Prøvefiske i 14 vatn i Sogn og Fjordane i 2010
Fisk i regulerte vassdrag i Sogn og Fjordane
Fylkesmannen i Sogn og Fjordane Rapport nr. 1 – 2014
Fylkesmannen har ansvar for oppgåver knytt til helse- og sosialområdet, kommunal forvaltning, samfunnstryggleik, miljøvern, barn og familie, landbruk, utdanning og barnehage. Vi er om lag 120 tilsette, og er organisert slik:
HER FINN DU OSS:
Statens hus, Njøsavegen 2, Leikanger Telefon 57 64 30 00 – Telefaks 57 65 33 02 Postadresse: Njøsavegen 2, 6863 Leikanger Landbruksavdelinga:
Hafstadgården, Fjellvegen 11, Førde
Telefon: 57 64 30 00 – Telefaks 57 82 17 77 Postadresse: Postboks 14, 6801 Førde
E-post: fmsfpost@fylkesmannen.no Internett: http://fylkesmannen.no
http://fylker.miljostatus.no/sogn-og-fjordane Framsidefoto: Aure. Foto: John Anton Gladsø
Garnfangst. Foto: John Anton Gladsø Elektrisk fiske. Foto Bård Ottesen Prestesteinsvatnet. Foto: Erik Heibo
Fylkesmannen er statens representant i fylket, og har ansvar for å følgje opp vedtak, mål og
retningslinjer frå Stortinget og Regjeringa. Fylkesmannen skal dessutan fremje fylket sine interesser, og kan dermed ta initiativ både lokalt og overfor sentrale styresmakter.
3
Fylkesmannen i Sogn og Fjordane
Fylkesmannen i Sogn og Fjordane Rapport nr. 1 – 2014Forfattar Erik Heibo
Dato
februar 2014 Prosjektansvarleg
Gøsta Hagenlund
Sidetal 88 Tittel
Prøvefiske i 14 vatn i Sogn og Fjordane i 2010
ISBN 978-82-92777-42-8 ISSN 0803-1886
Rapporten vert og lagt ut på nettstaden Miljøstatus
Geografisk område Sogn og Fjordane
Fagområde Fiskeforvalting
Samandrag
Prosjektet ”Fisk i regulerte vassdrag i Sogn og Fjordane” prøvefiska 14 vatn i 2010. Det vart fiska med Nordisk garnserie, og potensielle gytebekker vart fiska med elektrisk fiskeapparat. Det vart og teke ein vassprøve og eit vertikalt planktontrekk i vatna. Dei undersøkte vatna låg i kommunane Gaular, Høyanger, Luster og Lom.
7 av vatna har pålegg om utsetjingar, og det har vorte sett ut fisk i 6 av desse vatna. Vi tilrår å stogge utsetjingane i Øvre og Nedre Grønevatnet (Luster) for to år og deretter setje eit mindre tal fisk. Vi tilrår å setje færre fisk i Storevatnet (Lom), og Skålavatnet (Luster) medan utsetjingane vert oppretthaldt i Dyrehaugsvatnet (Luster), Prestesteinsvatnet (Lom-Luster), Øvre Hervavatnet (Luster), Middalsvatnet (Luster) og Gravdalsvatnet (Luster). Vi tilrår ingen utsetjing i Attgløyma (Lom), Fossvatnet (Høyanger) og Blåvatnet (Høyanger), medan vi tilrår sporadiske utsetjingar i Nedre Hervavatnet (Luster) og Seltuftevatnet (Høyanger).
Berre Attgløyma og Fossvatnet hadde gytesuksess i 2009 og det er grunn til å tru at det er relativt bra med naturleg rekruttering i desse vatna. Resten av vatna har etter vår meining ingen naturleg reproduksjon. Dette skyldas ei blanding av ulike faktorar som ekstreme klimatiske tilhøve i låg alpin og mellom alpin region, fysisk tilgang til gytebekk til rett tid, eigna gytegrussubstrat på nokre få bekker, saknande lokal adapsjon på sesongmessig gytetidspunkt og kjemiske tilhøve relatert til forsuring. Av faktorar som ikkje vert resursavgrensande kan nemnast tal på gytebekker, eigna gytegrussubstrat, interspesifikk konkurranse og predasjon.
