Viltet i Granvin
Kartlegging av viktige viltområde og status for viltartane
Granvin herad og Fylkesmannen i Hordaland
2005
Viltet i Granvin
Kartlegging av viktige viltområde og status for viltartane
Granvin herad og Fylkesmannen i Hordaland
2005
MVA-rapport 10/2005
Ansvarlege institusjonar og finansiering:
Granvin herad og Fylkesmannen i Hordaland, Miljøvernavdelinga Rapport nr:
MVA-rapport 10/2005 Tittel:
Viltet i Granvin. Kartlegging av viktige viltområde og status for viltartane
ISBN-10: 82-8060-049-3 ISBN-13: 978-82-8060-049-3 ISSN: 0804-6387
Forfattarar:
Olav Overvoll og Tore Wiers
Tal sider:
35 + vedlegg Kommunalt prosjektansvarlig:
Haakon Innset, skogbrukssjef Dato:
22.12.2005 Samandrag:
Etter initiativ frå Fylkesmannen si miljøvernavdeling, har Granvin herad gjennomført revidering av ek- sisterande viltkart. Målet med kartlegginga har vore å gje heradet ei oppdatert oversikt over viktige viltområde til bruk i arealforvaltinga og å presentere ein kunnskapsstatus for viltet i heradet.
Medan det gamle viltkartet nesten utelukkande omhandla jaktbare artar, omfattar den nye oversikta alle viltartar i høve til det utvida viltomgrepet: Alle artar innan gruppene amfibiar, krypdyr, fugl og land- pattedyr. Eit utval av artar og funksjonsområde er kartlagt. Når det gjeld småviltet er det lagt særleg vekt på truga og sårbare artar (raudlisteartar) og fåtalige artar med spesielle habitatkrav.
Kartverket er delt i fire tema: 1) hjortevilt, 2) småvilt, 3) opplysningar unnateke offentlegheit og 4) prio- riterte viltområde (viktige- og svært viktige viltområde). Av desse vil oversikta over prioriterte viltområ- de vil vere det viktigaste kartet i overordna plansamanheng. Dette kartet er vedlagt rapporten.
Rapporten er eit viktig supplement til karta og inneheld generelt stoff om viltforvalting, litt om korleis kartlegginga i Granvin har blitt gjennomført, ein omtale av dei prioriterte viltområda og ei oversikt over alle viltartar som er registrerte i heradet.
Det er avgrensa 13 prioriterte viltområde i Granvin, 3 svært viktige viltområde og 10 viktige. Det er re- gistrert 163 viltartar i heradet: 1 amfibium, 1 krypdyrart, 135 fugleartar og 26 pattedyrartar.
Situasjonen for viltet kan endre seg, både naturleg og som ein følgje av tekniske inngrep og endra arealbruk. Det er naudsynt å oppdatere kartverket med jamne mellomrom, både for å fange opp endringar i arealbruk og ny kunnskap om viltet.
Ein har hatt avgrensa ressursar til kartleggingsarbeidet og resultatet kan difor ikkje reknast som full- stendig. Gjennom oppdateringar ved supplerande feltundersøkingar og opplysningar frå lokalkjende, vonar ein at kartverket over tid kan bli både meir presist og meir komplett.
Referanse:
Overvoll, O. & Wiers, T. 2005. Viltet i Granvin. Kartlegging av viktige viltområde og status for viltarta- ne. – Granvin herad og Fylkesmannen i Hordaland, MVA-rapport 10/2005: 35 s + vedlegg.
Emneord:
Granvin, viltkartlegging, biologi, zoologi, vilt, amfibiar, krypdyr, fuglar, pattedyr
Granvin herad 5733 Granvin
Tlf: 56 52 40 00, Fax: 56 52 40 01
www.granvin.kommune.no
Fylkesmannen i Hordaland Miljøvernavdelinga
Postboks 7310 5020 Bergen
Tlf: 55 57 22 00, Fax: 55 57 22 01
www.fylkesmannen.no/hordaland www.miljostatus.no/hordaland
FORORD
I Stortingsmelding nr. 58 (1996-97) Miljøvernpolitikk for en bærekraftig utvikling er det sett som mål at alle kommunar i Noreg skal gjennomføre kartlegging og verdisetting av biologisk mangfald på sitt are- al. Stortingsmelding nr. 31 (1992-93) Den regionale planlegginga og arealpolitikken gir signal om at kommunane sjølve må innarbeide omsynet til biomangfaldet i eiga planlegging og verksemd.
Viltkartlegginga er ein viktig del av arbeidet med å få betre oversikt over biomangfaldet i Granvin. He- radet har tidlegare gjennomført ei kartlegging av naturtypar, fullført i 2003.
Viltkartlegginga har vore eit spleiselag mellom heradet og fylkesmannen i Hordaland si miljøvernavdel- ing. Konsulent Tore Wiers vart hyra til å samanstille eksisterande kunnskap om viltet og å utføre litt supplerande feltundersøkingar. Innsamling av data har først og fremst skjedd gjennom intervju av lo- kale ressurspersonar med god kjennskap til lokale vilttilhøve. Me ynskjer å rette ei stor takk til alle in- formantar!
Viltkarta er digitaliserte ved fylkesmannen i Hordaland, miljøvernavdelinga, som òg har stått for den endelege utforminga av rapporten.
Vi vonar viltkartlegginga kjem til nytte i den kommunale arealplanlegginga og at både heradet, private grunneigarar og utbyggarar ser på kartverket som ei moglegheit til å ta omsyn, og ikkje som eit hinder for næringsverksemd. Dei avmerka viltområda tyder ikkje vern, men bør sjåast på som ein ”ver var- sam” plakat, der ein ønskjer at viltinteressene skal bli tekne særskilt omsyn til. Det er òg eit ønskje at viltrapporten skal vere med å auke kunnskapen og interessa for viltet både blant politikarar og byråkratar og heradet sine innbyggjarar elles.
Granvin, 15.12.2005
Haakon Innset skogbrukssjef
INNHALD
FORORD... 5
INNHALD ... 7
1. INNLEIING ... 9
BAKGRUNN... 9
LOVGRUNNLAG... 9
INTERNASJONALE AVTALAR... 9
ANDRE SENTRALE DOKUMENT... 9
KVIFOR SIKRE EIT MANGFALD AV VILTARTAR... 10
2. FRAMSTILLING OG BRUK AV VILTKART ... 11
PRAKTISKE PROBLEM VED VILTKARTLEGGING... 11
KVA SKAL KARTLEGGAST? ... 11
UTFORMING AV VILTKARTVERKET... 11
KORLEIS BRUKE VILTKARTA?... 12
VILTRAPPORTEN... 12
BRUKARAR AV KARTFESTA INFORMA-SJON OM VILTET... 12
OPPDATERING OG REVISJON AV VILTKARTA... 12
3. METODIKK FOR ARBEIDET I GRANVIN ... 13
STYRING/ORGANISERING AV PROSJEKTET... 13
INNSAMLING AV INFORMASJON... 13
KARTFRAMSTILLING... 13
4. NATURGRUNNLAGET... 14
GEOGRAFI OG AREALBRUK... 14
LANDSKAP OG GEOLOGI... 14
KLIMA... 14
VEGETASJON... 14
5. PRIORITERTE VILTOMRÅDE I GRANVIN ... 15
SVÆRT VIKTIGE VILTOMRÅDE... 15
VIKTIGE VILTOMRÅDE... 15
6. TRUGA OG SÅRBARE ARTAR I GRANVIN... 17
RAUDLISTER... 17
VIKTIGE TRUGSMÅL MOT VILTET... 17
7. STATUS FOR VILTET I GRANVIN... 19
AMFIBIAR... 19
KRYPDYR... 19
FUGLAR... 19
PATTEDYR... 28
8. FORSLAG TIL VIDARE KARTLEGGING... 31
9. BRUKARINTERESSER I NATUREN OG KONFLIKTAR I FORHOLD TIL VILTET... 32
SKOGBRUK... 32
JORDBRUK... 32
FRILUFTSLIV OG FERDSEL... 33
JAKT... 33
FAUNAKRIMINALITET... 33
NEDBYGGING AV NATUROMRÅDE... 33
VEGAR... 33
VASSKRAFTUTBYGGING... 33
KRAFTLEIDNINGAR... 34
AVFALL... 34
FISKEOPPDRETT/HAVBRUK... 34
10. LITTERATUR ... 35
VEDLEGG I. ARTSLISTE ... 37
VEDLEGG II. KART ... 41
1. INNLEIING
BAKGRUNN
Naturområda våre blir i aukande grad utsett for inngrep av ulike slag. Bygging av bustadfelt, in- dustri og infrastruktur utgjer eit stadig større press på areala. I denne samanheng er det viktig også å integrere viltinteressene i planarbeidet. Bak- grunnen for å kartlegge viktige viltområde er eit ønskje om at viltinteressene i større grad skal bli tatt omsyn til i arealforvaltinga, først og fremst på lokalt nivå gjennom kommuneplanen sin arealdel, men òg på regionalt- og nasjonalt nivå. Dei of- fentlege brukarane av viltkarta vil først og fremst vere kommunen, Fylkeskommunen, Fylkesman- nen og Direktoratet for naturforvaltning. Men kartverket vil òg være tilgjengelig for t.d. konsu- lentar i samband med konsekvensutgreiingar og private reguleringsplanar.
