Felteksperiment –
fjerning av småplanter av platanlønn (Acer pseudoplatanus) i Flostranda
naturreservat
Liv Norunn Hamre Inger Auestad Knut Rydgren
Rapport nr. 1-2011
2
Fylkesmannen i Sogn og Fjordane har ansvar for oppgåver knytt til helse- og sosialområdet, kommunal forvaltning, samfunnstryggleik, miljøvern, barn og familie, landbruk, utdanning og barnehage. Vi er om lag 120 tilsette, og er organisert slik:
HER FINN DU OSS:
Statens hus, Njøsavegen 2, Leikanger Telefon 57 65 50 00 – Telefaks 57 65 50 05 Postadresse: Njøsavegen 2, 6863 Leikanger
Landbruksavdelinga:
Hafstadgården, Fjellvegen 11, Førde
Telefon: 57 72 32 00 – Telefaks 57 82 12 05 Postadresse: Postboks 14, 6801 Førde
E-post: fmsfpost@fylkesmannen.no Internett: http://www.fmsf.no http://sognogfjordane.miljostatus.no
Alle foto: Liv Norunn Hamre.
Fylkesmannen er Regjeringa og staten sin fremste representant i fylket, og har ansvar for at Stortinget og Regjeringa sine vedtak, mål og retningsliner vert følgde opp. Fylkesmannen skal fremje fylket sine interesser, ta initiativ både lokalt og overfor sentrale styringsorgan.
3
Fylkesmannen i Sogn og Fjordane
Fylkesmannen i Sogn og Fjordane Rapport nr. 1-2011 ForfattarLiv Norunn Hamre, Inger Auestad, Knut Rydgren
Dato April 2011 Prosjektansvarleg
Johannes Anonby
Sidetal 22 Tittel
Felteksperiment –fjerning av småplanter av platanlønn (Acer pseudoplatanus) i Flostranda naturreservat
ISBN 978-82-9277-21-3 ISSN 0803-1886
Rapporten ligg på nettstaden Miljøstatus
Geografisk område
Flostranda naturreservat i Stryn
Fagområde Naturvern, skjøtsel Finansiering
Fylkesmannen i Sogn og Fjordane
Samandrag
Framande, invaderande artar representerer ein stor risiko for verdifull natur. Observasjonar frå vestnorske kyst- og fjordstrøk, t.d. i Flostranda i Sogn og Fjordane, viser at platanlønn Acer
pseudoplatanus invaderar edellauvskog og kan bli ein reell konkurrent for dei stadeigne edle lauvtrea. I forvaltingsplanen for Flostranda naturreservat vert fjerning av denne arten høgt prioritert. Manglande kunnskap om effektiv manuell fjerning av platanlønn har gjort det naudsynt å prøve ut ulike metodar.
Denne rapporten presenterer resultata frå eit felteksperiment der vi testa ut verknaden av eksperimentell beiting og klipp/slått på dødelegheit og vekstutvikling over eitt år på småplanter av platanlønn. Begge tiltaka reduserte livskrafta til platanlønn, men vi vil rå frå både klipping og beiting i Flostranda. Beiting fører gjerne med seg mange andre, uønska resultat. Klipping av platanlønn er på si side svært
arbeidskrevjande, samstundes som effekten er for svak til at ein kan forsvare arbeidsinnsatsen. Vi tilrår i staden å luke vekk småplanter av platanlønn. Dette er også ein arbeidskrevjande metode, men han er svært effektiv. Samstundes må ein ringbarke alle store platanlønntre. Det kan ta fleire år før ei ringbarka platanlønn døyr. Det er derfor viktig å gjere ein skikkeleg innsats (både med ringbarking og luking) over fleire år på rad, for å prøve å pine ut platanlønna. Erfaringar viser at det vil vera svært vanskeleg å bli heilt kvitt platanlønna, men det viktigaste er at den ikkje tek over for den skogen som reservatet i si tid vart oppretta for å ta vare på.