Mange av vatna var mineralfattige, og utsette for forsuringsepisodar, men tilhøva har vore noko betre jamført med førre prøvefiske. Dyreplanktonfaunaen var prega av relativt få artar og individ, og samansetninga var relativt konstant i forhold til tidlegare år.
Emneord
1. Prøvefiske
2. Regulerte vassdrag 3. Vasskvalitet 4. Dyreplankton
Ansvarleg
Fylkesmannen i Sogn og Fjordane
4
Forord
I fleire fylke har det vore etablert prosjekt for å undersøkje og betre tilstanden for fisk i dei regulerte vassdraga. I Sogn og Fjordane har det vore gjennomført tre prosjektperiodar, i periodane 1994 til 1997, 2001 til 2004 og 2005 til 2009. I 2010 vart den tredje prosjektperioden starta.
Prosjektet «Fisk i regulerte vassdrag i Sogn og Fjordane» samordnar fiskeribiologiske undersøkingar i regulerte vassdrag, og er eit alternativ til at det vert gjeve enkeltpålegg om undersøkingar for kvar enkelt lokalitet. Undersøkingane skal gje grunnlag for å evaluere utsetjingspålegg og vurdere om det er naudsynt med tiltak for å styrke fiskebestandane. Kostnadane knytt til drifta av prosjekta har på frivillig basis vore betalt av regulantane.
Prosjektet er eit samarbeid mellom Bergenshalvøens Kommunale Kraftselskap (BKK), E-CO Vannkraft, Elkem, Hydro Energi, Sogn og Fjordane Energi, Sognekraft, Statkraft, Sunnfjord Energi, Østfold Energi og Fylkesmannen i Sogn og Fjordane. Miljødirektoratet (tidlegare Direktoratet for naturforvaltning), Energi Norge og Norges Vassdrags- og Energidirektorat (NVE) er nære samarbeidspartnarar, og har observatørstatus for prosjektet.
Vi vil få takke alle som har hjelpt til med å lette gjennomføringa av prosjektet, og då spesielt til regulantar og grunneigarar. Ein stor takk til alle som har delteke på prøvefisket og særskilt Rune R.
Olsen for hans krefter på Sognefjellet. Dyreplankton vart analysert av Anders Hobæk ved Norsk institutt for vannforskning (NIVA), mageprøvar av Bjørn Sivertsen ved Høgskulen i Sogn og Fjordane og vassprøvar vart analysert av VestfoldLAB AS. Det var med stor sorg vi fikk nyheita om Svein Arne Forfod sin bortgang vinteren 2011. Hans hjelp og engasjement under feltarbeidet på Høyangerfjellet var uvurderleg.
Prøvefisket i 2010 vart gjennomført av prosjektleiar Erik Heibo, og rapporten er i all hovudsak skrive av Heibo. På grunn av at prosjektleiaren gjekk over til ei ny stilling i 2011 vart ikkje rapporten ferdigstilt før no. Rapporten må sjåast på som eit fagleg produkt frå samarbeidsprosjektet, og Fylkesmannen har ikkje fagleg vurdert tilrådingane i rapporten.
Leikanger, februar 2014
5
Innhald
Forord ... 4
Samandrag ... 6
1. Innleiing ... 8
2. Områdeskildring ... 9
3. Metode ... 10
4. Resultat/Diskusjon... 12
4.1 Samanfatning av resultata ... 12
4.1.1 Fisk ... 12
4.1.2 Dyreplankton ... 13
4.1.3 Vasskvalitet ... 13
4.2 Resultat frå dei einskilde lokalitetane hjå Hydro ... 14
4.2.1 Storevatnet ... 15
4.2.2 Attgløyma ... 19
4.2.3 Dyrhaugsvatnet ... 24
4.2.4 Prestesteinsvatnet ... 28
4.2.5 Øvre Hervavatnet ... 33
4.2.6 Nedste Hervavatnet ... 38
4.2.7 Skålavatnet ... 42
4.2.8 Øvre Grønevatnet ... 47
4.2.9 Nedre Grønevatnet ... 51
4.2.10 Middalsvatnet ... 56
4.2.11 Gravdalsvatnet ... 60
4.3 Resultat frå dei einskilde lokalitetane hjå Statkraft ... 64
4.3.1 Blåvatnet ... 65
4.3.2 Seltuftevatnet ... 69
4.3.3 Fossvatnet ... 74
Referansar ... 79
Vedlegg ... 81
6
Samandrag
Prosjektet ”Fisk i regulerte vassdrag i Sogn og Fjordane” prøvefiska 14 vatn i 2010. Det vart fiska med Nordisk garnserie, og potensielle gytebekker vart fiska med elektrisk fiskeapparat. Det vart og teke ein vassprøve og eit vertikalt håvtrekk i kvart av vatna.
