Sakshandsamar, innvalstelefon Edvard Høgestøl, 55 57 20 45
Vår dato 17.04.2012
Vår referanse 2012/1684 331.1 Dykkar dato
23.01.2012
Dykkar referanse 11/2150
Kvinnherad kommune Rådhuset
5470 Rosendal
Kvinnherad kommune - budsjett 2012 og framlegg til økonomiplan 2012 - 2016 Fylkesmannen har motteke særutskrift av kommunestyresak om budsjett for 2012 og økonomiplan 2012 – 2015. Budsjett for 2012 vart vedteke i kommunestyremøte 15.12.2011.
Framlegg til økonomiplan vart ikkje endeleg vedtatt, og kommunestyret «legg til grunn råd- mannen sitt forslag». Dette er ikkje i samsvar med kommunelova § 44 om økonomiplan.
Innleiing - førespurnad om statlege midlar
Kommunen har altså ikkje endeleg vedtatt økonomiplan. Grunnen er at kommunen meiner seg i ein situasjon der det er sterk trong til innsparingar/auke av inntekter for å halde seg i balanse. Det skal no verte gjennomført eit arbeid for å sjå på omstillingar m.m.
Det vart innført generell eigedomsskatt i 2010. Denne fell bort frå 2012. Kommunen er då til- bake til situasjonen med eigedomsskatt berre på verk og bruk.
Kommunen har i brev bedt om statlege midlar for å avhjelpe ein vanskeleg situasjon. Dei midlane Fylkesmannen rår over er skjønnsmidlane, og desse vert delte ut i tre bolkar. Den største er den generelle delen som vert fordelt etter kriteria gitt av Kommunal- og regional- departementet. Skjønnsmidlane er tenkt å hjelpe til der inntektssystemet ikkje heilt treff det som er situasjonen i kommunen. Kommunar kan t.d. ha utfordringar med språkdeling som ikkje er kompensert over inntektssystemet. Eit anna typisk kriterium er tildeling for bortfall av differensiert arbeidsgivaravgift.
I tillegg har Fylkesmannen til disposisjon ein del av skjønnsmidlane (kr 14,- mill. for 2012) til ulike prosjekt som skal bidra til omstilling og fornying i kommunane. Dette gjeld i hovudsakeleg prosjekt med overføringsverdi til andre kommunar, og interkommunalt sam- arbeid vektlagt.
Dessutan disponerer Fylkesmannen nokre få millionar av skjønnsmidlane som skal gå til u- føresette hendingar som t.d. flaum, brann etc.
Alle skjønnsmidlane for 2012, med unntak av den sistnemnde kategorien, jmf avsnittet over, avsnittet over, er fordelte. Midlane kan uansett ikkje nyttast til å dekke kommunar sine drifts- underskot. Det påligg kommunen etter kommunelova å sjå til at slikt underskot ikkje oppstår.
Unntaksvis har Fylkesmannen gitt støtte til konsulentarbeid i ein kommune med svak økonomi for å finne innsparingspotensiale.
Budsjett 2012 og framlegg til økonomiplan 2012 - 2015
Kommunen er ikkje under statleg kontroll og godkjenning etter kommunelova § 60.
Etter § 15 i forskrifter om årsbudsjettet skal årsbudsjettet, slik det er vedteke av kommune- styret, liggja føre som eige dokument innan 15. januar. Økonomiske oversyn må vera ut- arbeidd innan 1. mars i budsjettåret.
Etter kommunelova § 45 tredje punkt skal innstillinga til årsbudsjett ha vore lagt ut til offentleg gjennomsyn i minst 14 dagar før handsaming i kommunestyret.
Skatteøyret for personlege skattytarar blei redusert frå 2010 til 2011. Reduksjonen blei gjort for å redusera skatteinntektene sin del av samla inntekter. Samla for kommunane svarar dette til ein like stor auke i den statlege rammeoverføringa. For 2012 er skatteøyret for kommunane 11,6 %.
Frie inntekter
Kommunen har budsjettert med kr 304,3 mill i skatt på eige og inntekt for 2012.
I 2011 var det ein samla skattereduksjon for kommunane i landet på 3,2 %. Det er no rekna med ein skatteauke for kommunane frå 2011 til 2012 med 2,9 %.
Kommunen sitt skattenivå i 2011 var 93,3 % av landsgjennomsnittet.