Emneord
1. framand art, platanlønn, skjøtsel, forsking
Ansvarleg
Fylkesmannen i Sogn og Fjordane
4 Samandrag
Framande, invaderande artar representerer ein stor risiko for verdifull natur. Observasjonar frå vestnorske kyst- og fjordstrøk, t.d. i Flostranda i Sogn og Fjordane, viser at platanlønn Acer pseudoplatanus invaderar edellauvskog og kan bli ein reell konkurrent for dei stadeigne edle lauvtrea. I forvaltingsplanen for Flostranda naturreservat vert fjerning av denne arten høgt prioritert. Manglande kunnskap om effektiv manuell fjerning av platanlønn har gjort det naudsynt å prøve ut ulike metodar. Denne rapporten presenterer resultata frå eit
felteksperiment der vi testa ut verknaden av eksperimentell beiting og klipp/slått på
dødelegheit og vekstutvikling over eitt år på småplanter av platanlønn. Begge tiltaka reduserte livskrafta til platanlønn, men vi vil rå frå både klipping og beiting i Flostranda. Beiting fører gjerne med seg mange andre, uønska resultat. Klipping av platanlønn er på si side svært arbeidskrevjande, samstundes som effekten er for svak til at ein kan forsvare arbeidsinnsatsen.
Vi tilrår i staden å luke vekk småplanter av platanlønn. Dette er også ein arbeidskrevjande metode, men han er svært effektiv. Samstundes må ein ringbarke alle store platanlønntre. Det kan ta fleire år før ei ringbarka platanlønn døyr. Det er derfor viktig å gjere ein skikkeleg innsats (både med ringbarking og luking) over fleire år på rad, for å prøve å pine ut
platanlønna. Erfaringar viser at det vil vera svært vanskeleg å bli heilt kvitt platanlønna, men det viktigaste er at den ikkje tek over for den skogen som reservatet i si tid vart oppretta for å ta vare på.
5 Forord
I 2009 fekk Høgskulen i Sogn og Fjordane førespurnad frå Fylkesmannen i Sogn og Fjordane om å vurdere tiltak for fjerning av platanlønn, og å komme med tilrådingar om korleis vidare tiltak bør innrettast for å vera mest mogeleg effektive. Denne rapporten summerer opp resultata frå eit felteksperiment der vi undersøkte korleis beite og slått påverkar vekst og overleving av småplanter av platanlønn. Vi diskuterer resultata av feltforsøket opp i mot andre mogelege tiltak for å halde populasjonen av platanlønn på eit minimum. Feltarbeidet vart gjennomført i 2009 og 2010. Takk til Anne Rudsengen i SNO for hjelp og tilrettelegging for feltarbeidet.
Sogndal april 2011
Liv Norunn Hamre Inger Auestad Knut Rydgren
6 Innleiing
Naturen er i stadig endring, og i eit gitt geografisk område har artar til all tid forsvunne og nye kome til. Utfordringa i dag er at dette skjer i eit stadig raskare tempo. Dei viktigaste årsakene til den storstilte utryddinga av artar er habitat-tap, fragmentering, overutnytting, samt
innføring av framande artar og invasjonsartar (Pimm 2001). Raske klimaendringar kan også vera ein medverkande faktor (Lewis 2006). I den seinare tid har ein fått eit auka fokus på problema som er knyta til artar som vert innført, men som opphavleg ikkje høyrer til her (Gurevitch et al. 2011), såkalla framande artar. IUCN definerer framande artar som artar, underartar eller lågare takson som opptrer utanfor sitt naturlege utbreiingsområde (tidlegare eller noverande) og spreiingspotensiale (utanfor det området dei kan spreie seg til utan hjelp av menneske, aktivt eller passivt), og inkluderer alle livsstadium eller deler av individet som har potensiale til å overleve og formeire seg (Gederaas et al. 2007). Ikkje alle framande artar utgjer eit problem, men nokon vert rekna som meir skadelege enn andre, dei såkalla
”invasive” eller invaderande artane. Dette er framande artar med negativ innverknad på dei nye omgjevnadane, enten økologisk, økonomisk eller sosialt. Invaderande artar vert på verdsbasis i dag rekna som ein av dei største truslane mot naturmangfaldet. Ei av dei mest artsrike og spreiingsdyktige organismegruppene vi har er plantene, der enkeltartar kan påføre betydeleg skade med omsyn til både naturmangfald og landbruk, samt anna næringsverksemd (Gederaas et al. 2007). Også i Noreg er mange framande planteartar vurdert til å utgjere ein høg økologisk risiko, og dei utgjer blant anna ein sentral trusselfaktor for verneområda våre (Riksrevisjonen 2006).
