkt 2 seier at forvaltningsstyresmakta kan gje løyve til ”rydding og evt.
brenning av vegetasjon m.v. i medhald av godkjend forvaltningsplan, eller når føremålet med fredinga tilseier det”. Når rydding og brenning av vegetasjon krev særskilt løyve frå
forvaltningsstyresmakta, er det ikkje for å hindre skjøtsel, men for å sikre at tiltaka vert gjort på ein måte som fremjar verneføremålet. Nærmare føringar for korleis dette arbeidet bør gjennomførast er gitte i kap. 4 om skjøtsel.Fjerning av framande bartre kan gjerast i samsvar med ein dispensasjon som Fylkesmannen gav for dette 29.4.1994. Dispensasjonen gjeld på følgjande vilkår:
1. Avverking og drift skal skje på ein måte som gjer minst mogleg skade på terreng og naturleg vegetasjon.
2. Ved sluttavverking eller tynningsuttak av dimensjonar som kan føre til skade på terreng og naturleg vegetasjon ved transport, og ved all bruk av motorkøyretøy, skal forvaltningsstyresmakta ha melding føreåt. Forvaltningsstyresmakta kan gje nærare pålegg om val av trase, driftsmåte o.l. for å redusere uheldige verknader.
3. Hogstarbeid i naturreservatet skal skje utanom ferdselsforbodstida, som er f.o.m. 1.
april t.o.m. 1. august.
Drenering/vedlikehald av grøfter 3.5.
Etter det Fylkesmannen kjenner til er det tidlegare grave fleire dreneringsgrøfter i dei to verneområda. Det kan gjevast løyve til vedlikehald av eksisterande grøfter som drenerer jordbruksareal (verneforskrifta punkt VI, underpunkt 3), men graving av nye grøfter eller anna form for tørrlegging er forbode (punkt IV, underpunkt 3 og 9).
Taretråling og hausting av skjelsand og tang 3.6.
Verneområda Nærøyane ligg i eit område som er lovleg for taretråling etter reglane som Fiskeridirektoratet forvaltar. Verneforskrifta for dei to verneområda opnar derimot ikkje for taretråling, og Fylkesmannen meiner at det heller ikkje er grunnlag for å gi dispensasjon etter heimlane i naturmangfaldlova § 48.
Både uttak av skjelsand og hausting av tang er, som inngrep i lausmassar og vegetasjon, klart forbode i både naturreservatet og fuglefredingsområdet (punkt IV, underpunkt 1, 3, 7 og 9). Verneføremålet si fokusering på gruntvassområda, og naturleg tilhøyrande vegetasjon og dyreliv, inneber etter Fylkesmannen si vurdering at det heller ikkje kan opnast for desse inngrepa etter heimlane i naturmangfaldlova § 48. Tangbeltet, og den naturlege biologiske produksjonen knytt til dette, er svært viktig for fuglane. Det same gjeld skjelsandbotnen på grunt vatn, som er leveområde for ulike botn-organismar, og ein viktig del av livsmiljøet til fuglane.
Friluftsliv og ferdsel 3.7.
I naturreservatet er det, med heimel i verneforskrifta punkt IV, underpunkt 6, eit forbod mot ilandstiging, og mot ferdsel på land og sjø nærare enn 50 meter frå land (inkludert holmar og skjer), i hekkesesongen. Forbodet gjeld i perioden 1. april - 1. august. Ferdselsforbodet gjeld ikkje utanfor vernegrensa, sjølv om grensa mange stader går nærare land enn 50 m.
29
Utanom tida med ferdsels- og ilandstigingsforbod er ikkje vernet til hinder for naturvennleg friluftsliv. Verneforskrifta seier m.a. at vernet ikkje er til hinder for ”sanking av bær og matsopp, utanom tida med ilandstigningsforbod” (punkt V, underpunkt 5). Camping, telting og oppsetjing av kamuflasjeinnretningar for fotografering er forbode, i følgje punkt IV, underpunkt 4. Av omsyn til fuglelivet er det bandtvang for hund heile året (punkt IV, underpunkt 2).
I verneforskrifta (punkt V, underpunkt 7) er «grunneigar» unnateke frå ferdselsbordet som gjeld i naturreservatet, slik at han kan opphalde seg og drive tilsyn med eigedom og ev.
beitedyr heile året. Slik Fylkesmannen tolkar omgrepet «grunneigar» i denne samanhengen, gjeld det ikkje berre heimelshavaren sjølv, men også andre som eventuelt fører tilsyn på vegner av han. Utgangspunktet er likevel framleis eit ferdselsforbod, og dei som ferdast i reservatet i den aktuelle tida må ha ein særskilt grunn for å vere i området. Eventuell tvil bør takast opp med Fylkesmannen når det måtte verte aktuelt.
