Retninga i språkutviklinga

På bakgrunn av dette vil eg no trekkja den slutninga at dei yngre har meir bergenske former enn dei eldre, og at det i 2009 er fleire bergenske former enn i 1983. For ikkje å trekkja konklusjonar for tidleg har eg ikkje brukt desse nemningane i resultatpresentasjonen. Men former som /kastet, kastar, jentn , soln /, som ikkje finst i andre målføre på Vestlandet enn det bergenske, meiner eg at det er legitimt å kalla for bergensformer. Dette vert yttarlegare

legitimert av kapittel 2 i denne oppgåva. Der viser eg kor stor kontakten med Bergen har vorte i åra etter 1983. Saman med utviklinga i språket meiner eg at det er eit bevis for at mange av dei formene eg til no har kalla yngre, faktisk er bergensformer. Andre former kan ein ikkje seia det same om. Det gjeld til dømes avpalatalisering. Det er eit så utbreitt fenomen etter kvart at ein kan ikkje utelukkande kalla det for bergensk. Det same gjeld bortfall av differensiasjon. Dette vil eg framleis kalla yngre former. Ein kan snakka om generell nivellering, som ofte er eit resultat når dialektar møtest (at formene vert forenkla).

No er det slik at den vidare retninga er vanskeleg å spå. Dei siste åra har det skjedd utruleg mykje i Øygarden. Spørsmålet er om det vil halda fram å skje like mykje? Det er usannsynleg.

112 Mest truleg vil ikkje innflyttinga til Øygarden vera like stor i åra som kjem. Det er vanskeleg å tru at folketalet i Øygarden kjem til å auka med nye 60 % dei neste 26 åra. Kommunen begynner å verta svært folketett, og ein gong må eit slags mettingspunkt verta nådd.

Folketalsframskrivingane tyder på noko mindre folketilvekst (innflytting) i åra fram mot 2030, men framskrivingane er baserte på den veksten som har vore dei siste åra. Øygarden kommune (2010) skriv i forslaget til ny kommuneplan at folketalsauken hadde samanheng med næringsutbygging (Sture og Kollsnes) og betre kommunikasjon til nabokommunane og fastlandet (jf. 2.1). Det same utkastet til kommuneplan viser at folketalet auka kraftig frå 1980 til 2007, men at det etter det har stabilisert seg (Øygarden kommune 2010 og Statistisk

sentralbyrå 2010).

Med noko mindre innflytting og mindre geografiske og næringsmessige omkalfatringar kan ein sjå for seg at språksamfunnet no vil stabilisera seg med nye felles normer. Altså vil språksamfunnet framleis vera meir heterogent enn det var før, men sjølve endringane vil verta mindre. Det kjem mest truleg ikkje til å skje like mykje som påverkar samfunnet.

Om det no er slik at språksamfunnet stabiliserer seg igjen, er det ikkje sikkert at alle dei formene som så vidt har fått fotfeste i årsklasse IV, vert med vidare. Nokre av dei typiske bergenske formene, til dømes presens, preteritum og perfektum partisipp av verb (kastet, kastar), er det ikkje sikkert ein finn att i talemålet i Øygarden om 30 år. Desse formene har langt mindre førekomstar mellom yngre-gruppa enn dei meir generelle yngre formene, til dømes avpalatalisering og bortfall av differensiasjon.

I tabellen under har eg sett opp kva for variantar eg meiner er bergenske, og kva som finst i allmennorsk.

113

Figur 6.3 Geografisk karakteristikk av variantane.

Variabel Eldre form Mellomform Yngre form

01 (Ò>Ø>Å)²⁴ Strileform Hallingdal Allmennorsk

02 (RN>NN>DN) Sørvestlandsk Nordvestlandsk og austlandsk

Bymål og ekspansiv i heile landet 03 (palatalisering) Vestlandsk og

midlandsk

- Allmennorsk

04 sterke (felleskjønn.

Æ/A>EN)

Strileform - Bergensk og Oslo vest

04 svake (felleskjønn.

Å>O>EN)

Strileform Sunnhordlandsk Bergensk og Oslo vest 05 (ending i presens.

A>E>AR)

Vestlandsk Finst i Rogaland Bergensk gatespråk, Ryfylke, Telemark 06 (ending i pret. og

perf.part. A>ET)

Allmennorsk - Bergensk og Oslo vest

07 (infinitivsending. A>E) Sørvestlandsk - Bergensk og nokså dominerande i norsk.