Det er òg eit ønskje at viltkartverket skal vere med å auke kunnskapen og interessa for vilt blant heradet sine innbyggjarar. Difor er det viktig at kart og viltrapport blir tilgjengeleg for skular og naturinteresserte i heradet.
Tidlegare viltkart har vore prega av einsidig foku- sering på det jaktbare viltet. Dei nye viltkarta er meir omfattande og skal i prinsippet omfatte alle viltlevande landpattedyr, fuglar, amfibiar og kryp- dyr. Dette er i tråd med det såkalla utvida viltom- grepet (jamfør viltlova sin § 2). Det er ikkje øko- nomisk mogleg å kartleggje alle viltartar, det er heller ikkje praktisk forvaltningsmessig sett. Difor er det gjort eit utval over kva artar og artsgrupper ein ut frå lokale, forvaltningsmessige omsyn mei- ner det er viktig å få kartlagt. Typiske døme er vinterbeite og viktige trekkvegar for hjort, hekke- plassar for rovfugl, spelplassar for storfugl, sjø- fuglkoloniar, våtmarkslokalitetar og spettelier (skogslier med gammal skog, eldre ospeholt og god tilgang på død ved). Førekomstar av trua- og sårbare artar står sjølvsagt òg sentralt. På denne måten ønskjer ein å kartfeste område som er av særskilt verdi for ulike viltartar, og som ein difor bør ta spesielle omsyn til i arealplanleg- ginga.
LOVGRUNNLAG
At ein skal ta omsyn til viltet og viltet sine leve- område er grunnfesta i lovverket. Viltlova er den mest sentrale, men fleire andre sektorlover har relevans for viltforvaltinga.
• Viltlova legg rammer for forvaltninga og utøving av jakt og fangst. Sentralt står føremålsparagrafen, §1, som fastslår at viltet og viltet sine leveområde skal forvaltast slik at na- turen sin produktivitet og artsmangfald blir bevart. §7 fast- set at omsynet til viltinteressene skal innpassast i areal- planlegginga i kommune og fylke. Innpassing av viltinte-
ressene i arealplanlegginga krev solid kunnskap om viltet i det aktuelle planområdet. Kunnskapen om ulike funksjons- område må vere kartfesta, slik at arealplanleggjarar i sitt daglege arbeid kan ta dei naudsynte omsyn.
• Plan- og bygningslova av 1985 pålegg kommunen m.a. å utarbeide kommuneplanar for arealdisponeringa der alle samfunnsinteresser, også viltinteressene, skal vurderast.
• Skoglova av 1965 legg rammene for bruk og utnytting av skogareala. Lova sitt føremål er å fremje skogproduksjon, skogreising og skogvern, men lova fastslår òg at det skal leggjast vekt på skogen sin funksjon som livsmiljø for plantar og dyr og som område for jakt og fiske. I Horda- land er ein relativt liten del av arealet skogkledd (ca.
17%), men skogsmiljøa er viktige viltbiotopar. Forvalting og drift av desse områda er difor svært viktige i viltforvalt- ingssamanheng.
• Naturvernlova. Områdevern og vern av enkeltobjekt skjer med heimel i naturvernlova. Områdevern er eit viktig verke- middel for å sikre spesielle naturområde.
• Friluftslova skal først og fremst avklare forholdet mellom grunneigarar og friluftsfolk, men lova nemner òg at ferdsel i utmark skal føregå omsynsfullt overfor grunneigarar, bruka- rar og andre. Ein skal difor òg ta omsyn til viltet ved ferdsel i skog og mark.
• Lov om motorferdsel i utmark av 1977 har som utgangs- punkt at motorisert ferdsel i utmark skal vere forbode. Lova sitt føremål er å regulere motorferdsel i ”utmark og vassdrag med sikte på å verne om naturmiljøet og fremme trivselen”.
To tilhøyrande forskrifter av 1988 er òg sentrale her.
INTERNASJONALE AVTALAR
Noreg har ratifisert (underteikna og gitt si tilslut- ning til) fleire internasjonale avtalar som er sette i verk for å sikre det biologiske mangfaldet. Inter- nasjonale avtalar forpliktar også på lokalt plan, fordi det er her den praktiske forvaltninga finn stad. Dei viktigaste internasjonale avtalene med relevans for viltet er:
• Ramsarkonvensjonen (1975) gjeld vern av våtmarksområ- de, særleg med tanke på fuglar.
• Washingtonkonvensjonen – CITES (1975) regulerer den in- ternasjonale handelen med truga og sårbare viltartar.
• Bernkonvensjonen (1979) har som føremål å verne euro- peiske artar av ville dyr og plantar, og leveområda deira.
• Bonnkonvensjonen (1979) gjeld vern av truga og sårbare viltartar som regelmessig kryssar landegrensene (trekkjande artar).
• Riokonvensjonen eller biodiversitetskonvensjonen (1993) legg opp til nasjonale prosessar der partane sjølv må identi- fisere biologisk mangfald som krev bevaringstiltak. Partane er dessutan forplikta til å utvikle nasjonale strategiar for be- rekraftig bruk og bevaring av biologisk mangfald. Riokon- vensjonen er den som i størst grad har konsekvensar på lo- kalt plan fordi den understrekar verdien av lokalt biologisk mangfald. Denne konvensjonen har truleg vore ei viktig år- sak til at den nasjonale forvaltninga ønskjer å satse på ei landsdekkjande, kommunevis kartlegging av biologisk mangfald.
ANDRE SENTRALE DOKUMENT
Fleire dokument utgjevne av styresmaktene er sentrale i forhold til viltforvalting. Gjennom stor- tingsmeldingane gir styresmaktene uttrykk for korleis ein ønskjer å forme politikken på spesi- elle område i åra framover. Her uttrykkjer ein
gjerne politiske målsetjingar og kva verkemiddel ein vil setje i verk får å nå desse.
• St. melding nr. 13 (1992-93) om FN konferansen om miljø og utvikling i Rio de Janeiro
• St. prp. 56 (1992-93) Om samtykke til ratifisering av kon- vensjonen om biologisk mangfald
• St. melding nr. 31 (1992-93) Den regionale planleggingen og arealpolitikken
• Miljøverndepartementet sitt rundskriv til kommunane (T-937)
”Tenke globalt - handle lokalt”
• St. melding nr. 58 (1996-97) Miljøvernpolitikk for en bære- kraftig utvikling. Dugnad for framtida.
• St. melding nr. 8 (1999-2000) Regjeringens miljøvernpoli- tikk og rikets miljøtilstand
• St. melding nr. 42 (2000-2001) Biologisk mangfald. Sektor- ansvar og samordning
• St. melding nr. 15 (2003-2004) Rovdyr i norsk natur.
• St. melding nr. 21 (2004-2005) Regjeringens miljøvernpoli- tikk og rikets miljøtilstand
KVIFOR SIKRE EIT MANGFALD AV VILTARTAR
Grunnen til at vern av viltet har blitt gjenstand for både internasjonale- og nasjonale lovverk og av- talar er mange, men dei fleste er bygde på er- kjenninga at vi sjølve er ein del av naturen og er heilt avhengige av naturprodukt for å overleve.
Grovt sett kan argumenta delast inn i tre hovud- grupper:
Økonomiske og materielle argument: Menneska har til alle tider vore avhengig av viltet for å over- leve, og i nyare tid har viltet mange stader blitt ein viktig økonomisk ressurs. Sjølv om ikkje alle dy- reartar er like viktige økonomisk og materielt i dag, kan mange artar truleg bli viktige for oss i
framtida. Eit genetisk mangfald er òg av betyd- ning for menneska si materielle og økonomiske utvikling. Husdyra våre er framavla frå eit fåtal vil- le artar. Ved stadig seleksjon på enkelte eigen- skapar dukkar det nesten alltid opp uforutsette problem, ved at visse uønskte eigenskapar føl- gjer dei ønskte. Seleksjon på eit fåtal eigenska- par fører òg til tap av genetisk variasjon. Ville po- pulasjonar kan i denne samanheng vere viktig som kjelde til ”nytt” genetisk materiale. Gen- forsking på ville dyr kan òg vere viktig i samband med vidare husdyravl fordi det hjelper oss til å forstå dei naturlege seleksjonsmekanismene.
