! " #!!
$%
& & &
' ( ) * +
, -
" . , /, 0 ' 1. , /, 0
2
)(
" . ' 1.
(
! " #!!
$ 3 (
40 - 5 *
! "" ! " #$% & '
"
& '
"" & (
4 0 0,
/0 0 0, 0
) ""& *' " " + "
6 ! 7
$ & ' ,&
+ + +
- &
( ( + 8(! + ( 98 6+
8
& -
' ( 98 6
$ ' ' &
$ ' '
. &
' '
$ & .
) ! ( 4 ( : ; ( 4: ; < (
$ 3 ( = ! >
$ (
$ ( !
? ( ! ,
( 0
, 8 ! ( 8 ;
5 7 8 ; 5
$ (
! " # #
:@ ( ! 6 $% !; A (6 ! A @
8 8 ! 6 ( 6 =: *#> !8 ! 6!! *
8 6 ! ! ! 8 ( ! : *# (
( ; ( + ( (8 ; @ ; ( ( A6 (
* 8 % ! 8 ! 6 !
8 ( !
( (6 ! !8 ! 6!! ( ( 8 : *# B!4 ! "$+
; !8 = > ! 6!! ( +/ ! +5 B!4 ! ?
( 8 ( A6 : *# ; + , B!4 ! "$+ : *# ;
!8 ( @ + 8 ( @ A ( 6( !
A6 * ; A ( !8 (6 ! A6 : *# ;
8 % ! ( ! 8 8 @ ( * ( !
6 ( 6!! ! ( ( ! ! !
: *# ! ; (
*# ! 8 !8 ! 6!! ?!8 @ !
*# ! *# ,0 ! *# // A6 ; = +5 C +5 B!4 ! >
6!! ( ( < : *# = *# /> (( A6 ; = +, C + B!4 !
> ?( 8 ( A !8 6 =!; @(
! ; > 8( ( **" 1 A6 ; !8
; 7 ; : *# @ % 6( ! A6
!; ; @
' @ 8 ! ! ( 8 8 ( A ! 8
! 8 ( + 6
8 8 ! * ! ( ; (
(6 ! ( 8 + ( ( !; D D D D
?( 8 ( A *# ! A6 8 8 !
!8 = + > ) 8 8 ! ( A ( !
* ( ! ;A! (8 ( A ( ( !
(6 ! ; ( A ( 8( !; A ; ( ( !
( C 0 E ! * ( ( A6
; ( ( ( !
" ,
8 + ( + 8 +
!! ! ! ( 8 ! (
( ! 8 % ! ; ( ' ( ( : *# !
! = 6!! + 5> ? (6
8 ( ( ( A6 ( + ! @ % !
% ! ; (
' 8 (8 ( 8 !
(8 + !
! 8 ? ! ) =" :)> ( 8
+ 8 6 ( =α+β+ !γ FF*> !
6 ( 6 =: *#> 6( ! ( =$'"+ > * ! A6
8 " :)+ !; ;A ! 8 ( A : *#
; 8 @ % @ @ !; 6( ! A6
" :) ! FF* =( G + H '; ( + 5+ $ ! + 5>
I : *# (8 ( ! ( 6 ( (
@ ( ! ! ( / 8 ! ! *
8 ( ;A *# ,0+ *# //+ *# ( *#
(8 ? ( ! @ 8 A6 ( *# / * < *# 8 !;A @
( ( (8 ! ( 8( (8 ( + E = >
! *# ? ( (8 : *# ! 8 ?I :)F 6
8 @ ! ; ! @ ! 6 6
=:F >
* ! + 6 ! ; ! ! ; 8
# ! 8 ! 6 ; : *# J
= > ! " = > og " *
J 8 ( ! ; ? " = >+
*# / 8( + I 6 6 (K F ! < L 6
! ( ! + ! 7 &+ *# /
= .44& & & < 8 < (84M 4 < 4 (E ' E ( 4
(' ( > ?#I 8 ( ! ( *# 7 & ! + 0
=#I + >
3 ( ( A ( 6 A ! ! 7 & !
8 8 ! % ! ; ( A ' ( 8! + (
@ !@ + A ( A ( ( 6 6
' 6 ! : *# ! (8 ( A (
$ ( 5
$ % ! '6 ; ! ! 8 *# ( ! 8 ! *#
!