Fortunvassdraget
Storevatnet i Lom kommune: Vi tilrår at 1000 feittfinneklipte fisk vert sett ut årleg om einsomrigane er større enn 7,4 cm eller ca. 4-5 g. Er dei mindre enn 7,4 cm eller ca. 4-5 g foreslår vi at det vert sett ut 2000 feittfinneklipte fisk. Det er lite truleg at det finst naturleg rekruttering i Storevatnet.
Attgløyma i Lom kommune: Vi tilrår ingen utsetjing då naturleg rekruttering vart påvist. Det er bra om ein gjennomfører eit nytt prøvefiske om ein femårsperiode for å sjå om fiskebestanden framleis klarer seg sjølv.
Dyrhaugsvatnet i Luster kommune: Vi tilrår å oppretthalde utsetjingane på 100 feittfinneklipte fisk årleg. Både veksten og kondisjonen var god. Det er lite truleg at det finst naturleg rekruttering i Dyrhaugsvatnet.
Prestesteinsvatnet i Lom og Luster kommune: Vi tilrår å oppretthalde utsetjingane på 2000 feittfinneklipte fisk årleg. Bestanden hadde ingen utprega stagnasjon i vekst. Veksten var relativt god og kondisjonsfaktoren var veldig god. Vi trur ikkje det finst naturleg rekruttering i vatnet eller på innløpsbekkene, men i eit vatn oppstraums er det mogleg at det er innsjøgyting på utløpsosen. Dersom fisk vert sett ut i Rundhaugstjønne må den feittfinneklippast for at evalueringa av naturleg rekruttering i Prestesteinsvatnet vert betre.
Øvre Hervavatnet i Luster kommune: Vi tilrår å oppretthalde utsetjingane på 1200 feittfinneklipte fisk årleg. Ingen utprega stagnasjon i vekst vart påvist og K-faktoren var bra. I Øvre Hervavatnet er det ikkje eigna gyte- og oppvekstområde for auren og naturleg rekruttering finst truleg ikkje, difor er det trong for støtteutsetjingar for at det skal vera fisk i vatnet.
Nedre Hervavatnet i Høyanger Luster: Vi tilrår inga årlege utsetjingar, men det kan vere på sin plass med ei utsetjing på 100 feittfinneklipte fisk mellom kvart femte og sjuande år. Det vil sikra at det finst fisk i vatnet, då den naturlege rekrutteringa er noko ustabil.
Skålavatnet i Luster kommune: Vi tilrår at det vert sett ut 800 feittfinneklipte einsomrige fisk årleg.
Fangsten i 2010 gav ingen klare teikn til at veksten stagnerte, men K-faktoren var relativt dårleg. Det er lite truleg at det finst naturleg rekruttering i Skålavatnet, men ein kan ikkje sjå heilt bort i frå det..
Øvre Grønevatnet i Luster kommune: Vi tilrår å stanse utsetjingane dei neste to åra, men etter to år bør 300 feittfinneklipte fisk verte sett ut årleg. Vekst og kondisjon vil då verte betre og det vil sikra at det finst fisk i vatnet og i framtida, då det mest truleg ikkje finst naturleg rekruttering i vatnet.
Nedre Grønevatnet i Luster kommune: Vi tilrår å stanse utsetjingane dei neste to år, for så å setje ut 100 feittfinneklipte fisk årleg. Det var påvist vekststagnasjon og låg K-faktor. Det er lite truleg at det finst naturleg rekruttering i Nedre Grønevatnet.
7 Middalsvatnet i Luster kommune: Vi tilrår å oppretthalde utsetjingane på 100 feittfinneklipte fisk årleg. Både veksten og kondisjonen var god. Det er bra om det vert gjennomført eit nytt prøvefiske om ein femårsperiode for å sjå om fiskebestanden framleis har god vekst og kondisjon. Det er sterk mistanke om at vatnet er for lite for å oppretthalde god vekst og kondisjon på fisken ved årlege utsetjingar på 100 individ over fleire år.