Kulturelle og estetiske argument: Storviltjakta kan vere ein økonomisk viktig ressurs, men det er neppe økonomien som er drivkrafta bak jegeren sin motivasjon for å drive jakt. Jakt har lange kul- turelle tradisjonar, og det å drive jakt er kanskje òg ein del av mennesket sin ned-arva biologi.
Men både for jegeren og andre natur- og frilufts- interesserte, er opplevinga av naturen i seg sjølv ofte det viktigaste. Sjølv om særinteressene er mange, er eit mangfald av viltartar ofte ei kjelde til rikare naturoppleving.
Etiske argument: Mennesket er den einaste dy- rearten som med fullt medvit kan utrydde andre artar, dette gir oss eit særskilt ansvar. Mange hevdar at alle levande organismar har den sam- me retten til eksistens, uavhengig av om dei sy- nes til nytte eller skade for mennesket. Vi har òg eit ansvar i forhold til framtidige generasjonar sine moglegheiter for naturbruk og naturopple- vingar.
2. FRAMSTILLING OG BRUK AV VILTKART
PRAKTISKE PROBLEM VED VILTKARTLEGGING
Dei ulike viltartane set ulike krav til leveområda sine. Eit leveområde skal dekke fleire funksjonar, først og fremst næring, hekke-/yngleplass og skjul. Nokre artar er spesialiserte, medan andre artar er meir tilpasningsdyktige og kan finnast i ei rekkje ulike biotopar. Enkelte små plante- og in- sektetarar kan klare seg med leveområde på ber- re nokre titals kvadratmeter, medan t.d. hønse- hauken gjerne brukar eit areal på 20-50 km2. Dei store rovdyra er ekstreme i sitt krav til storleik på leveområde. T.d. reknar ein med at ei familie- gruppe av gaupe (ho med to ungar) treng eit le- veområde på ca. 500 km2. Einslege hanngauper kan ha leveområde på opptil 1500 km2.
Det som først og fremst bestemmer storleiken på leveområdet er arten si økologiske nisje og næ- ringstilgang. Kor stort leveområde eit individ eller eit ynglepar med ungar treng kan variere geogra- fisk, alt etter lokal næringstilgang. For mange ar- tar forandrar kravet til leveområde seg også med årstidene, både når det gjeld storleik og kvalitet.
KVA SKAL KARTLEGGAST?
Momenta nemnde ovanfor gjer viltkartlegginga komplisert og det er umogleg å fange opp alle viktige funksjonsområde for alle artar. Alle artar krev heller ikkje like store omsyn. Ein har difor gjort eit utval av artar og funksjonsområde som skal kartleggast. Område ein ser det som viktig å få oversikt over i Hordaland er:
• Særleg viktige vinterbeite og særleg viktige trekkvegar for hjort og evt. elg og rådyr. Vinterbeite er berre interessant i kommunar i indre delar av fylket, der snørike vintrar kan føre til næringsmangel.
• Alle funksjonsområde for villrein (kalvingsområde, beiteom- råde, trekkvegar).
• Viktige funksjonsområde for ”sjøfugl” (m.a. viktige hekkeom- råde og større, årvisse konsentrasjonar i samband med rast- ing eller overvintring).
• Viktige funksjonsområde for ”våtmarksfugl” (m.a. hekkeom- råde for sjeldne og fåtalige artar, viktige raste- og overvint- ringsområde).
• Viktige funksjonsområde for spettar (”spettelier”). Eldre skog på høg bonitet med godt innslag av eldre lauvtre (særleg osp) og god tilgang på død ved.
• Spelplassar for storfugl (og orrfugl dersom dei har høgt tal på fuglar og er velavgrensa).
• Hekkeplassar for rovfuglar og hubro.
• Viktige funksjonsområde for raudlisteartar
Nokre funksjonsområde er relativt enkle å av- grense, som t.d. artsrike våtmarksområde, faste hekkeplassar, rasteområde og spelplassar. Det er atskillig verre å avgrense ein art sitt leveområ- de, og ei slik avgrensing vil vere skjønsmessig.
Når det gjeld leveområde har ein lagt vekt på å kartfeste område for arealkrevjande og/eller fåta-
lige artar med spesielle biotopkrav. Slike artar knyter det seg ofte store forvaltingsmessige ut- fordringar til fordi leveområda, grunna storleiken, ofte blir utsett for fragmentering. Blandt dei mest aktuelle artane i Hordaland er villrein, hønsehauk, storfugl og kvitryggspett.
Andre område som er stabile over fleire år og let- te å kartfeste blir òg gjerne registrerte under vilt- kartlegginga, slik som hekkekoloniar av gråhegre og sandsvale og reirplassar for ravn. Desse om- råda vil vanlegvis ha låg forvaltingsmessig inte- resse.
UTFORMING AV VILTKARTVERKET
Alle kommunar som har gjennomført viltkart- legging har dei kartfesta opplysningane på digital form. På denne måten kan kartdata lett tilpassast heradet sitt kartinnsynsverkty og heradet kan framstille kart med ulike tema etter behov.
Å samle alle viltopplysningane på eit kart fører ofte til at kartet blir lite lesbart fordi det inneheld for mykje informasjon. Ved utskrift av viltkart er det vanleg å dele informasjonen på fire temakart:
1) Hjortevilt. Oversikt over hjorteviltet sine vikti- gaste beiteområde og trekkvegar. Når det gjeld beiteområde for hjort kan enkelte vinterbeite vere viktige å få kartfesta. Dette gjeld helst i område der det er sannsynlig at tilgang på vinterbeite kan vere ein minimumsfaktor i snørike vintrar.
2) Småvilt. Oversikt over viktige førekomstar og funksjonsområde for småviltet. I praksis dreier denne informasjonen seg stort sett om fuglar.
Men spesielt viktige førekomstar av amfibiar kan òg vere viktig å kartfeste (t.d. alle førekomstar av stor salamander og særleg store yngleplassar for frosk og padde).
3) Skjerma opplysningar. Nokre opplysningar er unnateke offentlegheit fordi det kan tenkast at opplysningane kan bli misbrukt og at allmen kjennskap til dei kan vere til skade for den aktuel- le arten. Dette gjeld m.a. hekkeplassar for enkelte rovfugleartar og spelplassar for storfugl og orr- fugl. Opplysningane er tilgjengelege for saks- handsamarar i kommunen og hos Fylkesman- nen, og vil først og fremst bli nytta i tilfelle der ein står framfor konkrete arealinngrep.
4) Prioriterte viltområde. Dette temaet er framstilt med grunnlag i dei tre andre og viser område der viltet bør ha høg prioritet. Kartet over prioriterte viltområde vil vere det viktigaste når det gjeld å trekke opp dei store linjene i arealplanlegginga.
Ein deler dei prioriterte viltområda i to kategoriar;
svært viktige viltområde og viktige viltområde.
Svært viktige viltområde
Dette er område som ut frå artsførekomstar og funksjon blir vurderte å vere spesielt viktige. I desse områda bør viltinteres- sene bli tillagt avgjerande vekt i arealplanlegginga. Tekniske inngrep som fører til forringing av områda sin verdi for viltet er uønskt. Det same gjeld tiltak som fører til auka ferdsel og for- styrringar i området. Ved planlegging av tiltak eller aktivitetar i slike område er det viktig at viltansvarlege på kommune- og fylkesnivå og blir kontakta tidleg i planprosessen slik at nega- tive konsekvensar blir så små som mogleg.
Viktige viltområde
Også i desse områda bør ein gi viltinteressene høg prioritet i arealsaker. Desse områda har ikkje like avgjerande kvalitetar for viltet som dei svært viktige viltområda. Likevel gjeld dei same retningslinjene her.
Også i områda utanfor dei prioriterte viltområda pliktar ein, jamfør Viltlova, å ta normale omsyn til viltet!
Mange mindre område som ikkje har kome med i viltkartlegginga kan òg reknast som viktige viltbio- topar. Dette gjeld t.d. område med frodig skog i kantar mot kulturmark, kantskog langs elvar og bekkar, mindre vatn/tjørn og område med rik lauvskog i kulturlandskapet. Sjølv om desse om- råda ikkje er med på viltkartet, er det viktig å vere klar over verdien slike område kan ha både som leveområde og såkalla spreiingskorridorar for vil- tet.