Forkortelse Vann løselighet
µg/l Damptrykk
Pa Henrys lov konstant
Pa m3/mol Log Kow
Tetra-BDE 10,9 5,2 10-4, 2,5 -3,3 10-4,
(3,2 10-5) 0,86-104 5,87 – 6,16, 6,77
Penta-BDE 0,0009, 2,4 4,7 10-5, 2,9 - 7,3 10-5,
(3,3 10-6) 0,36-522 6,57 - 7,88
Hexa-BDE 1 – 4 4,3-9,5 10-6, (3,8 10-7) 0,15-1456 6,86 - 7,92, 8,55
Hepta-BDE (4,4 10-8) 0,06-144 8,0, 9,4
Okta-BDE 0,5 6,6 10-8, 1,2 - 2,3 10-7 7,9 103 -16756 5,5, 8,35 - 8,9, 10,3
Nona-BDE (5,4 10-10) 0,01 -849 9,3, 11,2
Deca-BDE < 0,1, 0,1 4,6 10-6, 5,8 10-11) 44 – 1,58 108 9,9, 5,24 - 9,97, 12,1 Ref: fra Hellström (2000)
BDE-3 0,259 4,70
BDE-15 0,13 0,0173 21 5,25
BDE-28 0,07 0,00219 5,1 5,53
BDE-47 0,015 0,000186 1,5 5,95
BDE-66 0,018 0,000122 0,50 6,13
BDE-77 0,006 0,0000679 1,2 6,36
BDE-85 0,006 0,00000986 0,11 6,28
BDE-99 0,00094 0,0000176 0,23 6,38
BDE-100 0,04 0,0000286 0,069 6,11
BDE-153 0,00087 0,00000209 0,067 6,72
BDE-154 0,00087 0,00000380 0,24 6,49
BDE-183 0,0015 0,000000468 0,0074 Ikke bestemt
BDE-190 0,000000282 7,31
Ref: Tittlemier et al, 2002
& '# '
' @ 8 ! ! ( 8 8 ( A ! 8
+ ! 8 ( + 6
8 8 ! ( ( ! % 8 + ! !
! 8 8 6 !!;A ! 8 !
! % ;
= ! ! @ 7( ! 7 & ( >+ ; ; ( ( % !
A + ; % !
A ;A ( ( ! !
( @ ! @ 8 8 ! + ;
; ( ! " ( ! A ( **" A !
( ; ( (8 **" =# ! + 5H #!! 5>
# 8( 8 ( + A ( A (
A ( 7 & = !! + / + ' !8 >H 8 6 ( ;
! ; ( = ! @ ; N F'> F
@ ( = > ! ( !;
< !@ ( ( ? 8( !!
= / > 8 ( ( 7 & , 8( ' ! ; (
( ! 7 & ! 8
( A6 ( 7 & = ! 7 & 8 ( > = ! N "F'>
" ! ( A ! + ( ( !@ 8
( @ A ! 8( (
6 ! ( **"+ ( + ( ! ! ( A +
( ( ; ( ( ! " ( (
"
! + 8( 6( (
6 6 =: > =O < /0 + F 8 /0 >
( ' ! $ ! (( = ! 7 &> ! )>
( A = F'> ! >
8(( ="$F'>= !! / >
) *
8 ;
; ( % A ! ( ( ( (
! ( ! @ A ; ( 8 ( !
; ( 8 ! ( ( ; ; ; ( (
( 8 ; !; @ !
3 ( 8 6 ! ; ! + 8 A (
; ! : *# ! ; ( 6 H @( (
( A ! ; ( (
?( ; ( !; A A ( !8 A ! 6!! (6 8
; ( ( ! ( @ 8 8 !
8 ! : *# ! ! (
B
&
$ ( 0
+
' A ( !8 ! 6!! !; A
A 8 ( $% ( 5 C 8
- ; ( ! ( 8 3 8 ( 8 + ( O (
! ! ( ( (( %
! ( ! ( ( @ ; (
=L ; ( ! ) 8 ( + 5> - ; ( ! A ! ( (
( ( ! @ ( @( % ! ! 8 8 ( @ @ @
: *# ; ; ( ( ! $ A !! @ 3 ;A !