Som figuren over viser, er det nokre fleire av dei yngre formene som går inn under kategorien bergensk. Men ser ein på resultata, viser dei at dei unge har (med eitt unntak) høgast skåringar på yngre former i dei tilfella dei ikkje kan kallast bergenske. På variablane 01, 02 og 03 ligg dei nært opptil 100 % på yngre former, medan yngre førekomstar ligg på 15,2 % for presens av verb, 23,3 % for preteritum og perfektum partisipp og 38,5 % for infinitivsending. Dei bergensformene som skil seg ut, er substantiva. Der ligg yngre førekomstar på 70 % for dei sterke substantiva og 68 % for dei svake. Dette støttar opp om eit regionaliseringsomgrep der byen speler ei rolle, men allmenne språktrekk er minst like viktige.

Eit oversyn over ungdomane sine resultat viser det, samstundes som det viser at ungdomsgruppa er relativt homogen.

Tabell 6.2 Individuelle resultat, årsklasse IV. Resultat i prosent og (belegg).

24 534 av 2767 belegg på denne variabelen er ord som ikkje kan koma frå bymål (t.d. vore, skore, hovudet, stova, bora, torv). Det tyder på at det ikkje har med leksikon å gjera, men ei forenkling i vokalsystemet.

V01 V02 V03

114

Tabell 6.3 Snitt tradisjonelle (eldre) former i årsklasse IV.

Informant Snitt tradisjonelle former

Dei fleste ungdomane ligg på rundt 30 % tradisjonelle former. Det er to som skil seg ut, og det er informant 3 med 0,8 % eldre former og informant 6 med 16,9 % eldre former. Altså har seks av dei åtte ungdomane omtrent same resultat for eldre former. I og med at det er denne gruppa som viser eit nytt mønster i språkbruken, er det interessant å sjå at den er så homogen.

Eg har argumentert for eit meir heterogent språksamfunn, og det held eg fast ved. Sjølv om desse ungdomane (som går på ungdomsskule i lag no, og mange av dei har gått på

barneskule/i barnehage saman) ikkje viser så ujamne resultat, så betyr ikkje det at

språksamfunnet som heilskap er homogent. Dei andre gruppene (vaksne og eldre bergensarar, strilar og andre) utgjer ein større del av samfunnet samla sett enn desse ungdomane. Det dette

115 resultatet derimot kan seia oss noko om, er korleis språket kjem til å sjå ut i framtida. At den gruppa som står for den største endringa er så homogen, tyder på at ein ikkje skal oversjå desse resultata. Dei er så jamne, at det kan vera med å underbyggja ein påstand om at dette er ei verkeleg språkendring i startfasen. Ein kan ikkje sjå vekk ifrå at (mange av) desse formene vil følgja med vidare.

Dersom det no er slutt på den store innflyttinga til Øygarden og samfunnet (annleis enn tidlegare, men meir homogent enn no) gjenvinn eit stabilt og normalt aukande folketal, kan det vera at denne stabiliseringa fører til at bergensformene vert pressa ut igjen. Det er ikkje slik at eit innrykk frå Bergen fører til at talemålet i Øygarden går under så fort. Det er framleis strilemålet (eldre former) som dominerer øygardssamfunnet, og det ville vera underleg om det gjekk under så fort.

Eg meiner likevel det er opplagt at det tradisjonelle strilemålet (slik det er beskrive i grammatikkskissa) i stor grad vil forsvinna frå kommunen med årsklasse II (mellom-gruppa i 2009). Dei yngre formene som ikkje er bergensk, har fått godt fotfeste mellom dei yngste informantane, og eg trur at desse meir moderate yngre formene (som ein kan kalla yngre strilemål) vil få større utbreiing i kommunen. Det burde òg diskuterast om ikkje barn frå Bergen som kjem til Øygarden, får strileformer inn i sitt språk. Det ville vore spesielt dersom ei gruppe med barn og ungdomar som har bergensk som sitt mål, ikkje endra på dette i det heile i løpet av ein viss periode i Øygarden. Denne gruppa ville det vore svært interessant å undersøkja og samanlikna med ungdom frå Øygarden. Då ville ein gjerne fått eit litt anna perspektiv på språkendringa.