KORLEIS BRUKE VILTKARTA?
Viltopplysningane kan ha mange bruksområde, men er først og fremst tenkt brukt i kommunal arealforvalting. Oversikta over prioriterte viltom- råde eignar seg best når dei store linjene i kom- muneplanarbeidet skal trekkjast. Dei prioriterte viltområda tyder ikkje vern, men bør sjåast på som ein ”ver varsam plakat”, der ein ønskjer at viltinteressene skal bli tekne særskilt omsyn til.
Dersom det likevel skal gjerast større arealinn- grep i slike område, bør dei meir detaljerte opp- lysningane frå dei andre temakarta nyttast for å prøve å gjere konfliktane så små som råd.
I mange tilfelle vil det vere naudsynt med supp- lerande undersøkjingar i forkant av større areal- inngrep. Dette gjeld særleg der dei underlig- gande artsopplysningane er usikre og mangel- fulle.
Dei prioriterte viltområda legg ikkje formelle rest- riksjonar på vanleg næringsverksemd som t.d.
skogsdrift. Men ved planlegging av større inngrep i slike område oppfordrar ein den enkelte grunn- eigar til å ta særlege omsyn og å rådføre seg med personar med fagkompetanse innan viltbio- logi. Også i slike tilfelle vil det ofte vere naudsynt med supplerande undersøkjingar.
VILTRAPPORTEN
Viltrapporten er ein viktig del av viltkartverket. Her finn ein mellom anna ein kort omtale av dei priori- terte viltområda med ei grunngjeving for kvifor dei har fått høg prioritet. I tillegg blir alle dei ulike ar- tane som er registrert i kommunen omtala. Nokre artsomtalar gir viktig bakgrunn for å kunne sette artsinformasjonen på karta i rett perspektiv.
BRUKARAR AV KARTFESTA INFORMA- SJON OM VILTET
Viltkarta er først og fremst meint å vere ein reiskap til bruk i arealplanlegginga. Kommunen er difor viktigaste brukar, men også anna offentleg og privat forvalting vil kunne bruke desse dataset- ta i ulike samanhengar. Særleg når det gjeld vik- tige viltområde i skog, er det viktig at aktuelle grunneigarar blir informert og får tilgang til rele- vante opplysningar. Skular bør få tilgang til rap- port og kart til bruk i lokalundervisninga. Relevan- te lag, organisasjonar eller enkeltpersonar vil, gjennom kjennskap til kart og rapport, kunne kome med konstruktive innspel til endringar og ny informasjon.
Gjennom Fylkesmannen si miljøvernavdeling og Direktoratet for naturforvaltning blir datasetta fagleg vurderte og lagt inn i Naturbasen. Natur- basen er ein nasjonal database for kartfesta na- turinformasjon som no er tilgjengeleg over inter- net.
OPPDATERING OG REVISJON AV VILTKARTA
Jamleg oppdatering av viltkartverket er viktig for å 1) påføre ny kunnskap og 2) fange opp even- tuelle endringer i viltet sin bruk av arealet, anten det skuldast naturlege endringer eller endringar som følge av tekniske inngrep. Det blir tilrådd ein årleg gjennomgang av viltopplysningane i samråd med Fylkesmannen, for påføring av nye opplysningar og korrektur. Det blir òg tilrådd ein hovudrevisjon kvart fjerde år i samband med revisjon av kommuneplanen.
Ein har hatt avgrensa ressursar til kartleggings- arbeidet og det er viktig å vere klar over at re- sultatet ikkje er fullstendig. Ved kartfestinga er det gjort skjønsmessige vurderingar, som nok kan vere gjenstand for diskusjon. Gjennom re- videringar, som både inkluderer informasjon frå publikum og feltarbeid utført av fagfolk, vonar ein at presisjonen i viltkartverket vil bli betre med tida.
3. METODIKK FOR ARBEIDET I GRANVIN
STYRING/ORGANISERING AV PROSJEKTET Kommunalt prosjektansvarleg har vore Haakon Inset. Rammene for kartlegginga har blitt disku- tert og fastsett av ei gruppe med følgjande sa- mansetjing:
Knut Endre Folkedal
Granvin vilt- og innlandsfiskenemd
Jon Olav Folkedal
Granvin vilt- og innlandsfiskenemd
David Spildo
Granvin Bondelag
Svein Moe
Granvin Skogeigarlag
Haakon Innset
Granvin herad
Tore Wiers
prosjektleiar
Olav Overvoll
Fylkesmannen si miljøvernavdeling
INNSAMLING AV INFORMASJON
Innsamling og kartfesting av viltopplysningar har blitt gjennomført av viltkartleggjar Tore Wiers.
Følgjande informasjonskjelder er nytta:
• Områdeopplysningar Fylkesmannen si miljøvernavdeling
• Intervju av personar med god kjenskap til lokale viltføre- komstar
• Gamle viltkart
• Litteratur
• Eigne feltregistreringar
Intervju og feltarbeid vart i hovudsak gjennom- ført i 2001.
Artslista er utarbeidd av Fylkesmannen si miljø- vernavdeling på grunnlag av generell kunnskap om fuglefaunaen i kommunen, opplysningar frå Zoologisk Museum Bergen og gjennomgang av litteratur. Mykje opplysningar er funne ved gjen- nomgang av ”Krompen”, Norsk Ornitologisk Forening sitt regionaltidsskrift for Hordaland.
KARTFRAMSTILLING
Avgrensing og vekting (verdisetting) av viltområ- da er gjort av viltkartleggaren i samråd med fyl- kesmannen si miljøvernavdeling.
Manuskarta er digitaliserte av Arc Oppmåling AS etter manuskart i målestokk 1:50 000 utarbeidd av viltkartleggar. Datasettet er seinare gjennom- gått og noko justerte ved fylkesmannen. I nokre tilfelle er det nytta digitale markslagskart ved vur- dering av områdegrenser.
Den generelle metoden for kartframstilling er skildra i DN-handbok 11 (DN 1996), men meto- den for avgrensing av prioriterte viltområde i Granvin avvik noko frå denne. I Granvin og hera- da elles i Hordaland er avgrensinga av prioriterte viltområde gjort med fagleg skjøn, på grunnlag av opplysningar om artsførekomstar og kunnskap om dei aktuelle artane sine krav til leveområde.
4. NATURGRUNNLAGET
GEOGRAFI OG AREALBRUK
Granvin herad ligg i indre Hardanger i Horda- land fylke (sjå kart på framsida) og grensar til kommunane Ulvik, Voss, Ullensvang og Kvam.
Heradet sitt areal er 212 km2. Omlag 18% av arealet er produktiv skog og 2% er jordbruks- areal. Talet på innbyggjarar er omlag 1050.
LANDSKAP OG GEOLOGI
Granvin er ein typisk fjordkommune, med store høgdeforskjellar. Heradet ligg kring eit hovud- dalføre med Granvinsfjorden og Hardangerfjor- den i sør og Granvinsvatnet (24 m o.h.) sentralt.
På begge sider av dalføret er det bratte fjellsi- der. Inst i dalføret, ved Skjervet, stig dalen bratt til omlag 220 m o.h. Espelandsdalen er nærast ein hengande dal som går frå Granvinsvatnet mot nordaust og inn i Ulvik.
Berggrunnen er vekslande, frå sure bergartar og grunnfjell til meir næringsrike og sterkt om- danna kambrosilurbergartar, mest fyllitt. Dei ri- kaste fyllittområda ligg rundt Granvinsvatnet og opp Espelandsdalen og på grensa mot Kvam herad i sørvest. Ein finn òg enkelte fyllittområde i fjellet. Heradet sitt høgaste punkt er Olsskav- len, 1558 m o.h. på grensa mot Voss kommune i nordaust.
KLIMA
Klimaet i Granvin er ein mellomting av kystkli- maet sine milde vintrar og kalde somrar og dei varme somrane og kalde vintrane ein finn i inn- landet. Årsaka til dette er at heradet vert påver- ka både av nærleiken til fjorden og av plasse- ringa lengst inne i fjorden, nokså langt frå ha- vet. Dei store topografiske skilnadene i heradet
påverkar lokalklimaet mykje, og dei høge fjella langs fjorden fører til særs varierande so- linnstråling gjennom året og døgeret (Djønne 2005).