I Norsk svarteliste 2007 er det gjort ei økologisk risikovurdering for eit utval av framande artar (Gederaas et al. 2007). Av desse er platanlønn Acer pseudoplatanus plassert i kategori høg risiko; artar som har negativ effekt på stadeige biologisk mangfald. Platanlønn er ein art som opphavleg kjem frå ås- og fjellområde i Sør- og Mellomeuropa. I Noreg vart platanlønn importert gjentekne gonger som prydtre frå om lag midt på 1700-talet, men dei fyrste
meldingane om at arten var funnen forvilla kom ikkje før rundt 1900 (Fremstad & Elven 1996). Seinare har både klimaendringar og arealbruk (gjengroing og auka areal med skrotemark) vore til fordel for platanlønna, og arten er i dag forvilla nord til Nordland
(Fremstad & Elven 1996). Observasjonar frå vestnorske kyst- og fjordstrøk viser at platanlønn fleire stader er blitt ein sterk konkurrent til dei stadeigne edellauvtrea. Den vesentlege
7
spreiinga inn i mange naturreservat (Michalesen et al. 2009), mellom anna Flostranda edellauvskogsreservat (Moe 2005), har gjeve grunn til bekymring hjå miljøstyresmaktene.
Flostranda naturreservat vart oppretta ved Kgl.res. 13.9.1991, etter å ha vore mellombels verna sidan 9.4.1979 (Anonby 1999). Området er kjent for ein imponerande lindeskog og ein uvanleg rikdom av karplanter. Tidlegare var området i aktiv bruk til vedhogst, lauving, beite og slått. Velutvikla kulturmark finst ikkje lenger i området, men der er mange restar etter tidlegare bruk (Anonby 1999).
I forvaltingsplanen for Flostranda naturreservat (Anonby 1999) vert førekomst av gran Picea abies og platanlønn sett på som dei største utfordringane, og fjerning av desse artane er difor høgt prioriterte tiltak. Begge artane er innførte av menneske på Vestlandet. Særleg platanlønn spreier seg kraftig, og det er derfor fjerna mange store, frøproduserande tre, men framleis er det store problem med god rekruttering av ungplanter som spirer frå frø. Utfordringane er korleis ein skal klare å utrydde populasjonen ein har i dag, samt å hindre etablering av nye individ i naturreservatet.
I Flostranda naturreservat finst dei største platanlønnførekomstane lengst vest i reservatet (Moe 2005), spesielt ved Lidafonna (sjå kart i figur 1). Men også i austenden av reservatet er det store oppslag. Moe (2005) fann også ein generell auke i ungplanter av platanlønn i Flostranda frå midten av 1990-talet og fram til 2003. Det har vore gjennomført hogst og ringbarking av platanlønn i Flostranda naturreservat i 1996, 1997 og 2001. Påsetjing av beitedyr i området har vore drøfta som mogeleg tiltak for å avgrense mengda av unge platanlønn-planter, og luking av småplanter har vore prøvd i andre naturreservat.
I 2009 fekk Høgskulen i Sogn og Fjordane førespurnad om å vurdere tiltak for fjerning av småplanter av platanlønn, og å komme med tilrådingar om korleis vidare skjøtselstiltak bør innrettast for å vera mest mogeleg effektive. Vi gjennomførte eit felteksperiment der vi testa ut verknaden av eksperimentell beiting og klipp/slått mot inga behandling på dødelegheit og vekstutvikling over eitt år på småplanter av platanlønn. Vi diskuterer resultata av feltforsøket opp mot andre mogelege tiltak for å halde populasjonen av platanlønn på eit minimum.
8 Materiale og metode
Forsøksområde
Flostranda naturreservatet ligg i ei svært bratt og sørvend liside (figur 1). Reservatet ligg i eit større gneisområde, til dels med granittisk augegneis. Bergrunnen er ikkje av dei rikaste, men ein veit generelt at hyppige sprekke- og oppknusingssoner frå dei store fjellkjedefoldingane, saman med bratt topografi, kan gje opphav til svært fruktbart jordsmonn (Anonby 1999).
Gjennomsnittleg temperatur gjennom året er 6,4 °C og årsnedbør er 1100 mm (Målestasjon Stryn; 6 moh., www.eklima.no). Forsøksområdet ligg heilt vest i Flostranda naturreservat (figur 1). Her er populasjonen av platanlønn svært tett i undervegetasjonen (figur 2), og det finst også ein del (store) frøtre av platanlønn. I vegetasjonskartet som er laga for Flostranda naturreservat, er området definert som hasselskog (Moe 1992).