I rammeoverføring til kommunane er det symmetrisk inntektsutjamning. Kommunar med skattenivå over landsgjennomsnittet får eit trekk i 2012 tilsvarande 60 % av differansen mellom eige skattenivå og landsgjennomsnittet.
Kommunar med skattenivå under landsgjennomsnittet får kompensasjon i 2012 tilsvarande 60 % av differansen mellom landsgjennomsnittet og eige skattenivå. Kommunar med skatte- nivå under 90 % av landsgjennomsnittet får også tilleggskompensasjon tilsvarande 35 % av differansen mellom 90 % av landsgjennomsnittet og eige skattenivå.
Kommunen sine frie inntekter består av ordinær skatt og statleg rammeoverføring, medrekna inntektsutjamning. Sum frie inntekter er budsjettert til kr 646,7 mill.
Inntektsprognosen for 2012 er no oppdatert med faktisk innbyggjartal pr. 01.01.2012 og innkomen skatt i 2011. Grunnlaget for inntektsutjamninga vil vere innbyggjartal pr. 01.01.
2012, mens prognosen nyttar tal pr. 01.07.2011 for innbyggjartilskot og aldersfordelinga i utgiftsutjamninga.
Noverande inntektsprognose er kr 644,- mill. Dei budsjetterte frie inntektene ligg noko over nivået i den siste inntektsprognosen.
Eigedomsskatt
Det er budsjettert med kr 59,5 mill i eigedomsskatt for 2012. Tilsvarande for budsjett 2011 var kr. 72 mill, men kommunen har ikkje lengre eigedomsskatt på bustad og fritidseigedom.
Takstgrunnlaget er verk og bruk, og næringseigedom i heile kommunen med maksimal
Løns- og prisauke
Prisindikatoren for kommunesektoren for 2012 er i statsbudsjettet 3,25 %. Denne består av pårekna lønsvekst med 4,0 % (vekt 0,635) og varekjøp med 2,0 % (vekt 0,365).
Avdrag
I økonomireglane er det gitt minimumskrav for storleiken på årlege avdrag. Etter kommune- lova § 50 sjuande ledd kan gjenståande løpetid for kommunen si samla gjeldsbyrde ikkje overstiga den vegde levetida for kommunen sine anleggsmidlar ved det siste årsskiftet.
Kommunelova set eit minstekrav til totale låneavdrag for kommunen. Ein hovudregel vil vere at årlege låneavdrag som eit minimum må utgjere om lag 3 ½ - 4 % av lånegjelda (når for- midlingslån og avdrag på slike lån ikkje er rekna med).
Det er budsjettert med kr 29 mill i ordinære avdrag (utanom avdrag på formidlingslån).
Kommunen si ordinære gjeld er formidabel og kommunen betaler etter minimumskrava i kommunelova i § 50 sjuande ledd. Med så høg gjeld som kommunen har, tilrår Fylkesmannen sterkt at avdraga vert auka.
Driftsresultat
Kommunelova § 46 punkt 6 legg til grunn at det blir budsjettert med eit driftsresultat som minst er tilstrekkeleg til å dekka renter, ordinære avdrag og nødvendige avsetjingar (inkl. inn- dekning av underskot).
Paragraf 3 i forskriftene om årsrekneskapen presiserer nærare det driftsrekneskapen og in- vesteringsrekneskapen skal omfatte. Som hovudregel må til dømes ei inntekt og innbetaling som ikkje er ordinær bli ført i investeringsrekneskapen.
Frå og med 2010 har det vore endring i korleis kommunane kan disponera momsrefusjon frå investeringar. Det er ein overgangsperiode frå 2010 og fram til 2014. For budsjettåret 2012 skal minimum 60 % av meirverdiavgiftskompensasjonen frå investeringar bli overført til investeringsrekneskapen. Budsjettforskrifta § 5 og rekneskapsforskrifta § 3 er endra i samsvar med dette. Denne overføringa til investeringsrekneskapen må bli gjennomført sjølv om ein kommune eventuelt har meirforbruk i årsrekneskapen for det same året eller frå tidlegare år.
Budsjettet legg opp til overføring til investeringsrekneskapen med kr 14,5 mill. Fylkes- mannen legg til grunn at kommunen si overføring til investering tilfredsstiller budsjett- og rekneskapsforskrifta om 60 prosent av investeringsdelen av momskompensasjon.