I fuglefredingsområdet er det ingen ferdselsrestriksjonar, men verneforskrifta påpeikar i punkt IV, underpunkt 8 at «fuglar, også reir og egg, er freda mot alle former for skade, øydelegging og uturvande uroing». I same punkt vert det opplyst om at det i fuglefredingsområdet er bandtvang heile året.
Jakt 3.8.
I utgangspunktet er det ikkje høve til å drive jakt verken i naturreservatet eller
fuglefredingsområdet (verneforskrifta punkt IV, underpunkt 2 og 8). Punkt V underpunkt 6 opnar likevel for jakt på hjortedyr. I tillegg kan forvaltningsstyresmakta gje løyve til felling av vilt som gjer vesentleg skade (punkt VI, underpunkt 1). Det er kjent at mink kan gjere stor skade i område med mykje bakkehekkande fugl, og at fellefangst i slike tilfelle kan vere eit tiltak som nyttar. For å unngå forstyrringar i hekketida bør fellefangst helst ikkje skje i denne perioden, men ettersom hekking i alle fall for tida ikkje er området sin viktigaste funksjon for fuglelivet, bør fellefangst kunne vurderast heile året. Jakt med skytevåpen er derimot ikkje ønskjeleg i nokon del av året, da forstyrring knytt til slik aktivitet påverkar store område og vil vere i klar konflikt med Nærøyane sine ulike funksjonar både i sommar- og vinterhalvåret.
Fiske 3.9.
For naturreservatet seier verneforskrifta (punkt V, underpunkt 4) at vernet ikkje er til hinder for ”fiske og ferdsel av grunneigarar/heimelshavarar og yrkesfiskarar i samband med fiske og utøving av fiske, t.d. feste av fastståande fiskereiskapar o.l., også i tida med ferdselsforbod”.
Underpunkt 4 er eit unntak frå ferdselsforbodet innanfor vernegrensene i hekketida, og opnar altså for naudsynt ferdsel med båt i samband med yrkesfiske for manntalsførte fiskarar med fiskeregistrerte båtar heile året. Også for grunneigarar/heimelshavarar er naudsynt ferdsel med båt i samband med utøving av gjeldande fiskerettar lovleg heile året. Fritidsfiskarar har rett til å fiske etter havressurslova (tidlegare saltvassfiskelova) sine reglar heile året, med unntak av i tida med ferdselsforbod (01.04-01.08).
Verneforskrifta legg ingen spesielle restriksjonar på fiske i fuglefredingsområdet.
Bygningar 3.10.
I naturreservatet er det forbode å føre opp bygningar, anlegg og faste innretningar, o.l. (punkt IV, underpunkt 3). Det finst ikkje eit tilsvarande formulert forbod i fuglefredingsområdet.
30
Bygging i fuglefredingsområdet må såleis vurderast meir direkte i høve til fredinga av
«vegetasjon som er viktig for fuglane sitt livsmiljø» (underpunkt 7), og forbodet mot «tiltak som kan endre dei naturgjevne produksjonstilhøva eller gjere fuglane sitt livsmiljø ringare»
(underpunkt 8).
Vernet er ikkje til hinder for ordinært vedlikehald av eksisterande eigedommar (punkt V, underpunkt 7). Etter Fylkesmannen si tolking omfattar dette oppussing/forbetringar som skjer innanfor eksisterande grunnareal. Alle former for utviding vil etter Fylkesmannen si
oppfatning falle utanfor omgrepet ordinært vedlikehald. Det same gjeld større ombyggingar og fasadeendringar. Fylkesmannen kan heller ikkje sjå at det er grunnlag for å gi
dispensasjon etter heimlane i naturmangfaldlova § 48.
Planar om restaurering av øydelagde bygningar må sjåast som nybygg og handsamast som vanlege byggjesaker. Fylkesmannen ønskjer ikkje å gje løyve til slike oppattføringar.
Lågtflyging og motorisert ferdsel på land 3.11.
Det er forbod mot lågtflyging under 300 meter (verneforskrifta punkt IV, underpunkt 5 og 10).