Målestasjonen i Granvin 10 m o.h. har ein årsmiddeltemperatur på 6,2 °C. Årsmiddel for varmaste (juni og juli) og kaldaste (januar) må- nad er høvesvis 15 °C og -3 °C. Temperaturane ligg atskillig lavare enn dette i fjellet.
Nedbøren varierer òg lokalt, og er generelt hø- gare i høgda. Ved fjorden ligg årsnormalen på 1550 mm, men verstasjonen 325 m o.h. har 1937 mm. Det kjem normalt mest nedbør i sep- tember-oktober og minst i april-mai.
VEGETASJON
Omlag 50% av landarealet er skogdekt. Av det- te er omlag 23% barskog, 15% blandingsskog og 62% lauvskog (Kart 1). Barskogen er opp- haveleg furuskog, men det er planta inn ein del gran (omlag 30% av det økonomisk drivverdige skogarealet er kulturskog). På grensa mot Voss, i nordvest, veks det granskog som truleg er spontan (naturleg).
Områda rundt Granvinsfjorden høyrer til den såkalla boreonemorale vegetasjonssona (edel- lauv- og barskogsona) (Moen 1998). Edellauv- skogar med ask, alm, lind, hassel, eik og andre varmekrevjande artar dominerer i solvendte lier med godt jordsmonn. Bjørke-, gråor- eller bar- skogar dominerer i resten av skoglandskapet. I Granvin går denne sona opp til om lag 400 moh. Mellom 400 og 600 moh. finn ein det som vert kalla sørboreal barskogsone. Gråor, furu og gran dominerer her. Bjørkeskogen er eine- rådande i dei subalpine områda (Djønne 2005).
5. PRIORITERTE VILTOMRÅDE I GRANVIN
Det er avgrensa 13 prioriterte viltområde i Gran- vin: 3 svært viktige og 10 viktige. Nokre av dei viktige områda kan ha kvalitetar som tilseier ei høgare verdivurdering, men dokumentasjon og detaljkunnskap bør bli betre før det blir tatt ende- leg stilling til dette. Ein meir grundig gjennom- gang av desse områda i felt, vil òg kunne føre til justeringar av områda si utstrekning. I det føl- gjande blir kvart enkelt område gitt ein kort omta- le. Numra på dei ulike viltområda refererer til om- rådenumra på kartet over prioriterte viltområde bak i rapporten (Kart 3).
Mange av dei prioriterte viltområda er store, og eignar seg lite for arealplanlegging på detaljert nivå. Desse områda er først og fremst ein peike- pinn til kommunen om at ein ikkje bør planlegge hyttefelt eller andre tunge inngrep her. Mindre inngrep må ein rekne med, men det er viktig å tenkje på at mange små inngrep kan ha like stor verknad som få større inngrep. Skogbruksaktivi- tet i aktuelle område bør føregå skånsomt og med særleg omsyn til naturverdiane.
SVÆRT VIKTIGE VILTOMRÅDE 1. Spildanuten
Lauvskogsli under Spildanuten med god tilgang på død ved og høg tettleik av spettehol. Kvitrygg- spett og dvergspett er observert, men lokaliteten er òg aktuell for gråspett, grønspett og flaggspett.
6. Kollanesåsen
Det meste av området oppe på åsen og ned mot Granvinsvatnet er dominert av grov og høgvak- sen furuskog. Skogen er relativt open og einsald- ra med relativt lite død ved, noko som indikerer tidlegare skogsdrift i området. Hønsehauk hekkar i området og dette er den einaste kjende hekke- plassen i Granvin.
I furuskogsområdet er det stadvis mindre innslag av lauvskog, m.a. ein del ganske stor osp, som er hekkeplass for spetter. Flaggspett er registrert hekkande.
I lia aust i området, ned mot Granvinelva, domi- nerer edellauvskog. Her er det både store tre og død ved, noko som gjer området til ein høgaktuell spettebiotop. Men som for dei andre viltområda i Granvin er det også her ønskjeleg med betre do- kumentasjon.
7. Hausåsen
Nokså stort område dominert av ganske gammal furuskog. Sjølv om det har blitt dreve noko hogst i området er dette framleis eit viktig område for storfugl. Ein leik med opptil 10-12 tiurar er regist- rert i område og dette er ein stor leik i Horda-
landsmålestokk. Området har utvilsomt også kva- litetar for spettar, men dette er dårleg dokumen- tert.
På Hausåsen ligg den einaste kjende tiurleiken i Granvin. Lei- ken er nokså stor, med opptil 9 tiurar. Dette kan tyde på at om- råda rundt framleis har gode kvalitetar for arten. Foto: Tore Wiers.
VIKTIGE VILTOMRÅDE 2. Urdanes
Bratt og frodig edellauvskogsli. Hekkeområde for spettefuglar, men betre dokumentasjon er øn- skjeleg. Viktig beiteområde for hjort, særleg vin- terstid.
3. Lussand-Naustvik
Bratt fjordli med både edellauvskog og furuskog.
Hekkeområde for spettefuglar, men betre doku- mentasjon er ønskjeleg. Viktig beiteområde for hjort, særleg vinterstid.
4. Kvanndal-Folkedal-Stavanes
Bratt fjordli som òg omfattar liene på begge sider av Folkedal. Edellauvskog dominerande, men stadvis også furuskog. Viktig beteområde for hjort, særleg vinterstid. Truleg gode spettebioto- par, men dette bør dokumenterast betre. Om mogleg bør det plukkast ut viktige delområde.
5. Oksenhalvøya fjellområde
Leveområde for ”villrein”. På Oksenhalvøya vart det tidleg på 1980-talet sett ut 12-15 dyr som var innkjøpt tamrein frå Oppland. ”Stamma” tel no 30-40 dyr og blir forvalta som villrein. Sjå også område 10.
8. Måvatnet
Måvatnet med tilgrensande myrar er plukka ut som viktig område for andefuglar og vadefuglar.
Sjøorre skal ha blitt funnen hekkande i vatnet, men dette bør undersøkast nærmare. Elles føre- kjem vanlege artar som stokkand og krikkand.
Kva som finst av vadefuglar i området er dårleg dokumentert, men sannsynlege artar er strand- snipe, enkeltbekkasin og raudstilk.
9. Vatnasetevatnet
Lokaliteten omfattar Vatnasetevatnet og myrane søraust for dette. Vatnet er hekkeområde for stokkand og krikkand. Myrområda er interessante som naturtype, men funksjonen som viltområde er dårleg dokumentert.
10. Kvasshovden
Leveområde for ”villrein”. Sjå også område 5.
11. Joberget-Espelandsdalen
Større område som både omfattar edellauvskog en under Joberget og furu og blandingsskog på begge sider av Espelandsdalen.
Området er viktig beiteområde for hjort. Både edellauvskogen og furuskogen har innslag av eldre skog med død ved, og er aktuell hekkebio- top for spettar. Særleg i furuskogsområdet er det ønskjeleg at ospeholt og førekomst av eldre lauvskog blir meir detaljert registrert. I furuskogen førekjem storfugl, men det er ikkje kjent spelplas- sar i dette området.
12. Granvindeltaet
Ein del av Granvindeltaet er verna som naturre- servat, men området på viltkartet omfattar også område i Granvinsvatnet, utanfor reservatet. Del- taet er viktig hekke- og rasteområde for fleire an- defuglar, vadefuglar og sporvefuglar (Fylkes- mannen i Hordaland 1991, Hålan & Chapman 1998). Av andefuglar hekkar stokkand, krikkand og siland, kanskje også brunnakke. I tillegg er dei grunne delane av vatnet utanfor deltaet lokalt vik- tig rasteområde for songsvane og kvinand. Grå-
gås, laksand og toppand blir òg sett av og til. Av vadefuglar hekkar vipe, strandsnipe, enkeltbek- kasin og raudstilk på deltaet. Fleire artar av spor- vefuglar utnyttar den rike insektproduksjonen i deltaet, men sivsporven er den einaste typisk våtmarkstilknytte arten.
Granvinsdeltaet naturreservat.
13. Klyve-Spildo
Rik edellauvskogsli. Hekkeområde for dvergspett, truleg også kvitryggspett og gråspett. Skogen vil få auka verdi som viltområde etter kvart som han blir eldre. Betre dokumentasjon er ønskjeleg.
6. TRUGA OG SÅRBARE ARTAR I GRANVIN
RAUDLISTER
For å oppnå større fokus på artar som er sjeldne, truga eller i tilbakegang, er det utarbeidd spesiel- le oversikter over slike artar med ei vurdering av dagens status (bestand og bestandsutvikling).