9
Figur 1. Forsøksområdet ligg heilt vest i Flostranda naturreservat. Posisjonen for dei åtte blokkene som inngår i felteksperimentet er vist som oransje punkt.
10
Figur 2. Populasjonen av småplanter av platanlønn er tett i forsøksområdet.
Platanlønn (Acer pseudoplatanus)
Platanlønn veks svært godt under dei rådande klimatiska tilhøva vi har i kyst- og fjordstrøk i store delar av Noreg. Ungplantene toler å vekse i skugge, noko som gjev platanlønna fortrinn framfor mange andre treslag, som t.d. ask Fraxinius excelsior (Jones 1944). Frå Storbritannia er det også kjent at platanlønn kan fortrenge alm Ulmus glabra (Helliwell & Harrison 1979).
Platanlønn er blant dei raskast veksande europeiske treslaga, med årsskot på ca. 1 m inntil 56 m høgde er nådd, deretter går veksten seinare (Jones 1944). I Noreg kan platanlønna
produsere frø allereie ved 1015 års alder (Fremstad & Elven 1996). Platanlønn vert berre spreidd ved hjelp av frø, og manglar vegetative spreiingsmåtar (Korsmo 1984). Frøa
overvintrar oppe på bakken og spirer der, frå ganske tidleg på våren og ofte i store mengder (Fremstad & Elven 1996). Platanlønn dannar ikkje varig frøbank (Grime et al. 1988). Det vil sei at frøa ikkje overlever i jorda i meir enn eitt år. Den tidlege spiringa om våren ser ut til å kunne gje frøplantene av platanlønn eit forsprang i forhold til andre artar i feltsjiktet
(Fremstad & Elven 1996). Frøa kan spire på sur, humusrik jord, men spiringa vert best på open jord med litt høgare pH. Frøa sit i todelte frukter, der kvar delfrukt har breie venger som
11
er ei tilpassing til vindspreiing, og som gjer at frøa kan spreiast over lange avstandar. Dei aller fleste frøa landar likevel nær mortreet i ein omkrets på om lag 200 meter (Tillisch 2001).
Felteksperiment
I juli 2009 etablerte vi eit forsøksfelt der vi testa ut effekten av eksperimentell beiting og klipping på småplanter av platanlønn. Vi merka opp 8 blokker à 4×4 m (figur 1). Blokkene vart merka med ein raud pinne i nedre venstre hjørne, som også er GPS-referert (UTM koordinatar, WGS84, sone 32N). I kvar blokk la vi ut tre tilfeldige 1×1 m ruter, som vart merka med metallrøyr og merkelapp i nedre venstre hjørne. Rutene fekk følgjande behandling:
1. Beite; vi etterlikna beite ved å nappe av alle blad og raspe i barken på plantedelar som vaks meir enn ca.10 cm over bakken med ei elektrikartang.
2. Klipping med plantesaks ca. 15 cm over bakken. Dersom individet var lågare enn 10 cm, klipte vi like under bladfestet.
3. Ingen behandling.
Alle individ vart merka med ein merkepinne og teikna inn på eit kart over ruta, slik at vi kunne finne att same individ året etterpå (figur 3). På kvart individ målte vi høgda på planta, stammediameter ved basis, og vi talde kor mange blad individet hadde. Etterpå vart ruta klipt, beita eller fekk ingen behandling (figur 4). I juli 2010 gjorde vi tilsvarande målingar av dei merka individa.
12
Figur 3. Alle individ vart merka med farga merkepinnar og teikna inn på kart over ruta.
13
Figur 4. Forsøksrute før og etter klipping.
Vi laga ein tørrvektformel for å estimere årleg tørrvekt (eit uttrykk for plantestorleik) av dei overjordiske delane på individa (sjå Økland 1995 for nærare utgreiing). Dette gjorde det mogeleg å følgje storleiksutviklinga for individa frå eit år til eit anna utan å måtte hauste plantene for veging. Tørrvektformelen vart utvikla på grunnlag av 62 individ samla inn i naturreservatet av Anne Rudsengen, SNO (Statens naturoppsyn), 7. september 2010. Vi målte diameter ved basis, høgde, tal blad og breidde på største blad for kvart av dei 62 individa same dag. Dei vart så lagde i tørkeskap og tørka ved 35–40°C i ei god veke, til dei hadde konstant vekt. Dei vart så vege.