Gravdalsvatnet i Luster kommune: Vi tilrår å oppretthalde utsetjingane på 400 feittfinneklipte fisk årleg. Både veksten og kondisjonen var god. Det er bra om ein gjennomfører eit nytt prøvefiske om ein femårsperiode for å sjå om fiskebestanden framleis har god vekst og kondisjon og om utsetjingane kan oppretthaldas.
Høyangervassdraget
Blåvatnet i Høyanger kommune: Vi tilrår at det ikkje vert sett ut fisk i vatnet for fem år. Det er noko usikkert om fiskane i vatnet er sett ut eller naturleg rekrutterte. Vår konklusjon er at enten finst innsjøgyting eller så har det vore utsetjingar i vatnet etter 1998.
Seltuftvatnet i Høyanger kommune: Vi tilrår sporadisk utsetjing av feittfinneklipte yngel om det skal oppretthaldast ein aurestamme i Seltuftevatnet. Det er mest truleg ikkje mogleg med naturleg reproduksjon i vatnet, sjølv om det var bekker i reguleringssona som hadde mykje bra gytesubstrat. I dag er det låg tettleik av aure i vatnet, men veksten var god.
Fossvatnet i Høyanger kommune: Vi tilrår å auke uttaket av fisk noko, då det var bra med fisk både i vatnet og på bekkene. Veksten kunne ha vore betre, og ingen stagnasjon vart påvist. K-faktoren var låg. Ein bør difor auke uttaket av fisk, men det må ikkje fiskast selektivt på dei større fiskane for dei bidrar i reguleringa av bestanden. Ein annan mogeligheit er å stengja ein av gytebekkene.
8
1. Innleiing
Vassdragsreguleringar fører ofte til endringar i heile vassdrag sin økologi (Gunneröd & Mellquist 1979, Nøst mfl. 1986, Faugli mfl. 1993, Aass 1991). Effektane av vassdragsreguleringar på innsjølevande fiskebestandar vil som oftast vere lågare vekst og redusert bestandsstorleik, men både fysiske og biologiske effektar i kvart vassdrag gjer at effektane vil variere (Faugli mfl. 1993). Større fluktuasjonar i vasstand fører til ei utvasking av arealet mellom høgaste og lågaste regulerte vasstand, og fører på sikt til ein reduksjon i produksjon og mangfald av botndyr i ein innsjø (Nøst mfl. 1986).
Redusert botnfauna vil ofte føre til at dyreplankton vert den viktigaste byttedyrgruppa for fisk.
Kvaliteten på fisk i eit regulert vatn er avhengig av naturlege faktorar som høgd over havet, vêrtype og klimavariasjon i tillegg til menneskeskapte faktorar som stenging/tørrlegging av gytebekker, utvasking av strandsona ved nedtapping og varierande bestandstettleik i forhold til om vatnet er fullt eller nedtappa. Kva ein kan vente av avkasting i slike vatn er bestemt av summen av desse. Prosjektet som føregjekk i Sogn og Fjordane frå 1994 til 1997 viste at det var ein del variasjon i tettleiken av fisk på kort sikt (Urdal 1998). For å få ein fiskebestand som det er attraktivt å fiske på vart det fokusert på at det ikkje måtte setjast ut for mykje fisk. Dersom ein gjekk over til dynamiske justeringar av fiskeutsetjingane kunne ein setje ut ein fornuftig mengde fisk til ei kvar tid. For å drive best mogleg kultivering var det også naudsynt med fiskeundersøkingar kvart fjerde til femte år (Urdal 1998).
Undersøkingane i samband med prosjektet ”Fisk i regulerte vassdrag i Sogn og Fjordane” tek sikte på å kartleggje situasjonen i regulerte vatn i Sogn og Fjordane fylke. Hovudoppgåva har vore å evaluere utsetjingane, men og vurdere grunnlaget for naturleg reproduksjon. I 2010 vart det prøvefiska i både regulerte vatn og vatn påverka av regulering i kommunane Gaular, Høyanger, Lom, og Luster. I tillegg vart eit vatn som ikkje er regulert undersøkt.
9
2. Områdeskildring
I 2010 vart 14 innsjøar undersøkt (tabell 1). Dei undersøkte innsjøane var lokalisert til kommunane Gaular, Høyanger, Lom og Luster. Feltarbeidet vart gjennomført i perioden 10. august til 20.
september.