I den grad det er aktuelt ønskjer ikkje Fylkesmannen å gje løyve til lågtflyging under 300 meter verken i hekketida (01.04-01.08) eller elles på året. Bakgrunnen for
lågtflygingsforbodet er at flyging lågt over bakken/sjøen uroar fuglelivet. Av same grunn er også bruk av modellfly, og motorisert ferdsel på land, forbode. Motorisert ferdsel på land vil i tillegg gjere skade på terreng og vegetasjon. I naturreservatet er det i tillegg forbode å bruke seglbrett.
Drift og vedlikehald av anlegg 3.12.
Verneforskrifta punkt V, underpunkt 2 seier at vernet ikkje er til hinder for «Drift og vedlikehald av Kystverket og Televerket sine anlegg, og vedlikehald av eksisterande kraftlinjer». Drift og vedlikehald av anlegg kan altså gjennomførast utan søknad, også i tida med ferdselsforbod. Slikt arbeid bør likevel, i den grad det lèt seg gjere, gjennomførast utanom hekketida, for å unngå unødig uroing av fuglelivet. Arbeid som ikkje fell inn under omgrepet «drift og vedlikehald», som t.d. oppgradering/fornying av strømliner, må det søkjast særskilt løyve for. Det same gjeld motorisert ferdsel, uavhengig av om arbeidet kvalifiserer som drift og vedlikehald eller ikkje.
Redningsteneste m.m.
3.13.
Verneforskrifta punkt V underpunkt 1 seier at vernet ikkje er til hinder for ”Gjennomføring av militær, operativ verksemd og tiltak i samband med rednings-, ambulanse-, politi-, brannvern- , oppsyn-, skjøtsel- og forvaltningsverksemd”. Det er altså ikkje søknadspliktig å gjennomføre slik verksemd, som dels også omfattar akuttsituasjonar som det ville vere praktisk umogleg å varsle. Forvaltningsstyresmakta ønskjer likevel at slik aktivitet, særleg dersom det skjer i hekketida, blir registrert og rapportert i ettertid. Øving, for å førebu redningsaksjonar m.m., er ikkje omfatta av unntaket og må skje andre stader enn i verneområda.
31
4. Skjøtsel
Generelt om skjøtsel 4.1.
Med skjøtsel av verneområde meiner ein tiltak for å fremje verneføremålet. Det kan vere både eingongstiltak og meir eller mindre regelmessige eller vedvarande tiltak.
Forvaltningsstyresmakta kan ikkje påleggje grunneigarar å utføre skjøtselsoppgåver. For skjøtselskrevjande verneområde har derimot forvaltningsstyresmakta ei plikt, etter
naturmangfaldlova § 47, til å tilby grunneigaren avtale om nærare skjøtselstiltak, dersom det er mogleg og eigaren ønskjer det. Forvaltningsstyresmakta kan også gjere skjøtselsavtale med interesserte organisasjonar eller andre. Nært samarbeid mellom
forvaltningsstyresmakta og grunneigarar eller andre brukarar er i alle høve viktig for å oppnå gode resultat i verneområdet. I mange område gjennomfører SNO skjøtsel på oppdrag frå Fylkesmannen, etter som grunneigarane ikkje alltid har høve eller interesse av dette, samstundes som SNO har bygd opp verdifull røynsle med ulike skjøtselsoppgåver.
Skjøtselstiltak utførte av Fylkesmannen, eller som oppdrag eller avtale med Fylkesmannen, er heimla i verneforskrifta punkt V og VII, og naturmangfaldlova § 47, og krev såleis ikkje eigen dispensasjon frå verneforskrifta. Dersom det gjeld skjøtsel som trengst for å fremje verneformålet (med unntak av å setje dyr på beite) er forvaltningsstyresmakta heller ikkje formelt avhengig av løyve frå grunneigar. I praksis ønskjer Fylkesmannen likevel alltid å drøfte skjøtselstiltak med grunneigar i førekant, for å finne fram til dei mest formålstenlege måtane å gjere arbeidet på, og unngå unødige ulemper for grunneigar eller andre brukarar.
For skjøtselsarbeid som er i samsvar med vedteken forvaltningsplan praktiserer Fylkesmannen å varsle grunneigarar før arbeidet blir utført.
Skjøtsel utført av Statens naturoppsyn (SNO) blir dekt av årlege tildelingar til Fylkesmannen og SNO frå Miljødirektoratet. Grunneigarar kan heilt eller delvis få dekt kostnader (til arbeid og materiell) til skjøtselsarbeid etter avtale med Fylkesmannen.