14
Vi log2-transformerte alle dei målte verdiane før vi modellerte samanhengen mellom log2- transformert tørrvekt og dei morfologiske måla ved hjelp av multippel regresjon (GLM, med
"forward selection", Crawley 2007). For dei 62 individa forklarte dei morfologiske måla 97,6% av variasjonen i tørrvekt (P < 0,001) med formelen:
Tørrvekt = 1,07480 * høgde + 0,83760 * diameter ved basis – 0,17112 * tal blad + 0,11036 * diameter ved basis * tal blad – 6,33619.
Formelen gjev såleis eit svært godt estimat på tørrvekta til ei platanlønn-plante innanfor den storleiksvariasjonen som vi har på individa i vårt felteksperiment.
Vi testa om det var signifikant skilnad i endring av tørrvekt på individa frå dei ulike behandlingane (beite, klipp og ingen behandling) mellom 2009 og 2010. På grunn av
blokkstrukturen i dataene (plot nøsta i blokker) brukte vi en linear mixed-effect modell (LME, Pinheiro & Bates 2000).
Vi testa også om det var signifikant skilnad i dødelegheit mellom dei ulike behandlingane ved bruk av general linear mixed models (glmer) med binomisk fordeling (Crawley 2007).
Alle dei statistiske analysane er gjort i programmet R 2.12.2 (R Development Core team R Development Core Team. 2011).
15 Resultat
Totalt vart 427 individ merka i 2009, og av desse vart 131 beita, 153 klipt og 143 vart ikkje behandla. Høgda på individa som vart inkludert i forsøket i 2009 varierte frå 7 cm til 2,5 meter, og var gjennomsnittleg 34 cm høge. Diameter ved basis varierte frå 0,1 cm til 2,3 cm.
Berekna tørrvekt varierte frå til 0,02 g til 281,3 g.
Tørrvekta av platanlønn-individa endra seg signifikant frå 2009 til 2010 (F1,364 = 154,5, P <
0.001) og ulikt for behandlingane (tid × behandling; F2,364 = 55.2, P < 0.001). Dei individa som vart klipt, endra seg mest, med ein tydeleg reduksjon i storleik (figur 5). Men også dei beita individa opplevde ein markert nedgang i storleik. Dei ubehandla individa har så vidt auka i storleik frå 2009 til 2010.
Figur 5. Endring i gjennomsnittleg tørrvekt (± s.e.) for dei ulike behandlingane frå 2009 til 2010.
16
Av dei 427 individa som var merka i 2009, var 60 døde i 2010. Dødelegheita var klart større blant beita individ enn blant klipte og ubehandla (P < 0.001) (figur 6), noko som tyder på at beiting av småplanter av platanlønn kan vera effektivt for å utrydde arten. Analysane viste også at det ikkje var nokon signifikant skilnad i dødelegheit mellom klipte og ubehandla individ (P = 0.045). Dette viser at individa som blir klipt klarar seg godt når det gjeld overleving eitt år etter klipping, dei veks vidare med sideskot.
Figur 6. Prosent døde individ i dei ulike behandlingane i 2010.
17 Drøfting og tilrådingar
Resultata våre viser at eksperimentell beiting av småplanter av platanlønn fører til større dødelegheit enn klipping eitt år etter behandling, og beiting vil derfor vera meir effektivt enn klipping for å utrydde småplanter av platanlønn. Både klipping og beiting fører til ein tydeleg reduksjon i storleik av individa, som vanlegvis fører til redusert livskraft framover. Klipping viser seg å vera svært arbeidskrevjande, og vi vil ikkje tilrå dette for å fjerne platanlønn.
Å bruke beite for å fjerne oppslag av platanlønn kan verke fornuftig, men det er ei rekkje faktorar ein må ta omsyn til. Det noverande naturreservatet vart tidlegare utnytta til slått, beite, lauving og uttak av ved og vyrke. Utmarksslåtten vart driven systematisk fram til rundt 1945-50 (Lea 1985). Så lenge skogen var i aktiv bruk, var det eit gjennomgåande ope tresjikt og feltsjikt som var skapt av beitande dyr og slått. Etter at bruken av liene opphøyrte, starta ein endringsprosess både i tresjiktet, undervegetasjonen og jordsmonnet (Skogen 1990). I dag ser vi at skogen er svært tett mange stader, og feltsjiktet er meir skogsbotn-prega enn
engprega. Men vi finn framleis teikn på at området har vore lysope og brukt som beite, med førekomst av lyskrevjande urter og gras i feltsjiktet inne i den tette skogen.