Tabell 1. Informasjon om dei undersøkte lokalitetane i 2010. Informasjonen er i hovudsak henta frå konsesjonane og frå NVE-atlas (NVE 2010).
Lokalitet Nr.
Regulant Vatn Innsjønr. Vassdragsnr. Areal km2
moh Reg.
høgde
1 Hydro Storevatnet 1589 075.CE 5,22 1269 26
2 Hydro Attgløyma 29475 075.CD11 0,12 1221 0
3 Hydro Dyrhaugsvatnet 29504 075.CCB 0,18 1354 0
4 Hydro Prestesteinsvatnet 1596 075.CC1D 4,12 1357 23
5 Hydro Øvre Hervavatnet 1595 075.CC1B 1,02 1305 15
6 Hydro Nedre Hervavatnet 29525 075.CC1A 0,11 1287 0
7 Hydro Skålavatnet 1588 075.CC11 1,15 1013 25
8 Hydro Øvre Grønevatnet 1594 075.1ED 0,42 1333 20
9 Hydro Nedre Grønevatnet 1593 075.E1C 0,28 1299 20
10 Hydro Middalsvatnet 1584 075.H 0,1 1290 7,6
11 Hydro Gravdalsvatnet 1597 075.DA2B 0,6 1267 26
12 Statkraft Blåvatnet 1634 080.1B3B 0,43 643 3
13 Statkraft Seltuftevatnet 1635 080.1C2B 0,44 815 24
14 Statkraft Fossvatnet 1622 080.1C1 0,72 609 9
10
3. Metode
Prøvefisket
Prøvefisket vart utført med seksjonerte oversiktsgarn (30 x 1,5 m), Nordisk serie. Kvart garn inneheld 12 ulike maskevidder som er tilfeldig plassert på garnet, og kvar maskevidde er representert med 2,5 m seksjonar: 5,0 - 6,3 - 8,0 - 10,0 - 12,5 - 16,0 - 19,5 - 24,0 - 29,0 - 35,0 - 43,0 - 55,0 mm. I potensielle gytebekker vart det fiska med elektrisk fiskeapparat (Ing. S. Paulsen, Trondheim) for å påvise naturleg rekruttering til vatna. I tillegg vart 20 meter langs strandsona el-fiska i nærleik til ein av bekkene.
Fiskane vart lengdemålt. Bekkene vart fiska til fyrste vandringshinder, lengdemålt og breiddemålt for å berekne fiskens totale potensielle bekkeareal i kvadratmeter. Det vart tatt fleire breiddemål for å få eit gjennomsnitt. Bekkens eigna tilgjengeleg gytesubstratareal vart og berekna. Bekker under en halv meter, eller bekker som starta med vandringshinder vart ikkje undersøkt.
All fisk frå garnfisket vart lengdemålt til næraste mm frå snutespiss til yttarste flik av halefinnen i naturleg tilstand og vekta vart målt til næraste gram. Kondisjonsfaktor vart rekna ut etter formelen K=
(vekt i gram) *100/(lengde i cm)3. For aure kan ein grovt seie at ein kondisjonsfaktor på 1,0 er middels, mager fisk har lågare verdi og feit fisk høgare verdi.
I kvart vatn vart det teke skjel og otolittar av fiskane. Otolittane vart nytta til aldersavlesing, med støtte av skjel der otolittane var vanskelege å lese. Otolittane til mindre fisk vart lest heile, medan større fisk med vanskelege og usikre otolittar vart delt og brent før avlesing. Når det er skrive (+) etter alderen, fortel dette at fiskane har hatt eller har starta på ein vekstsesong meir enn alderen tilseier. Dette er tilfelle for fisk fanga om sommaren eller hausten. Lengdeveksten vert vist ved direkte måling av lengde for kvar aldersgruppe (empirisk lengde).