Det er dette som blir kalla raudlister. IUCN (Inter- national Union for the Conservation of Nature) gir ut slike lister på verdsbasis og mange land har gitt ut nasjonale raudlister. Den offisielle norske raudlista blir utgitt av Direktoratet for Naturforvalt- ning. Dei siste åra har også enkelte Fylkesmenn utgitt fylkesvise (regionale) raudlister. Meininga med regionale raudlister er å rette fokus på regi- onal bestandssituasjon og dermed sikre at tiltak blir gjennomført for å sikre levedyktige bestandar også på lokalt og regionalt plan. Nokre artar på den nasjonale raudlista kan vere relativt vanlege regionalt og lokalt. I slike tilfelle har det aktuelle fylket eller den aktuelle kommunen eit særskilt forvaltingsansvar. Ei raudliste kan òg innehalde artar som er i framgang, men som i nær fortid har hatt sterkt reduserte bestandar (t.d. havørn).
Raudlistene må reviderast etterkvart som kun- skapen om artane aukar. Bestandssituasjonen for enkelte artar kan òg endre seg relativt raskt.
Nasjonale raudlister blir gjerne reviderte kvart femte år. Raudlista denne rapporten byggjer på er Nasjonal rødliste for truede arter i Norge 1998 (DN 1999). Dei ulike kategoriane ein finn i den siste utgåva av den nasjonale raudlista er defi- nerte under.
Utrydda - Ex (Extinct)
Artar som har forsvunne som reproduserande i landet.
Omfattar vanlegvis artar som ikkje har vore påvist dei siste 50 åra.
Direkte truga - E (Endangered)
Artar som står i fare for å forsvinne i nær framtid dersom dei negative faktorane held fram.
Sårbar - V (Vulnerable)
Artar med sterk tilbakegang, som kan gå over i gruppa di- rekte truga dersom dei negative faktorane held fram.
Sjeldan - R (Rare)
Artar som ikkje er direkte truga eller sårbare, men som li- kevel er i ein utsett situasjon, fordi dei er knytt til eit av- grensa geografisk område eller ein liten bestand med spreidd og sparsam utbreiing.
Omsynskrevjande - DC (Declining, care demanding) Artar som ikkje tilhøyrer føregåande kategoriar, men som grunna tilbakegang krev spesielle omsyn og tiltak.
Bør overvakast - DM (Declining, monitor species) Artar som har gått tilbake, men som ikkje vert rekna som truga. For desse er det grunn til å halde eit auge med bes- tandssituasjonen.
Ei raudliste inneheld òg ei oversikt over såkalla ansvarsartar. Dette gjeld artar som det aktuelle landet har eit spesielt forvaltningsansvar for, fordi store delar av bestanden på gitte tidspunkt oppheld seg i landet. Ansvarsartar treng ikkje vere sjeldne eller truga. Døme på norske an- svarsartar som er vanlege er fjellrype og berg- irisk.
VIKTIGE TRUGSMÅL MOT VILTET
Mange plante- og dyreartar er naturleg sjeldne, men mange er i tilbakegang som følgje av men- neskeleg aktivitet. Her er lista opp nokre viktige trugsmål mot biologisk mangfald:
Handel med ville dyr er den tredje største illegale marknaden på verdsbasis. Særleg i tropiske strøk kan samling vere eit problem for allereie få- talige artar. Ville artar i Noreg som kan vere att- raktive i denne samanheng er m.a. jaktfalken.
Men her i landet er nok problemet først og fremst aktuelt i samband med ulovleg import av viltartar som kjeledyr.
Intensiv jakt eller forfølging har ført til at enkelte dyreartar har blitt utrydda eller gått kraftig tilbake.
Døme frå vårt land er fjellrev og dei store rovdyra gaupe, ulv, bjørn og jerv.
Miljøgifter utgjer eit alvorleg trugsmål mot enkelte artar. Rovdyr er spesielt utsette, fordi giftstoffa blir meir konsentrerte for kvart ledd i næringskjeda.
Vandrefalken er eit klassisk døme på dette: Bruk av DDT i landbruket førte til at vandrefalken fekk problem med reproduksjonen (eggskalfortyn- ning), og bestanden vart kraftig redusert. Etter at bruken av DDT vart forbode har bestanden tatt seg opp att og er framleis i vekst.
Innføring av framande artar. På mange av Stille- havsøyane står mange bakkerugande fugleartar i ferd med å forsvinne som ei følgje av introduk- sjon av katt og rotter. I vårt land er minken eit døme på introduksjon av ein art som har fått uheldige følgjer Mange sjøfuglkoloniar på øyar nær fastlandet lid periodevis store tap grunna minken sin predasjon på egg og ungar.
Øydelegging av naturtypar og leveområde. Det hjelper lite å verne artar dersom ein samtidig ik- kje vernar områda artane er avhengige av. Her i landet er problemstillinga først og fremst aktuell i samband med reduksjon i arealet av våtmark og gammalskog og bortfall av enkelte kultur- landskapstypar som følgje av endra driftsformer i landbruket.
Innføring av framande artar og øydelegging av leveområde blir rekna som dei største trugs- måla mot biologisk mangfald.
Tabell 1. Raudlista viltartar og ansvarsartar i Granvin.
Status i Noreg Art Førekomst i Granvin Moglege trugsmål lokalt
Sårbar (V) Hønsehauk Fåtalig hekkefugl • Reduksjon i areal av gammalskog Jaktfalk Mogleg fåtalig hekkefugl • Faunakriminalitet
Vandrefalk Mogleg fåtalig hekkefugl • Faunakriminalitet
Hubro Fåtalig hekkefugl • Kraftlinjer
Vendehals Fåtalig hekkefugl • Ukjent
Kvitryggspett Fåtalig hekkefugl • Reduksjon i areal av gammalskog
• Mangel på døde tre
Bjørn Historisk -
Sjeldan (R) Songsvane Årviss, fåtalig vintergjest • Kraftlinjer
Kongeørn Fåtalig hekkefugl • Faunakriminalitet
Jerv Tilfeldig streifdyr • Jakt
Omsynskrevjande (DC) Svartand Hekkefugl? • Drukning i fiskegarn
Havørn Observerast regelmessig -
Gråspett Fåtalig hekkefugl • Reduksjon i areal av eldre lauv- og blandingsskog
• Mangel på død ved
Dvergspett Fåtalig hekkefugl • Reduksjon i areal av eldre lauv- og blandingsskog
• Mangel på død ved
Bør overvakast (DM) Piggsvin Fåtalig • Påkøyrslar
Skjeggflaggermus Truleg fåtalig • Ukjent
Dvergflaggermus Truleg relativt vanleg • Ukjent
Oter Streidfyr • Drukning i fiskereidskap
Gaupe Streifdyr • Jakt
Ansv. hekkebestand Havørn Observerast regelmessig -
Jaktfalk Fåtalig hekkefugl • Faunakriminalitet
Fjellrype Ganske vanleg hekkefugl i fjellet • Høgt jakttrykk
• Kraftlinjer i fjellet
Raudstilk Fåtalig hekkefugl -
Svartbak Streif vinter, fåtalig - Bergirisk Fåtalig hekkefugl, streif vinter - Ansv. vinterbestand Storskarv Fåtalig vintergjest -
Siland Fåtalig hekkefugl -
Ansv. heile året Oter Tilfeldig streifdyr • Drukning i fiskereidskap
Jerv Tilfeldig streifdyr • Jakt
Villrein Utsett tamrein -
Lemen Vanleg i fjellet -
7. STATUS FOR VILTET I GRANVIN
AMFIBIAR
Frosk Rana temporaria
Vanleg art i det meste av heradet. Kan påtref- fast nokså høgt til fjells.
Frosken (biletet) er vanleg i det meste av Hordaland, bort- sett frå aller lengst vest, der padda er langt vanlegare. Pad- da ser ut til å mangle i indre delar av fylket, men er funnen så langt aust som Lønavatnet i Voss.
Foto: Tore Wiers.
KRYPDYR
Hoggorm Vipera berus
Truleg ganske vanleg art i det meste av lei lå- gareliggande områda av heradet.
FUGLAR
Blant landlevande virveldyr står fuglane i ei særstilling når det gjeld utbreiing og artsrikdom.
I Granvin er det registrert 135 fugleartar (Ved- legg I). Av desse er omlag 90 artar hekkefuglar.
Det er gjort få undersøkingar av fuglefaunaen i Granvin, men det føreligg noko materiale frå Granvindeltaet (m.a. Håland & Chapman 1998) og ei undersøking av fuglefaunaen i Granvin- vassdraget i samband med 10-årsverna vass- drag (Pedersen 1982).