Vi veit at sau helst beiter urter og gras, og selekterer vekk buskar og tre så lenge det er anna å beite på (Nedkvitne et al. 1995). Sauene vil derfor beite det som er av urter og gras i
skogbotnen før dei tek platanlønna. Sauene har mindre høve til å beite selektivt når beiteintensiteten er høg enn når den er låg, og dermed bør ein ha høg beiteintensitet for at platanlønna skal bli beita. Beite med geit kan vera eit alternativ. Geita skil seg tydeleg frå dei andre husdyra ved å beite meir lauv og skot av ulike tre og buskar (Nedkvitne et al. 1995), men geita gneg også bork av både lauvtre og bartre, og kan gjera skade på dei varmekjære lauvtrea som høyrer heime i reservatet. Både sauer og geiter vil også kunne beite småplanter av dei edle lauvtrea, treslag som ein gjerne vil ha nye oppslag av. Ein risikerar med andre ord at innføring av beitedyr i reservatet vil føre til at platanlønn får konkurransefortrinn framfor andre, meir prefererte lauvtre, samstundes som den rike feltvegetasjonen står i fare for å bli nedbeita og sårbare planter truga.
Fleire stader i Flostranda, også der det er store oppslag av småplanter med platanlønn, er skogsbotnen ganske laus, og det vil truleg vera uheldig med for mykje trakk. Det vil føre til
18
blottlegging av open jord, som i neste omgang vil føre til betra spireforhold for platanlønn- frø. Dersom ein skal bruke beite for å fjerne platanlønn, må ein også gjerde inn dei aktuelle områda for å få høg beiteintensitet. Å setje opp gjerde i det ulendte terrenget vil vera svært arbeidskrevjande.
Eit alternativ til beite kan vera luking. Små platanlønnplanter (opp til ca. 1 m) let seg lett rive opp med rot, og dette har vore tilrådd for å fjerne platanlønn også i edellauvskogsreservat i Sør-Trøndelag (Holten 2008). Under feltarbeidet i 2009 gjorde vi ein test på effektiviteten av å luke. I tett bestand av platanlønn drog ein person opp ca. 300 individ på 10 minutt, medan ein i litt meir glissen bestand drog opp ca. 200 individ på tilsvarande tid. Individa var ikkje høgare enn lårhøgde (om lag 70 cm) på ein vaksen person. Ein person kan truleg klare å luke 1000 slike individ i løpet av ein time dersom bestanden er tett nok. Vi vurderer derfor luking til å vera eit reelt alternativ til beite. Fordelen med luking er at planta vert fjerna totalt. Sjølv om både beite og slått dempar livskrafta til unge platanlønnplanter, levde fleirtalet av dei behandla plantene vidare, så innsatsen må gjerast om igjen fleire år på rad. Ei utfordring er at ein i tette bestandar med platanlønnoppslag vil kunne få parti med blottlagt jord på grunn av lukinga, noko som vil betre spireforholda for platanlønn-frø.
Det viktigaste tiltaket for å hindre oppslag av nye platanlønn individ er uansett å fjerne mortrea, slik det er peika på i forvaltningsplanen (Anonby 1999). Ved ringbarking vert sambandet mellom rot og krone kutta. Rota vil då ikkje få næring frå blada, og trea er forventa å gå ut etter få år. Det har vore gjort innsatsar med å ringbarke platanlønn i fleire omgangar, og ein kan sjå store døde platanlønn-tre i området. Men det vert stadig nye frøtre etter kvart som dei små trea veks til.
I samband med felteksperimentet vårt i juli 2009 ringbarka Statens naturoppsyn (SNO) eit større tal frøtre og yngre tre. Seinare på hausten gjennomførte SNO ytterlegare ringbarking, og luka samstundes store mengder platanlønn i same del av reservatet. Utviklinga av dei ringbarka trea vart undersøkt av Anne Rudsengen i SNO sommaren 2010, og då verka trea upåverka av ringbarkinga. Erfaringar frå ringbarkingsforsøk på platanlønn i Møre og Romsdal (Michaelsen & Røsberg 2011) viser at trea veks utmerka godt første året etter ringbarking, men blada i trekruna vil gulne andre sommaren, noko som er eit teikn på stress. Det kjem også mange skot under barkestaden, også på tre i tett skog. Pilotforsøka viser at trea kan overleve i fleire år etter ringbarking, men stress-symptom som endra skotretning, uttørking,
19
klorose og tidleg lauvfall på hausten tyder på at trea vil døy til slutt (C. H. Michaelsen, pers.
medd.). Eit endeleg svar på kor lang tid det vil ta før ei ringbarka platanlønn vil døy vil vi kunne få om nokre år, når det føreligg endelege resultat frå ringbarkingsprosjektet i Møre og Romsdal (Michaelsen et al. 2010).