? ) !! @ ( O% = @( 8 6! ! > 8 (
( @ A ; ; ( ( $ ! ; ( A 6 : *#+
F** ! " :) =" > ? !! ( *#+
? ) !! ( < *# ( ( ' @ @ 8 ! ((
: *# ! !! !! ( ! 8 $8
? ) @ < / B!4 ! "$ ! @
8 ( / B!4 ! "$ ' ( ! ( 8 : *# ( + @ ; ( ! ( !
( ( " ! ' !8 7 ; @ ! ( ! (
8 ( A ! 6! ! ? )
%
( ' ' ( ! (! 8 : *# ! ; (+ ! ( !
( ( !
0 % 10 % 20 % 30 % 40 % 50 % 60 % 70 % 80 % 90 % 100 %
Åkerjord Slam
Rambekk Slam IVAR
pellets Slam IVAR
rå Blanding
nivå 1 Blanding nivå 2
DecaBDE NonaBDE OctaBDE HeptaBDE HexaBDE Penta BDE TetraBDE TriBDE
"
$ % ? ( : *#+ F** ! " :) ? ) ! + @ ; (
3 8 ( ! ( ! ( ( ( ; @
7 ; ! ! P!4 ! "$
' / &
$ '
! ' $ ' #0 !
0 ' & ' , 1
0 ' & ' , 2
* # 0 + Q+, ( 6 + + / + 5 + ,5 +
* # +,+,Q ( 6 + / ,+ + + / + 5
* # 0 +,+,Q ( 6 R + + + 5 R + R +
* # ,0
+ Q+,+,Q
( 6 50+5 / 5+ 5+/ , + 0
* # ,/
+ Q+,+5Q
( 6 +0 /+ + 0 +0, + ,
* #
+ Q+,+,Q
( 6 + +0/ + +00 +
* # 0
+ Q+,Q+
( 6 R + R + R + + +
* # 05
+,+,K+
( 6 + 5 + / R + + , + ,
* # 00
+ K+,+,K
( 6 R + R + R + R + R +
* # 5
+ Q+ +,+,Q
( 6 ,+ + +5, + , +5
* # //
+ Q+,+,Q+5
( 6 5 5/ ,5 , + +5
* #
+ Q+,+,Q+
( 6 +, 5 + + 0+0/ +0
* # /
+ Q+,+,Q+
( 6 + +/ +, + +
* #
+ Q+,+,Q+5
( 6 R + , R + , R + , R + , R + ,
* #
+ Q+ +,+,Q+5Q
( 6 + , +/5 +, +5, +/
* # 5
+ Q+,+,Q+5+5Q
( 6 + ,+/ ,+ ,+0 +0/
* # 5,
+ Q+,+,Q+5+ Q
( 6 + 0 + + 5 + 0 5+
* #
+ Q+ +,+,Q+5Q+
( 6 + +00 + 5 + + /
* # /
+ + Q+,+,Q+5+ Q
( 6 R + R + R + R + R +
* #
+ Q+ +,+,Q+5+5Q+ Q
( 6 R +5 + 5+ 5 R + R +
* # 0
+ Q+ + Q+,+,Q+5+ + Q
( 6 R + 5 +/ +0,
* # / * ( 6 +5 5 , , +, / +5
" * # + + + +,, +
" * # +,, + +
" 1 * # + / ,+ , +5 + 5 +5
" < * # +, + +5
" * # + +5 5+
Σ: * # $I ( 6 5/ / ,
F* * 6 ( ( R 5+ R 5+
" :) ) ,+ 5+,
$ ( /
- ; ( 8 A ! ( ! ( ; ( ( A A <
O ( ! ( ! ! ( ( ( @ (
8 8 ; ( A 8 A ( ; @ A6
; @(( ( @ A ( ' @ ;8 (
! ( 8 A (( ; ( = A( + "6
55 5> 6 ( ! ( ! " ( ! !
@ 5 $ ; ( ( !