Kvalitetssikring av fugleobservasjonar Å artsbestemme fuglar i felt kan ofte vere svært vanskeleg, sjølv for erfarne ornitologar. Enkelte artar er svært like av utsjånad, og faktorar som lysforhold, observasjonsavstand og observa- sjonstid gjer artsbestemminga ofte svært vans- keleg. For å kvalitetssikre fugleobservasjonar har Norsk Ornitologisk Forening, NOF, difor oppretta to ekspertutval som vurderer innrap- porterte observasjonar. Det regionale/fylkesvise organet for kvalitetssikring heiter LRSK (Lokal rapporterings- og sjeldenhetskomite). Enkelte artsfunn må imidlertid godkjennast av ein na- sjonal komité NSKF (Norsk Sjeldenhetskomité
for fugl). Det er utarbeidd lister over kva artar som krev godkjenning av desse komiteane.
Artsfunn blir publiserte i årlege rapportar i lokal- tidsskriftet for NOF-Hordaland, Krompen, av LRSK og i NOF sitt nasjonale tidsskrift, Ornis Norvegica (tidlegare i Vår Fuglefauna), av NSKF. Desse publikasjonane inneheld m.a. ob- servasjonsdato, observasjonsstad og namnet på observatør.
Denne viltrapporten følgjer NOF sin praksis på dette feltet. Blant artar som krev godkjenning er difor berre artar med funn godkjent av LRSK el- ler NSKF omtala. For desse blir det referert til aktuelle publikasjonar frå sjeldanhetiskommi- teane. For enkelte uvanlege eller spesielle ob- servasjonar som ikkje krev godkjenning, er det referert til andre rapportar i NOF-Hordaland sitt lokaltidsskrift eller til observatør.
Meir stoff om LRSK sitt arbeid finn du på NOF-Hordaland sine internettsider. Her er det m.a. lagt ut oppdaterte lister over artar som må godkjennast og rapporteringsskjema for nedlasting: http://cyberbirding.uib.no/nof/lrsk/.
DYKKARAR
Dvergdykkar Tachybaptus ruficollis
Sjeldan vintergjest. 1 individ ved Granvinsdel- taet 28/12-1988 (Osaland 1989). I Hordaland er arten berre funnen hekkande i Fitjar i 1998, men opptrer som svært fåtalig, men årviss vin- tergjest både i saltvatn og ferskvatn i ytre og midtre delar av fylket.
SKARVAR
Storskarv Phalacrocorax carbo carbo Ansv. vinter
Blir observert fåtalig men regelmessig på fjor- den utanfor hekketida. Desse høyrer til den nordlege underarten som hekkar frå Trønde- lagskysten og nordover, men som overvintrar nokså talrikt langs Vestlandskysten.
HEGRER
Gråhegre Ardea cinerea
Hekka tidlegare i ein liten koloni (4-5 par) ved øvre Vassenden, men denne er ikkje lenger i bruk. I dag hekkar ein liten koloni i granplante- felt ved fjorden like utanfor sentrum. Regelmes- sig men fåtalig også vinterstid, men dette treng ikkje å vere dei lokale hekkefuglane.
ANDEFUGLAR
Knoppsvane Cygnus olor
Er berre observert ein gong: 1 individ på Gran- vinsvatnet 18/3-1990 (E. Chapman, LRSK- arkiv). Var inntil for få år sidan ein sjeldan streifgjest i Hordaland, men har dei seinare åra etablert ein liten hekkebestand i Etne kommu- ne, lengst sør i fylket.
Songsvane Cygnus cygnus Sjeldan (R)
Regelmessig trekk- og vintergjest i Granvins- vatnet i isfrie periodar. Normalt fåtalig, rundt 10 individ, men talet har auka noko dei seinare åra. Er òg observert i Espelandsvatnet. Song- svanebestanden i Hordaland har auka dei siste vintrane. Tyngdepunktet ligg meir kystnært, der vassdraga oftare er isfrie gjennom store delar av vinteren. Fanavassdraget og Osvassdraget i Bergen og Os kommunar og i Tjeldstømarka i Øygarden kommune har dei største konsentra- sjonane.
I Granvin og Hordaland elles er songsvanen ein vintergjest, sjølv om enkeltindivid stundom kan sjåast i sommarhalv- året. Foto: Tore Wiers.
Kortnebbgås Anser brachyrhynchus
Sjeldan trekkgjest. 59 individ trakk over Gran- vinsfjorden 25/9-2000 (Falkenberg 2001). Tre individ vart også sett på Granvinsvatnet i juni 2005 (S. H. Pedersen), truleg dei same fuglane som vart sett i Ulvikpollen 2/6.
Grågås Anser anser
Blir årleg observert under trekket. Skal òg vere observert sporadisk om vinteren, truleg i 1999 eller 2000 då unormalt mange grågjess vart ob- servert om vinteren fleire stader i fylket. Grågå- sa hekkar på holmar og ved enkelte vatn i ytre delar av fylket og bestanden er aukande.
Kanadagås Branta canadensis
Sjåast av og til i Granvinvatnet. Dei siste åra har 3 fuglar hatt tilhald på vatnet. På Trå vart det i 2004 sett ein flokk på 20-30 individ (S. H.
Pedersen). Kanadagåsa vart introdusert frå Nord-Amerika som jaktobjekt. Etter dette har bestanden auka og arten hekkar no over store
Gravand Tadorna tadorna
Eit individ vart sett i Granvinsvatnet 18/5-1977 (Pedersen 1982). Arten førekjem fåtalig ytst ved kysten av Hordaland, og funnet i Granvin må reknast som svært spesielt.
Brunnakke Anas penelope
Har truleg hekka i Granvinsdeltaet. I 1995 var truleg 1-2 par etablert her (Håland & Chapman 1998), utan at hekking vart påvist. Status i dag er usikker og nyare observasjonar manglar.
Krikkand Anas crecca
Utbreidd, men ganske fåtalig hekkefugl ved vatn og tjørn. Sjåast også i trekktidene. Er ved sidan av stokkanda den vanlegaste ferskvass- hekkande anda i Hordaland.
Stokkand Anas platyrhynchos
Ganske fåtalig hekkefugl ved vatn og tjørn, men den vanlegaste hekkande andearten i heradet.
Blir òg observert vinterstid, både på sjøen og i ferskvatn. Kan tidvis vere ganske talrik på Granvinsvatnet.
Toppand Aythya fuligula
Fåtalig gjest utanfor hekketida. Kan sjåast både på sjøen og i ferskvatn. Førekjem årleg på Granvinsvatnet og er også observert i Espe- landsvatnet. Som hekkefugl i Hordaland føre- kjem toppanda på Hardangervidda og fåtalig ved enkelte næringsrike ferskvatn i Bergensom- rådet og på Voss.
Ærfugl Somateria molissima
Blir stundom observert fåtalig på fjorden vinters- tid, men er likevel relativt sjeldan såpass langt inne i fjorden.
Svartand Melanitta nigra Bør overvakast (DM)
Av konkrete observasjonar føreligg det berre eit individ (ho) frå Granvinsvatnet 13/11-1988 (Osaland 1989). Som hekkefugl i Hordaland er svartanda knytt til innsjøar med botnlevande krepsdyr på Hardangervidda, men er fåtalig.
Sjøorre Melanitta fusca Bør overvakast (DM)
Arten skal vere observert fleire gongar i hekke- tida i Måvatnet, men dette er ikkje undersøkt nærmare. Utover dette er det ikkje kjent konkre- te observasjonar av sjøorre i Granvin. Som hekkefugl i Hordaland er sjøorra først og fremst knytt til innsjøar med botnlevande krepsdyr på Hardangervidda. Fåtalig.
Kvinand Bucephala clangula
Ganske vanleg art i Granvinsvatnet og på fjor- den i trekktidene og vinterhalvåret. Hekkar tru- leg berre unntaksvis i Hordaland, og det einaste hekkefunnet i fylket er gjort på Voss.
Siland Mergus serrator Ansvarsart vinterbestand
Fåtalig hekkefugl, m.a. i Granvinsdeltaet, truleg også langs fjorden. Sjåast fåtalig, men ganske regelmessig også utanom hekketida.
Laksand Mergus merganser
Fåtalig vintergjest, helst i Granvinsvatnet, men enkeltindivid blir òg stundom sett i elva. Relativt sjeldan på fjorden. Berre to hekkefunn i Horda- land, begge i Eksingedalen i Vaksdal.