I pilotforsøket i Møre og Romsdal har berre store tre (omkrets > 20 cm) vorte ringbarka. Store tre har ei proporsjonalt stor rot som treng god tilførsel av næring, og samanlikna med mindre tre er det er mindre truleg at dei vil klare seg. Nye skot under barkestaden vil ikkje på sikt kunne bidra med nok energi til at treet overlever. Små tre vil altså i teorien ha ein vesentleg betre sjanse til å regenerere, og ringbarking vil truleg ikkje gje ønska effekt (Michaelsen et al.
2010).
Erfaringar viser at prosessen med å fjerne platanlønn med ringbarking oftast tek fleire år.
Erfaringar frå mellom anna Sør-Trøndelag viser at prosessen kan skundast på dersom ein brukar glyfosat (Georg Bangjord, SNO, pers. medd.). Men i Flostranda naturreservat er det i forvaltningsplanen bestemt at det ikkje skal nyttast plantevernmiddel i kampen mot
platanlønn (Anonby 1999). I samband med handlingsplan for rynkerose (Rosa rugosa), har Direktoratet for naturforvaltning opna opp for bruk av plantevernmiddel i naturreservat avgrensa omfang, sjølv om det i utgangspunktet ikkje er ynskjeleg. I Flostranda er det spesielt for mellomstore platanlønn-individ, som er vanskeleg å luke og som vil ha dårleg effekt av ringbarking, at innsetting med glyfosat i stammen kan vera eit alternativ å vurdere.
Eit anna forhold som er relevant for forvaltning av edellauvskogsreservat som er truga av invasjon av platanlønn, er at auka hjortebestand kan tenkast å fremje framveksten av
platanlønn. Undersøkingar i ei rekkje naturreservat i Møre og Romsdal tyder på at hjortebeite kan bidra til å eskalere prosessen med treslagsskifte i område med platanlønn, ettersom hjorten har sterk preferanse for dei naturlege treslaga som alm og ask (Michalesen et al.
2009). For hjorten, så vel som andre artar, er næringsvalet selektivt, det vil sei at han beiter slik at han får i seg mest mogeleg næring for minst mogeleg innsats, og bark frå alm og ask er svært næringsrik.
20 Konklusjon
Sjølv om begge dei utprøvde tiltaka for fjerning av platanlønn (beite og klipping) viste seg å ha effekt på livskrafta til platanlønn, vil vi ikkje tilrå å starte opp med nokon av desse tiltaka i Flostranda edellauvskogsreservat. Beiting som middel for å fjerne oppslag av småplanter av platanlønn fører gjerne med seg mange andre, uønska resultat. Klipping av platanlønn er på si side svært arbeidskrevjande, men utan å gje tilstrekkeleg effekt til å forsvare innsatsen. Vi tilrår derfor å luke vekk småplanter av platanlønn. Dette er også arbeidskrevjande, men når planten fyrst er luka, er han vekk. Samstundes må ein ringbarke alle store platanlønn-tre. Det er spesielt viktig å fjerne frøtrea, men også dei som kjem til å verte frøtre i løpet av nokre år.
Samstundes med ein intensiv innsats for å fjerne platanlønna som er etablert inne i reservatet, er det viktig å få fjerna mest mogeleg frøtre av platanlønn utanfor reservatet, og som Bjørn Moe skriv (Moe 2005), ikkje berre nær reservatgrensa, men i eit større område mellom Veslebygda og Flo.
Å fjerne platanlønn er ein prosess som tek tid. Det kan ta fleire år før ei ringbarka platanlønn døyr, og kanskje set den også frø fyrste året etter ringbarking. Det er derfor viktig å gjere ein skikkeleg innsats (både med ringbarking og luking) over fleire år på rad, for å prøve å pine ut platanlønna. Seinare kan ein gjenta innsatsen, men då med fleire års mellomrom, for å fjerne det som kjem opp av nye individ. Erfaringar viser at det vil vera svært vanskeleg å bli heilt kvitt platanlønna, men det viktigaste er at den ikkje tek over for den skogen som reservatet i si tid vart oppretta for å ta vare på.