( , ! 5 B!4 ! "$ 8 ; ( 8 *
( 6 ( =" >
* ( ( *# ! ( *# ,0 = *#>+ *# // =
*#> ! *# / =( < *#> ; @( 00µ!4 ! "$
7 ! *# + *# 5+ *# 5,+ *# 5 ! *#+ 8
@ 8 ( µ!4 ! "$ * ; ! *# 0 ! *# / A6
( ( ! + ( +5 ! µ!4 ! "$
$ % ( ! ( = > (6 ! ( 8 ( A6 ! ;
A6
;
L
; 7
? ) +5 +
+5 +
- ; (
$ ( +5 +5
; ( + +5
" 5 5 5
E ! 0+ + 6,8
E $ , 0
6!! ! !8 ( @ ! ! (6 8 ( ( ( ( 8 (
!! 6 ! @ 1 = A6 6 > * ! 8 SF ! 8
SF * 6 ( ! : ! +5 (
% ! A ! ( ( ! ! 8 7 (( ! (
( @ % ! @ : @ @ ! !
8 A @ @ ! ! @ 8 !@ ; ( 8
3 8 A ( ! A ! ; ( 8 (
( 3 8 A 6 6!! A 6 !+ A
( ! 7 @ ( ! 8 8 ( (
! A * @ 6 @ + @
6 : 8 6 : *# ( # A
; ( ( ; @ ( ( (6 !8 + 6 : *# =
>
) 8 8 ! @( @ A ! !
! .
)' = > N ; 4 ; ; ( A
)' = A > N ; A 4 ; ; ( A
"
, - ' ' .
/ . *0
A 8 8 ! *# ! ! ( 6!! !
!8 =" , ! ' !8 > 3 8 8 8 6!! ! ;
8 : *# ! ( @ @ ( < , ! 0 B!4 ! 6!! !
!8 ?( 8( @( ! ; 8( 6 + ( ( !
8( ( * *" ! !8 ; 6 !
1 A6 ; ; =# ! + 5H #!! 5>
) 8 8 ! : *#+ @ + ; @
!! @ : *# ; ( ( ! =" ,> @ !
8 8 ! A + ( A 8 8 !
!8 ( A ( ; ; ( # ( ! ;
; ( ! ( 6!! 8 @ ( ( ; 6 (
6!! ' ; 8 @ ! A
8 ( ! ( ( ; ; ( 8 8 ! % ! ! !
; ( ( ! ( ! A6 ; * ! A (
!8 A (6 ; ( ( ! ( A6 ( = @ >
$ % , $8 :* # ! ; 8 ! ! !8 ! 6!! (6 (
; @ : *# ; ( =!; T $*> $8 : *#
! µ!4 ! @( @ =' > ! A ="$> $8 : *# (
! µ!4 ! "$
3 8 6!!
$ ;
( Σ: *#
8!4 ! "$ Σ: *# ,
8!4 ! "$ Σ: *#
8!4 ! "$ Σ: *# , 8!4 ! "$
Σ: *# =B!4 ! ' > +/ T +5 0+ T +5 +5 T +0 +, T +
Σ: *# =B!4 ! "$> ,/+5 T +5 0 +0 T ,+5 +/ T + 5+/ T 5+
*# ,0 =B!4 ! ' > + T + +, T +
*# // =B!4 ! ' > +5 T + + T +
*# =B!4 ! ' > + T + +0 T +
*# / =B!4 ! ' > + , T +0 + T +
) # 1
* 6( ! ; A ( 8 *# ! ?
! @ ( 8 ;
( ; ! ( 6 *# ,/+ *# ,0+ *# + *# +
*# //+ *# + *# 5 ! *# 5, @ !8 = !8 ,>+ 8 *# ,0+
*# // ! *# /+ 8 ; *# = D ( D *#> @
6!! ? ( *# ,0+ *# // ! *# / ( ( (
! ! 8 !; ( ( 8 : *# ( 0 /+ ! / E ="
> * ! A ; 8 8 ! !
*# / =( < *#> ? 6!! 8 !; ( *# / / E + !8
*# / 8 ( ( ; ! =R 8!4 ! "$> ' !8 A ( *# = *#
,/+ *# ,0 ! *# > 8 ( E ; ( ( ! ( @ 5 E !8
$ (
( ' ' ( ! 8 *# ! ( ! !8 ! 6!! (6 (
; @ : *# ; ( ' !8 ( ! ( 6 +
6!! 8 6
$ ( !
A ;
; ( A ( +
( ! ( !
( !
8 !8 ( A (
; ; ( = !8
! ,> ! ; ! !