ROVFUGLAR
Havørn Haliaeetus albicilla Omsynskrevjande (DC) Ansvarsart hekkebestand
Fåtalig, men nokså regelmessig streifgjest, og det føreligg indikasjonar på at eit par hekkar.
Sjølv om enkelte par hekkar langs fjordane er havørna først og fremst knytt til den ytre kysten.
I Hordaland er bestanden no anslått til 70-100 par (Magne H. Sleire pers. komm.).
Dei siste åra er det gjort observasjonar som kan tyde på at havørna har etablert seg som hekkefugl i Granvin, men reir er enno ikkje funne. Foto: Tore Wiers.
Hønsehauk Accipiter gentilis Sårbar (V)
Fåtalig hekkefugl. Berre ein hekkelokalitet er sikkert påvist, og denne har vore kjent sidan midten på 1970-talet. Hønsehauken er knytt til gammal, hogstmogen naturskog og nesten ute- lukkande furu- og furublandingskog. Difor er dette ein av dei artane som ofte kjem i konflikt med skogbruksinteresser. Hogst av gammal- skogen er det største trugsmålet.
Sporvehauk Accipiter nisus
Truleg fåtalig hekkefugl. Arten er ikkje på same måte som hønsehauken knytt til eldre natur- skog skog. Tvert imot finn han seg ofte tilrette i litt eldre plantefelt fordi dette byd på gunstige reirplassar (godt skjul). Den vanlegaste rovfug- len i låglandet i Hordaland.
Fjellvåk Buteo lagopus
Truleg den vanlegaste rovfuglen i heradet, men bestanden varierer i forhold til smågnagarbes-
tanden i fjellet. Først og fremst knytt til områda ovanfor skoggrensa.
Kongeørn Aquila chrysaetos Sjeldan (R)
Eit par er påvist hekkande i heradet. Kanskje hekkar to par. Kongeørna er først og fremst knytt til fjellområda og det er difor ikkje knytt store forvaltningsmessige konfliktar til arten på kommunalt nivå. Det kan imidlertid vere ein viss konflikt i forhold til sau- og geitehald. Dette er knytt til episodar og normalt er denne konflikten relativt liten.
Tårnfalk Falco tinnunculus
Fåtalig, men regelmessig hekkefugl. Hekkar i tørre og solvarme, høge bergveggar, gjerne med vegetasjonsrike hyller. Først og fremst knytt til fjellet, der smågnagarar er viktigaste næring.
Dvergfalk Falco columbarius
Truleg fåtalig hekkefugl ved skoggrensa og i fjellet. Dvergfalken byggjer ikkje reir sjølv og kan t.d. nytte gamle kråkereir. Kan òg ta i bruk ubebudde fjellvåk- og ramnereir, eller sjølv lage ei enkel reirgrop på ei berghylle.
Jaktfalk Falco rusticolus Sårbar (V) Ansvarsart hekkebestand
Det hekkar truleg eitt par innan heradsgrensa.
Jaktfalken er knytt til fjellområda. Byggjer ikkje reir sjølv og er difor avhengig av ravne- og fjell- våkreir. Arten er i tilbakegang utan at ein er sik- ker på årsakene til dette. Jaktfalken er avhengig av ryper som næring og årsakene til den nega- tive bestandsutviklinga kan vere å finne i rype- bestandane. Arten er elles svært ettertrakta som falkoneringsart og ein kjenner til fleire tilfel- le andre stader i landet der reir har blitt utsette for plyndring. Folk som kjenner lokaliteten i Granvin blir difor oppmoda om å vere på vakt.
Vandrefalk Falco peregrinus Sårbar (V)
Få observasjonar, men truleg fåtalig hekkefugl.
Sett ved potensiell hekkeplass ved fleire høve dei siste par-tre åra (E. Chapman).
HØNSEFUGLAR Lirype Lagopus lagopus
Vanleg hekkefugl i fjellbjørkeregionen og vier- beltet.
Fjellrype Lagopus mutus Ansvarsart hekkebestand
Vanleg hekkefugl i høgfjellet. Knytt til karrig lyngmark eller blokkmark heilt øvst i vierregio- nen og opp i lavregionen (Pedersen 1994).
Overlappar meir med lirypa sine leveområde- vinterstid.
Orrfugl Tetrao tetrix
Ganske fåtalig hekkefugl i litt høgareliggande, glissen skog rundt skoggrensa. Bestanden va- rierer sterkt, både i lokal utbreiing og talmessig frå år til år. Orrfuglen vil helst ha variert skog med stort innslag av bjørk og god tilgang på opne parti (Pedersen 1994). I skogbrukssa- manheng kan det, med tanke på orrfuglen, vere gunstig å setje att store, gamle bjørker med rak- lar. Generelt er orrfuglen i mindre grad knytt til økonomisk drivverdig skog enn storfuglen.
Storfugl Tetrao urogallus
Fåtalig hekkefugl knytt til større, samanheng- ande område med gammal furu- og blandings- skog. Basert på arealet av furuskog anslår Gjerde (1988) talet på leikar i Granvin til tre, men berre ein leik er kjend. Trass i at denne leiken er nokså kraftig påverka av skogbruket er den nokså stor, og ni tiur vart registrert her i 1999.
Tiuren beitar gjerne i høgareliggjande, glissen, gammal furuskog medan røya helst vel yngre, nokså tett furuskog. Som oppvekstområde for kyllingane er gammal sumpskog med stor in- sektproduksjon og blåbærfuruskog på høge bo- nitetar viktig (Pedersen 1994).
Flatehogst i dei aktuelle skogtypane vil ofte vir- ke avgrensande for utbreiing og bestandsstor- leik hos storfugl. Ein bør difor søke råd og rett- leiing når ein planlegg hogst ved- og rundt stor- fuglleikar.
Storfuglen er tilknytt større, samanhengande område med gammal furuskog. I Granvin ligg dei beste storfuglområda i furuskogen aust for Granvinsvatnet. Foto: Tore Wiers.
RIKSER
Sivhøne Gallinula chloropus
Arten skal vere observert i Granvinsvatnet (Pe- dersen 1982), men konkrete funndata manglar.
Sivhøna er elles ein fåtalig vintergjest ved fersk- vatn i litt meir kystnære område, m.a. rundt Ber-
VADEFUGLAR
Tjeld Haematopus ostralegus
1-2 par hekkar truleg ved Granvinsdeltaet en- kelte år (Håland & Chapman 1998) og nokre få par hekkar truleg også ved fjorden.
Heilo Pluvialis apricaria
Truleg ganske vanleg hekkefugl i område med myr og heiar ovanfor skoggrensa. Sjåast ofte i flokkar på dyrka mark i trekktidene.
Vipe Vanellus vanellus
Hekkar spreidd i tilknyting til dyrka mark. Hå- land & Chapman (1998) antydar 8-10 par i om- rådet rundt Granvinsdeltaet. Flokkar blir jamn- leg observert i trekktidene.
Kvartbekkasin Lymnocryptes minimus
Fåtalig trekkgjest langs vassdrag. Stolar på kamuflasjen og blir sjeldan observert (flyg ikkje opp før han nærmast blir trakka på). Eit individ vart observert i Granvinsdeltaet 27/9-2000 (E.
Chapman).
Enkeltbekkasin Gallinago gallinago
Utbreidd, men relativt fåtalig hekkefugl i tilkny- ting til våtmarksområde.
Rugde Scolopax rusticola
Utbreidd, men relativt fåtalig hekkefugl i skog.
Hekkar helst i fuktig skog med rikt jordsmonn.
Småspove Numenius phaeopus
Sporadisk trekkgjest. Eit individ vart observert ved Seim 18/5-1977 (Pedersen 1982).
Storspove Numenius arquata
Fåtalig hekkefugl. Truleg hekka 1-2 par på dyr- ka mark rundt Granvinsdeltaet åra 1994-96 (Håland & Chapman 1998). Blir observert fåta- lig, men regelmessig i trekktida om våren.
Raudstilk Tringa totanus Ansvarsart hekkebestand
Fåtalig hekkefugl ved fjorden og ved våtmark.
1-4 par tilknytt Granvinsdeltaet i 1995 (Håland
& Chapman 1998).
Gluttsnipe Tringa nebularia
Fåtalig trekkgjest som er observert nokre gong- er ved Granvinsdeltaet. M.a. 1 individ 21/5- 1995 (Håland & Chapman 1998).
Strandsnipe Actitis hypolaucos
Vanleg hekkefugl langs vatn og vassdrag i heile heradet. Den vanlegaste og mest talrike vada- rarten både i Granvin og elles i fylket.