21 Referansar
Anonby, J. 1999. Forvaltningsplan for Flostranda naturreservat. Fylkesmannen i Sogn og Fjordane 99 (2): 1-40.
Crawley, M. J. 2007. The R book. Chichester, Wiley.
Fremstad, E. & Elven, R. 1996. Fremmede planter i Norge. Platanlønn (Acer pseudoplatanus L.). Blyttia 54: 61-78.
Gederaas, L. et al. 2007. Norsk svarteliste 2007 – Økologiske risikovurderinger av fremmede arter. 2007 Norwegian Black List – Ecological risk analysis of alien species.
Trondheim, Artsdatabanken, Norge.
Grime, J. P. et al. 1988. Comparative plant ecology: a functional approach to common British species. London, Unwin Hyman.
Gurevitch, J. et al. 2011. Emergent insights from the synthesis of conceptual frameworks for biological invasions. Ecology letters 14: 407-418.
Helliwell, D. R. & Harrison, A. F. 1979. Effects of light and weed competition on the growth of seedlings of four tree species on a range of soils. Quarterly Journal of Forestry 73:
160-171.
Holten, J. I. 2008. Re-inventering av edelløvskogsreservatene i Sør-Trøndelag i 2006.
Fylkesmannen i Sør-Trøndelag 08 (1).
Jones, E. W. 1944. Biological flora of the British Isles: Acer L. Journal of ecology 32: 220- 237.
Korsmo, H. 1984. Skjøtsel av vernete skoger, problemer og virkemidler. Tidsskrift for skogbruk 91: 3-22.
Lea, B. O. 1985. Inventering av Flo, Hatlem og Hjorteset. Feltrapport.
Lewis, O. T. 2006. Climate change, species-area curves and the extinction crisis.
Philosophical transactions of the Royal Society of London Series B 361: 163-171.
Michaelsen, T. C. & Røsberg, T. A. 2011. Ringbarkingsprosjektet i Sulesund NR, Sula kommune, Møre og Romsdal 2010/2011. Michalesen Biometrika 11 (notat 1).
Michaelsen, T. C. et al. 2010. Ringbarking av platanlønn i Sulesund naturreservat, Sula kommune, Møre og Romsdal. Michalesen Biometrika 10 (notat 1).
Michalesen, C. H. et al. 2009. Beiteskader og spredning av platanlønn i reservater og nøkkelbiotoper i Møre og Romsdal - statusrapport 2009. Rapport til Fylkesmannen i Møre og Romsdal. Michalesen Biometrika 09 (3).
Moe, B. 1992. Vegetasjonskartlegging, fastruteanalyser og floraoversikt i Flostranda naturreservat, Stryn kommune, Sogn og Fjordane. Universitetet i Bergen, Botanisk institutt, upubl. rapport.
Moe, B. 2005. Endringer i vegetasjonen (suksesjoner) i Flostranda naturreservat, Stryn.
Fylkesmannen i Sogn og Fjordane, rapp. 05 (1): 1-53.
Nedkvitne, J. et al. 1995. Beitedyr i kulturlandskap, Landbruksforlaget.
Pimm, S. L. 2001. "Can we defy nature's end?". Science 294: 788-788.
Pinheiro, J. C. & Bates, D. M. 2000. Mixed-effects models in S and S-PLUS. New York, US, Springer.
R Development Core Team. 2011. R: A language for statistical computing. The R foundation for Statistical Computing. Henta 25.03.2011, frå http://cran.r-project.org/.
Riksrevisjonen 2006. Riksrevisjonens undersøkelse av myndighetenes arbeid med kartlegging og overvåkning av biologisk mangfold og forvaltning av verneområder. Oslo,
Riksrevisjonen.
22
Skogen, A. 1990. Flostranda eddelløvsskogsreservat, Stryn, vegetasjon, verneverdi, tilstand og skjøtselsbehov. Universitetet i Bergen, Botanisk institutt, upubl. rapport.
Økland, R. H. 1995. Population biology of the clonal moss Hylocomium splendens in Norwegian boreal spruce forests. I. Demography. Journal of ecology 83: 697-712.