Statens naturoppsyn registrerer (loggfører) alle skjøtselstiltak dei gjennomfører i verneområdet. Også grunneigarar må dokumentere (med foto, helst både før og etter) skjøtselsarbeid når utgiftene blir dekte av forvaltningsstyresmaktene. Ein enkel rapport skal sendast til Fylkesmannen ved alle tiltak i verneområdet, slik at forvaltningsstyresmakta får oversikt over når ting har vorte gjort.
Skjøtselsbehov 4.2.
Thorvaldsen & Velle (2013) påviste stort behov for skjøtsel av vegetasjonen på Nordre Nærøya og Litleøya, og slik Fylkesmannen kjenner områda er situasjonen i stor grad den same på dei andre øyane og holmane i dei to verneområda. Dei største utfordringane er gjengroing og spreiing av framande treslag. Desse prosessane truar både verdien området har som typeområde for atlantisk kystlynghei, og funksjonen det har som raste-,
overvintrings- og hekkelokalitet for våtmarksfugl og sjøfugl.
Fylkesmannen ønskjer difor å komme i gang med eit langsiktig og kontinuerlig
skjøtselsopplegg som inkluderer både lyngsviing, slått, beiting, og mekanisk fjerning av gjengroingsartar og svartelisteartar, i tillegg til oppfølging av nemnde tiltak.
32
Skjøtselsopplegget Fylkesmannen vil gjennomføre er i stor grad basert på råda i rapporten frå Thorvaldsen & Velle (2013).
Bilete 16. Kystlynghei i ferd med å gro igjen med lauvtre. Foto: Johannes Anonby
Planlagde skjøtselstiltak 4.3.
Beiting
Beiting med husdyr, helst utegangarsau, er eit svært viktig skjøtselstiltak. Det spelar ei sentral rolle i lyngheiskjøtselen, og er naudsynt for å hindre ytterlegare gjengroing av
verneområda Nærøyane. Beiting vil og vere viktig for å halde vegetasjonen i hevd i etterkant av større skjøtselstiltak som lyngbrenning og rydding av tre og buskar.
Fylkesmannen ønskjer at mest mogleg av det verna arealet på Nærøyane vert teke i bruk til beite. Generelt bør ein vere på vakt overfor både gjengroing på den eine sida og omfattande trakkskade og erosjon på den andre sida. Det er påvist at sau kan gjere skade på fuglereir gjennom trakk, og talet på beitedyr må difor ikkje vere for høgt i rugetida. Dette gjeld særleg på mindre øyar. Dei fleste øyane og holmane i verneområda Nærøyane er av ein slik storleik at trakkskade på reira truleg vil vere eit lite problem.
Lyngsviing
Lyngheia er fleire stader i ein degenererande fase der røsslyngplantane har vorte forveda og buskete og det vil etter kvart bli eit behov for å kome i gang med sviing. Det er viktig at ein ikkje går i gang med sviing før ein avtale om beiting er på plass. Sviing som ikkje blir
etterfølgd av beiting kan føre til auka gjengroing og unødvendig stort oppslag av sitkagran og platanlønn frå frø. Det er såpass mykje lauvskog på øya at ein kan vente at lauvskogartane er godt representerte med frø i det øvste jordsmonnet. Ved sviing får desse frøa betre kår, og dersom det ikkje er beitedyr til stades vil desse artane kunne etablere seg i sviflatene.
33
Lyngsviinga må gjennomførast etter visse retningsliner for at ho skal vere mest mogleg føremålstenleg (sjå Norderhaug et al. 1999). Det er m.a. ønskjeleg at ein deler opp
kystlyngheia i delområde, og svir av desse over nokre år. Dette vil sikre ein mosaikk-struktur med vekslingar mellom kystlynghei i ulike aldrar (vekstfasar). Vidare er det viktig å halde noko av vegetasjonen i verneområda utanom lyngsviinga. Sjå teksten om rydding av tre og buskar på s. 35-36 for informasjon om kva som skal takast vare på. Det bør også setjast av eit delområde som i ein lengre periode vart halden utanfor sviingsplanane for å tene som referanseområde med tanke på nærare undersøkingar av forholdet mellom myr og lynghei.
I etterkant av brenning er det viktig å følgje opp med overvaking av problemartar som
einstape, og framande treslag som platanlønn og sitkagran, innanfor dei avsvidde felta. Tiltak må setjast i verk om naudsynt for å fjerne problemartar som kjem opp. Sjå Thorvaldsen &
Velle (2013) for forslag til tiltak mot einstape.