' !8 , (
A ;
!8 (
; ( ; + A
( ( A (
; ( ;
( ' , $ ! ; =µ!4 ! "$> 8 ! !8
(6 ( @ ; * 8
% ! ( ; !8 (6 ( A6 ; ; (
=7 > 7 N 5 U , 7 + ( 7 ; !8 (6 (
; ; ( N +//
0 % 10 % 20 % 30 % 40 % 50 % 60 % 70 % 80 % 90 % 100 %
blanding nivå 1 blanding
nivå 2 gulrot nivå 1 gulrot
nivå 2 bygg nivå 1 bygg
nivå 2
DecaBDE NonaBDE OctaBDE HeptaBDE HexaBDE Penta BDE TetraBDE TriBDE
"
& '# '
' !8 ( *# = *# ,/+ *# ,0+ *# > (( A6
8 8 ! =" 5>+ 8 ! ! @ A
) 8 8 ! !8 ( A ( ! =A (
@ ( 6 8 8 > =' !8 5> ) 8 8 !
6!! + ! *# / 8 !; ( @ *# 6!!
*# / (( A6 ( ; ( ( ( ! =R B!4 ! "$> !
@ 3 ; ! 8 8 ! 5+
!! ! + ( 8 @ A (
L ! 7 G ! @ !8 + @ @( @ 0 * !;A
( ! @ 8 ( ! ( ( 8 8 ! ( 8
! ( 8 8 ! @ ( ! 7 G
( =; !! / + !8 > * 6( ! ! (
A 8 8 ! ! @ ! 7 G+ ( @
8 ; ' *# / =( < *#> ( ; ! 7 G (
8 =" >+ @ ( ( 6 ( 8 8 ! (
A ( ! 7 G ! @ !; ( ( ' ( ( A6 ! 7 & @ (8
( @ A6 ( !;
< + ( A 6( ! ! <
( ! ! + (8 < @
! 8 6 A
$ % 2 # 8 8 ! 8 : *# ! @( @
; 4 ; A ; ( = 4 >+ !
; A 4 ; A ; ( = 4 >
Akkumuleringsfaktor fv/ts Akkumuleringsfaktor ts/ts Kongener gulrot
nivå 1 gulrot
nivå 2 bygg
nivå 1 bygg
nivå 2 gulrot
nivå 1 gulrot
nivå 2 bygg
nivå 1 bygg nivå 2 BDE-47 0,120 0,082 0,001 0,000 0,855 0,817 0,002 0,001 BDE-49 0,131 0,089 0,000 0,000 0,937 0,886 0,000 0,000 andre Tetra BDE 0,113 0,086 0,000 0,000 0,808 0,859 0,000 0,000 BDE-66 0,104 0,068 0,000 0,000 0,741 0,678 0,000 0,000 BDE-85 0,060 0,033 0,000 0,000 0,432 0,326 0,000 0,000 BDE-99 0,058 0,041 0,000 0,000 0,418 0,406 0,001 0,000 BDE-100 0,083 0,051 0,000 0,000 0,593 0,511 0,000 0,000 BDE-153 0,030 0,021 0,000 0,000 0,217 0,211 0,000 0,000 BDE-154 0,035 0,023 0,000 0,000 0,253 0,231 0,000 0,000 BDE-209 0,000 0,000 0,033 0,024 0,000 0,000 0,067 0,073
' @ 6( ( : *# ! ; ( ( @
% =; ' !8 > A 6!! 6 + 8 !8
( *# / A * A6 ( ! ;
*# / 6!! ( % ( ' 6!! + 8 !
( ( ! ; ( 8 ! ( ( ; ; (
@ 6 ! *# ! +
*# / @ ( ; ( ( *# / ( 6 !
( ! 6 =" > - ( A6 8 8 !
( < *# 6!! + ( ! @ 8 ( ; 8( 8 !
! *# / A ! 8 6 4 ;
$ (
! 7 G+ ( % ! ( V !
( *# ; ( 6!! + ( 6 ! *#
? A ( **"+ 8 A 5 =#!! 5+ # ! 5>
8 8 ! @ 4 A ; ( ! *
8( **" !8 ( ( !
( H A6 8 8 ! ( ( " F = + 5 ( , E
" F ! + ( 5 E " F> ?( A ( : *# ( !