Fiskane vart kjønnsbestemt, og modningsstadiet vart gradert i skala 1-7 (Dahl 1917). Fisk i stadium 1 og 2 er umodne, 3-6 er ulike stadium av kjønnsmodning, og 7 er utgytt. Kjøttfargen er klassifisert som kvit, lyseraud og raud, medan feitt er gradert i skala frå 0 – 3, der 0 er mager fisk (utan synleg feitt) og 3 er feit fisk. Magefylling er gradert i skala frå 0 - 5, der 0 er tom fiskemage og 5 er full, og mageinnhaldet frå inntil 20 fiskar i kvart vatn vart fiksert på etanol. Mageinnhaldet vart seinare bestemt til artar/grupper på laboratoriet. Kvar art/gruppe er gjeve ein prosentverdi etter kor stor del dei utgjer av mageinnhaldet. Prosentverdiane i tabellane er ikkje nøyaktige, men estimat, og bør sjåast som ein indikasjon på fordeling i mageinnhaldet (t.d.: 98 prosent av ei gruppe indikerer at gruppa er totalt dominerande, 1 prosent av ei gruppe tyder at det er funne representantar for gruppa i magen, men heller ikkje meir). All fisk vart sjekka for synlege parasittar. Parasittering er gradert i skala frå 0 – 3, der 0 er ingen parasittar og 3 er mykje parasittar. I tillegg er tettleik av aurebestandane er kategorisert etter eit klassifiseringssystem frå NINA (tabell 2) (Forseth mfl. 1999).
11 Tabell 2. Kategorisering av fisketettleik basert på tal aure fanga per 100 m2 garnareal i løpet av 12 timar fiske.
Klassifiseringa fylgjer Forseth mfl. (1999).
Fangst (tal aure) Tettleiksklassifisering
< 3 Låg
3-9 Under middels
9-18 Middels
18-30 Over middels
> 30 Høg
Dyreplankton
I vatna vart det målt siktedjup med ei standard sikteskive (kvit, 25 cm i diameter) og teke eitt vertikalt planktontrekk. Trekket vart tatt frå botn eller maksimum frå 30 meter til overflata ved hjelp av ein planktonhov med diameter 30 cm og maskevidde 80 μm. Prøvane vart konserverte med 96 prosent etanol for seinare bestemming av art i laboratorium. Resultata vert presenterte som mengde individ av dei einskilde artane/gruppene (tabell 3). Dette gjev eit samanlikningsgrunnlag for å vurdere mattilgangen for fisk i dei ulike vatna, og gjev opplysingar om vasskvaliteten.
Tabell 3. Klassifiseringssystem nytta i samband med oppgjering av dyreplankton.
Mengdeklassifisering
e Enkelte individ i prøven (< 10)
* Få individ i prøven
** Ein del individ i prøven
*** Mange individ i prøven
**** Svært mange / dominerande i prøven
S Skalrestar
Vassprøver
Det vart teke ein vassprøve i kvart vatn som vart analysert av VestfoldLAB AS. Alle parametrane vert presentert i vedlegg, medan nokre av parametrane og vert presentert under omtalen for kvar enkelt lokalitet.
12
4. Resultat/Diskusjon
4.1 Samanfatning av resultata
4.1.1 Fisk
Det vart fanga aure i alle dei 14 undersøkte vatna i 2010. Ni av desse hadde ein under middels tettleik.
Storevatnet, Dyrhaugsvatnet, Blåvatnet og Fossvatnet hadde ein middels tettleik, medan Seltuftevatnet hadde låg tettleik. Fisken frå dei undersøkte vatna hadde ein ok storleik med unntak av Blåvatnet og Fossvatnet, kor fisken var noko småfallen. Sistnemnte viste klare teikn til overbefolkning og var eit av vatna kor det truleg var naturleg rekruttering. Naturleg rekruttering var òg truleg i Attgløyma og Nedre Hervavatnet. Det vart påvist stagnasjon av veksten i Øvre- og Nedre Grønevatnet, Middalsvatnet og Blåvatnet. Likevel vart største fisk, på 2305,2 gram, fanga i Øvre Grønevatnet. Dette var ein fiskespisande aure. Aldersfordelinga av auren tatt i garna låg i snitt mellom 2 og 13 år. Eldste fisk var 19 år og vart fanga i Skålavatnet.
Tabell 4. Oversikt over fangst på botngarn i dei ulike vatna. Tettleiksvurderinga fylgjer Forseth mfl. (1999), jf.
Tabell 3 og er basert på tal aure fanga per 100 m2 garnareal i løpet av 12 timar fiske. Under kolonne «Tal Garn»
betyr + at det i tillegg vart fiska med eitt flytegarn.