Lyngsviing bør som ein hovudregel skje i månadene desember, januar, februar, mars, i periodar når jordsmonnet er frose eller fuktig. Generelt må open brenning avklarast med kommunen, sidan kommunane kan fastsetje lokale forskrifter (etter forureiningslova § 9), der dei har høve til å snevre inn eller utvide kva som skal vere tillate avfallsbrenning.
Forureiningslova § 8 seier at ”vanlig forureining” frå fiske, jordbruk og skogbruk m.m. er tillate dersom det ikkje er gitt særlege forskrifter etter § 9. På Flora kommune si heimeside står det m.a. følgjande om brenning: ” Avbrenning av større område som beiteområde og liknande skal registrerast inn på internettsida til Alarmsentralen, på «alarmsentralen.com/melding- kontrollert-brenning.” Det kan også vere bra å melde frå om tiltaket i lokale media på førehand.
Nærare kartfesting og skjøtsel av eventuelt verdifull slåttemark
Mindre delar av polygon 20 (sjå bilete 3) er «jordnøtteng», som er ei utforming av slåttemark.
Slåttemark er i dag ein direkte truga naturtype (Norsk Rødliste for naturtyper, 2011), og lokalitetar som er vurderte til verdi A eller B har difor fått status som utvald naturtype etter naturmangfaldlova § 52. Sjølv om denne statusen formelt ikkje gjeld i verneområde, er det forventa at dei vert tekne vare på som del av forvaltninga av verneområda der dei måtte førekome.
Slåttemark vil oftast tape seg raskt i kvalitet når ho ikkje lenger vert skjøtta på tradisjonell måte. Fylkesmannen vil difor så snart som mogleg kartfeste og avgrense nærare dei delane av innmarka på Nordre Nærøya som kan ha størst verdi å ta vare på som slåttemark. Her bør det då gjerast årleg skjøtsel i form av slått til eigna tidspunkt, med fjerning av graset. Kor mange kvadratmeter (eventuelt dekar) det kan gjelde vil både vere eit spørsmål om kva som har tilstrekkjeleg verdi (eller potensiale for restaurering) og kor mykje det er praktisk mogleg å gjerde inn og slå med ljå eller tohjulslåmaskin.
Rydding av buskar og tre
Det er eit mål at tre- og buskvegetasjon i dei to verneområda skal fjernast før det blir så høgt og av eit slikt omfang at det truar kystlyngheia og det opne kystlandskapet, og reduserer kvaliteten av området for sjøfugl og våtmarksfugl. Status per i dag er likevel at store delar av det verna arealet på Nærøyane er i ferd med å gro igjen. I tillegg er ein betydeleg del av arealet tilplanta med innførte, framande treslag. Det bør derfor prioriterast å setje i gang eit skjøtselsarbeid med sikte på å fjerne mesteparten av tre og buskar i det verna arealet.
34
Einskilde små bestand med lysopen lauvskog knytte til tidlegare innmark skal takast vare på.
Ikkje minst gjeld det på Nordre Nærøya, der nokre lauvtre eller lauvholt verkar relativt gamle og såleis kan ha verdi for naturmangfaldet. Både her og kring tidlegare hus på Søndre Nærøya bør det i alle høve setjast att tilstrekkeleg med tre til å tene som ly for sauene. Det bør òg setjast att noko kratt av einer nærast sjøen der dette finst, sidan slikt einekratt gir hekkeplassar for enkelte fugleartar. Det bør også stå att nokre spreidde førekomstar av vierkratt og andre små tre/buskar som kan tene som mineralkjelde for beitedyr.
Arbeidet må gjerast manuelt utanom tida med ferdselsforbod. Grunneigarar vil verte
orienterte om skjøtselsarbeid i forkant, og vil såleis få høve til å kome med innspel til korleis arbeidet skal gjerast og avgjere om dei er interesserte i å ta ut trea sjølve i løpet av den næraste tida, til ved eller anna.
Fjerning av buskar og tre utan tilstrekkeleg beitetrykk etterpå kan forverre
gjengroingssituasjonen grunna vegetativ tilvekst rundt avsaga stammar. Det vil såleis vere ein fordel om ein avtale om beiting er på plass før ein tar til med slikt arbeid.