I rådmannen sitt framlegg var netto driftsresultat berekna til kr 33,6 mill. Etter kommune- styrevedtak, og påfølgjande oppdatering av obligatoriske oversikter, er netto driftsresultat kr 25,1 mill.
Det er tilrådd generelt at kommunane bør ha eit netto driftsoverskot i rekneskapen på mini- mum 3 % av driftsinntektene. Det er viktig for å kunne setje av midlar til å møta ei mellom- bels ubalanse på drifta og til finansiering av investeringar no eller seinare.
Med 2,5 % er ikkje tilrådinga tilfredstilt for 2012. Kommunen har som kjent ikkje vedtatt endeleg økonomiplan.
Investering, lånegjeld og kapitalutgifter
I 2012 er det vedteke investeringar for til saman kr 54,875 mill (i tillegg kjem kr 6,- mill i etableringslån og kr 3,- mill i fortskottering Tyssetunellen). Dei største investeringane er knytte til kultursenter Husnes (kr 17 mill før tilskott) og Rosendal skule (kr 11 mill). Kr 20 mill av investeringane er knytte til VAR, investeringar som er potensielt sjølvfinansierande.
Samla finansieringstrong for 2012 er kr 81,575 mill, men kommunen sin netto lånetrong (etter forsikringsoppgjør og tilskott m.v.) er lågare. Til investeringane i anleggsmiddel skal kommunen låne kr 38,375 mill. I tillegg kjem etableringslån (kr 6,- mill) og forskotering (kr 3,- mill).
Kommunen har ikkje vedteke økonomiplan, men det er lagt fram tre alternativ for økonomien i kommunen der investeringstakt er tilpassa. «Nøytralt alternativ» gir ei forsiktig auke i kommunen sin gjeld, mens «pessimistisk alternativ» gir nedgang i gjelda.
Vi har rekna ordinær langsiktig gjeld pr. 31.12.2010 pr innbyggjar for kommunane i fylket utanom Bergen til om lag kr 54.180,-. I dette talet er ikkje pensjonsforplikting medrekna. Det tilsvarande talet for kommunen var kr 73.021,-.
Det generelle gjeldsnivået for kommunane i landet har auka vesentleg dei seinaste åra, og nivået må bli vurdert som høgt. Kommunane samla i fylket utanom Bergen har no eit gjeldsnivå pr innbyggjar som ligg 7,2 prosent høgare enn landsgjennomsnittet (utanom Oslo).
Kommunen auka gjelda kraftig i 2011. Gjeld pr innbyggjar er no kr 79.721,- og aukande.
Oppsummering
Kommunen er inntektssterk, men var likevel registrert i ROBEK i ein kort periode (på bakgrunn av 2008-resultata). Netto driftsresultat varierer stort frå år til år. I 2011 vart netto driftsresultat negativt med kr 49,76 mill.
Kommunen har vore avhengig av inntekter frå finansplasseringar og lærdommen frå 2008 var at desse inntektene (når/hvis dei kom) skulle gå til investering og ikkje til drift. Kommunen har gått vekk frå dette. Også innføring av generell eigedomsskatt er no reversert. I staden ber ein om statlege midlar.
Er kommunen plutselig fattig og dyr?
Kommunen er berekna å være 6,27 % dyrere enn gjennomsnittet å drive (2012). Dette vert kompensert gjennom utgiftsutjamninga. Kommunen sine frie inntekter ligg godt over gjennomsnittet for fylket u/Bergen.
I tillegg kjem også gode inntekter frå eigedomsskatt, konsesjonskraft med meir. Kommunen reknar med at inntekter frå konsesjonskrafta vil auke i åra framover. Usikker avkastning frå fondsplasseringar kan også auke kommunen sine inntekter.
Utgiftsutjamninga tar seg berre av dei faktorar som gjer ein kommune tungdriven ut frå objektive kriterier (alderssamansetning, reiseavstand, PU, landbrukskriterium etc). Utgifts- utjamninga tar seg ikkje av sjølvforskyldt høge kostnader, baserte på politiske vedtak i kommunen.
Kommunen har eit høgt utgiftsnivå. På dei to store sektorane (skule/pleie- og omsorg) er kommunen dyrare enn samanliknbare kommunar, og til dels mykje dyrare. Endelege tal for 2010 syner at dei korrigerte brutto driftsutgiftene pr kommunal plass i institusjon ligg om lag kr 225.000,- over gjennomsnitt for kommunegruppa (samanliknbare kommunar), nesten like mykje sett i høve til Bømlo og Hordaland, og enda meir målt mot Stord. Heimeteneste er også dyrare. Det er heller ingenting i talmateriale som enkelt forklarar dette. Det er fleire døme på faktorar som skulle gjere kommunen billigare enn kommunegruppa/andre, heller enn det motsette.