8 ( 0E !! ( ? ( @ 8 8 !
**" 6( ! (
( ' 2 ) 8 8 ! 8 ! !8 (6 (
; @ : *# ( @ A ( @( ; ( !
* . .
* @ ( ! 8 : *# ; ( A ! (6 ! !8 (
A @ @ 0 P!4 ! "$+ T =$*> P!4 ! "$ (6 ! # !
! @ % . ( ; ; ( A ! A =' !8 >
I *# / (( (! ! A A * ( !
*# / ! 8 ! @ ( : *# ; 6 6( @ *# /
A ! ( ; ( 6 + (
( ; 8( @ @ ( (
" ,
( ' 7 ; : *# ! ; ( A ! (6 ! !8
; ( ( ! ( ( ; @ : *# ( 8 *# /+ (
A( 8 !8 + ; @ A ! A % .
= 8 N + 0 U + + W N +//>
) *'
* 8 ( ! ( @ ; !
6 ! H ! ( * @
! @ ( ( ( ( ; + (
A ; ! 8 ( 8 !
8 8 ! 78 ! ; ! 6
! ! ! @ 8 ( 8
$ !8 !! = / >+ ( ( A
A ( A ( 7 & ?( 8( ( 8 ( ( ! 7 & ,+
@ ( ! 7 & @( 5 ! A6 * !;A
8 8 ! ( 8 ( A ! ( ' : *#
( ( (8 ( A ( 7 & * ( 8 ! D 8 D
A !! 8 ( ! 7 & , C5
# !; ! ! ! 8 A ! 8 ( ! 8 ( ! ( ((
% % 6 ! ( ( ( ! ! 8 ( !
( ! A ( ( ! 8 A =L ; ( !
) 8 ( + 5>+ @ ( + ;A + 8 (
$ ( 5
2 / ' .
I ! ( 6 @ !8 ! 6!! (6 @ ; ( (
A6 ( " ; 8 8 *# @
@ ( < , ! 0 B!4 ! 6!! ! !8 *
A ! 8 8 ! ( A ( ; (
@ A (
' ( ! A ! ; ! 6!! ! !8 '
! @ !8 6!! + ! !8 ( A ! (
*# ( ( # 8 8 ! !8 A6
*# = *# ,/>+ ! ! ( A ( ! ? 6!! ( 8 *#
/ 8 6( ! ; + 8 ; (
( 8 *# / 6 ; !
"
-
!! 3 3 + & X # )) / & < 6 ( 8 (
< Y ( < < 6 6 : < ( $< < . ,/5 5 ,
F 8 $'+ O < LG + : * + X " (; O /0 ) < 8 ( <
6 ( 6 =: K> # : < . /
( G F) ) & ( ( F , .
5 ,
#!! "+ # + + ( "+ 7Z 9 "+ $ 8 ) X I ! F I ( ! ( !
(( * * " @ ! ( 6 ! O (
4
#!! "+ + $ 8 ) X # ! 3 5 * * " O (
0 4 5
# ! 3 7 5+ ' !;A ! * * " ; ( ! 8 ! ! ( ! +
? 8 ! ;A + I
#I = 6 > 6 8 0
'; ( #+ $< < + ! O)+ 3 + #!! "+ $ ! :+ ! ! F+ ! 8( $+ 7; !
3 + # ! #7+ * 6 F) X 3 8 ( 5 7 !! ! 8 ! 6 ! ;A!
, + 8 6 + ! + ( 8 + " ! ( < $'"
") / 4 5
J " ( ( =: * # ( : > 8(! C [ ) "
$& ( G ( G & ) <
O < LG + F 8 $' X " (; O /0 ' 6 ( 6 =: K> .
: < ( 8 O )! ' ( F ,. /
L ; ( X ) 8 ( F ) 5 A ( 8 ( !
( ( ! @ ; ( 8 O ( ,4 5
$'" 8 (8 A 6 ")
/,04
$ ! :+ #!! "+ '; ( # X $< < 5 8 ( ! ;A
( + 8 !! !
" $)+ ( "+ $ 3 ) X " 6 3 " 8 + 98 8 8 + (
6Q & < ( ( # " 1 < F . ,
6!! 5 8 ( ! : * # I ' !! 8
8 ! + 8 ! ! ( ; ( ,45 ,