Fjerning av framande artar
Framande artar truar verneverdiane i både naturreservatet og fuglefredingsområdet og utgjer ein alvorleg trussel mot det stadeigne biologiske mangfaldet. Både sitkagran og platanlønn har ei slik spreiingsevne at dei vil kunne vere umoglege å stanse, også regionalt, dersom ein ventar for lenge med tiltak. All sitkagran og platanlønn i fuglefredingsområdet og
naturreservat skal difor fjernast. Det er også ønskjeleg å fjerne all bergfuru. Der framande treslag er nytta i leplantingar for fritidsbustader, vil Fylkesmannen om ønskjeleg gi
grunneigarane tid til å skifte ut dei framande treslaga med stadeigne tre. Dette kan t.d. skje ved at ein plantar stadeigne tre innimellom eller ved sida av trea i leplantinga, og at ein gradvis tynnar bestandet av framande tre etter kvart som dei stadeigne trea veks seg større.
Sitkagran og bergfuru bør som hovudregel fjernast ved hogst (store tre) eller eventuelt (for småplantar) å rive dei opp. For småplantar bør det alltid vurderast om oppriving vil kunne gje ein markrivingseffekt som fremjar ny frøspiring, og om dei i staden bør kuttast med saks eller liknande. Faren for at plantane skyt på ny bør då også vurderast. Platanlønn nyttar det ikkje å hogge, så den må ringberkjast eller liknande, og det er viktig å basere seg på røynsler frå andre stader, m.a. Flostranda naturreservat (sjå Hamre et al., 2011). I etterkant av arbeidet med å fjerne bør det setjast i gang overvaking av gjenvekst frå desse artane. Det kan syne seg vanskeleg å fjerne innslaget av platanlønn utan beiting, og ein avtale om beiting i området bør difor vere på plass før ein byrjar arbeidet.
I fleire verneområde på kysten er det samstundes eit dilemma at plantefelt av sitkagran og andre framande bartre fungerer som reirplassar for fugl, også for viktige og omsynskrevjande artar. Dette gjeld m.a. havørn, som tidlegare var sjeldsynt og raudlista, men som etter mange år med freding og ulike omsyn på ny har vorte ein karakterart, og for mange menneske ein attraksjon, på kysten. Både havørn, hegre og andre artar som kan leggje reiret i plantefelt, er ein del av det naturlege dyrelivet, og såleis ein del av verneføremålet for Nærøyane
fuglefredingsområde og naturreservat. Desse artane er likevel ikkje avhengige av førekomst av framande artar. Dei vil kunne hekke i kystfuruskog og andre førekomstar av
heimehøyrande tre på kysten. I og med at førekomstar av skog og store tre, og spesielt av svartelista artar med stor spreiingsfare, ikkje er i samsvar med ivaretaking av kystlynghei, vil Fylkesmannen ikkje setje att framande bartre i verneområdet med tanke på hekkeplass for
35
fugl. Fjerning av tre vil i alle høve ikkje skje i hekketida, og for nokre fugleartar kan det vere aktuelt å gje ei viss «omstillingstid», t.d. ved å ringberkje trea slik at dei kan bu seg på å flytte til andre lokalitetar.
Ein annan svartelista art som kan førekome i naturreservatet er mink. Oppsyn med verneområda vil avdekkje mogleg førekomst av mink i framtida. Målretta tiltak vil bli sett i verk i samsvar med gjeldande handlingsplan mot mink. For den arten er det òg viktig at ein koordinerer med tiltak utanfor verneområdet.
I verneområdet skal det i utgangspunktet ikkje nyttast kjemiske plantevernmiddel i kampen mot framande artar eller eventuelle stadeigne artar som skapar problem i kystlynghei.
Dersom forvaltningsstyresmakta ut frå omsyn til naturleg artsmangfald og vegetasjon likevel finn det naudsynt å bruke slike kjemiske middel, skal grunneigarar og beitedyreigarar og eventuelle lokale organisasjonar som har interesse i saka, varslast og gjevast ein frist til å kommentere spørsmålet.
Fjerning av boss og farlege bygningsrestar
Større konsentrasjonar av ilanddrive boss, slik som på nordenden av Nordre Nærøya, bør fjernast så snart som mogleg. Umåla treverk bør som hovudregel få liggje der det hamna med mindre det er i vegen for bruken av området, etter som drivved er eit naturleg element langs strender. Plast og andre naturframande stoff, eller glass og metall som utgjer potensiell fare for folk og dyr, bør derimot fjernast sjølv om det skulle krevje noko oppriving av
vegetasjon/markdekke. Boss som driv i land bør fjernast så pass regelmessig at det ikkje smuldrar opp eller vert dekt av jord og vegetasjon.
Vidare er det ønskjeleg å fjerne farlege bygningsrestar som t.d. glas slik at det ikkje kan skade beitedyr.