Kommunens korrigerte brutto driftsutgifter pr elev (grunnskule, skulelokale og skyss) er nær kr 11.000 over gjennomsnitt for samanliknbare kommunar, og enda meir mot Hordaland. Det er særskilt utgifter til løn som dreg opp. Kommunen har ein gjennomsnittleg skulestorleik (104 elevar pr skule) som i 2010 var 47 elevar lågare pr skule enn kommunegruppa, og 96 elevar mindre enn gjennomsnitt for Hordaland. Kommunen har 18 grunnskular (20 fram tom 2009), berre Bergen har fleire i fylket (t.d. har Bømlo 10).
Konflikt med kommunelova § 44
Kommunen har ikkje endeleg vedtatt økonomiplan før årsskiftet og er såleis i konflikt med kommunelova på dette punktet. Det er derfor særs viktig at kommunen, slik som er opplyst, foretar ein grundig og strukturell gjennomgang av tenestetilbodet i kommunen på alle tenesteområde, og vedtar ein økonomisk berekraftig plan for kommunen.
Økonomisk rapportering / budsjettering
Det er framleis trong til oppretting for å få «økonomisk oversikt drift» på linje med
«Budsjettskjema 1A», men kommunen sin administrasjon veit kva korrigeringar som må gjerast.
Ut over det heng dei forskjellige delane av budsjettet godt saman i år.
Fylkesmannen legg merke til at kommunen heller ikkje for 2011 har rapportert inntekter frå konsesjonskrafta til KOSTRA. Om desse midlane er feilrapporterte, må det korrigerast fram mot endelig frist.
Kommunen sitt fond frå sal av aksjar ser ut til å stå som «bundne investeringsfond» i KOSTRA. Som nemnt tidligare er dette u så fall feil. Inntekter frå sal av anleggsmiddel mm skal inn i investeringsrekneskapen/investeringsfondet, men er elles ikkje bundne. Å nytte desse midlane til investering, i staden for å ta opp gjeld, avheng av politiske vedtak i kommunen. Fylkes-mannen skal saman med kommunen sjå på føringa i KOSTRA.
Avslutning
Det ser ut til at ei «kriseforståing» har grepe om seg sjølv om dette ikkje ennå har kome til uttrykk gjennom ein vedtatt økonomiplan, og sjølv om enkelte disposisjonar er med å forverre kommunen sin situasjon (bortfall av allmenn eigedomsskatt, bruk av avkastning i drift). Det er Fylkesmannens oppfatning at dette må det gjerast noko aktivt med.
Kommunen er livskraftig og har i motsetnad til andre «Hardangerkommunar» faktisk auka folketalet.
Kommunen har gode stabile inntekter og store fond med usikker avkastning. Samstundes har kommunen høg gjeld, med tilhøyrande utgifter, og dyr drift. Det er ikkje berekraftig å vere avhengig av usikker avkastning for å få kommunen sin økonomi i balanse, samstundes som eit høgt investeringsnivå vert lånefinansiert. Kommunen bør setje av avkastning, samt driftsresultat frå ordinær drift i gode år, til dekning av framtidig og mellombels ubalanse i drifta. Investeringane bør også i større grad vere sjølvfinansierte. Reduksjon av gjeld er eit anna alternativ.
I tillegg har kommunen eit inntektspotensiale i eigedomsskatt på bustad og fritidseigedom, som frå 2012 vart fjerna.
Det mest påtrengande problemet vil uansett vere driftsnivået. Det er også der Fylkesmannen forstår den politiske vilje til handling er sterkast. Etter fleire interne og eksterne utgreiingar er det Fylkesmannen si oppfatning at kommunen veit kor skoen trykkjer, og Fylkesmannen er samd med det som vart uttala i møtet 29. mars d.å. om det nødvendige i å sjå på strukturelle endringar i kommunen sitt tenestetilbod.
Med helsing
Lars Sponheim
Rune Fjeld ass. fylkesmann Brevet er godkjent elektronisk og har derfor inga underskrift.
Kopi til:
Deloitte Sundgata 119 5527 HAUGESUND