Regulant Lokalitet Pålegg Tal Garn
Tal Fisk
Gjennomsnittleg Lengde Vekt k- (cm) (g) faktor
Største fiskevekt
Tettleik per. 100 m2
Tettleiks- klassifisering
Hydro Storevatnet 2500 16+ 65 21,2 117,6 1,00 487,2 9 Middels
Hydro Attgløyma 8 13 22,6 137,3 0,98 364,5 3,6 Under middels
Hydro Dyrhaugsvatnet 100 8 36 22,5 145,4 1,02 630,6 10 Middels
Hydro Prestesteinsvatn 2000 16+ 46 22,2 150,3 1,07 1057 6,4 Under middels Hydro Øvre
Hervavatnet
1200 16+ 44 23,4 149,6 1,03 390,4 6,1 Under middels
Hydro Nedre Hervavatnet
8 22 20,6 109,5 0,97 306,2 5,6 Under middels
Hydro Skålavatnet 1000 16+ 25 22,8 128,3 0,94 332,6 3,5 Under middels
Hydro Øvre Grønevatnet
400 8 25 22,5 182,2 0,94 2305,2 6,9 Under middels
Hydro Nedre Grønevatnet
8 27 21,8 109,5 0,92 187,5 7,5 Under middels
Hydro Middalsvatnet 8 16 23,6 200,5 1,10 475,9 4,4 Under middels
Hydro Gravdalsvatnet 8 18 24,4 250,0 1,11 706,8 5 Under middels
Statkraft Blåvatnet 200 8 40 19,2 88,0 0,99 386,6 11,1 Middels
Statkraft Seltuftevatnet - 8 5 31,1 334,2 0,99 533,7 1,4 Låg
Statkraft Fossvatnet 2500 12 73 19,6 82,6 0,93 374,2 13,5 Middels
13
4.1.2 Dyreplankton
Dyreplanktonet i dei undersøkte lokalitetane var i hovudsak prega av få artar og få individ. Alle artane er vanlege på Vestlandet og i resten av landet. Tal artar var lågt i forhold til resten av landet, men dette er eit mønster ein også ser i andre undersøkingar på Vestlandet (Hobæk mfl. 1996, Hobæk 1998, Åtland mfl. 2001).
Av vasslopper var Bosmina longispina, Holopedium gibberum og Daphnia umbra mest vanleg. Dei vart registrert i respektive 13, 10 og 8 av dei 14 vatna. Av andre vasslopper vart Chydorus cf.
sphaericus registrert i 7, Acroperus harpae registrert i 6, Alonella nana registrert i 2 og Bythotrephes longimanus registrert i 1 vatn. D. Umbra, som er ein vanleg art i høgfjellssjøar, var talrik i Gravdalsvatnet i Luster kommune. I forhold til bestandar av aure kan Daphnia umbra spele ei viss rolle som fiskeføde. Elles kan både Holopedium gibberum og Bosmina longispina finnast i auremagar, men spelar sjeldan nokon vesentleg rolle. Vassloppene av slekta Daphnia er mest effektive til å beite på algar, og er svært viktige i næringsomsetjinga i innsjøar (Hellen mfl. 2006).
4.1.3 Vasskvalitet
Alle rådata over vasskvalitet er presentert i vedlegg 1, medan vasskvaliteten i kvart vatn vert omtala under dei einskilde lokalitetane.
Dei undersøkte innsjøane hadde pH frå 5,88 til 6,68. Dei høgaste verdiane vart funne i Attgløyma og i Nedre Hervavatnet, medan dei lågaste verdiane vart funne i Middalsvatnet og Blåvatnet. Når det gjeld den syrenøytraliserande kapasiteten (ANC) så var den under 20 i 12 av innsjøane, og verdien var negativ i 2 av lokalitetane. Ein ANC-konsentrasjon på 20 μekv/l er føreslege som ei akseptabel tolegrense for fisk og evertebrater i våre ferskvatn (Lien mfl. 1991). Alkaliteten var låg i dei fleste lokalitetane. Berre seks vatn hadde alkalitetverdiar over 20 μekv/l (ca. 0,037 mmol/l), som reknast for å vere gunstig for fisk og evertebrater (Lund mfl. 2002). Dette gjaldt Seltuftevatnet i Høyangervassdraget, Attgløyma, Prestesteinsvatnet, Øvre og Nedre Hervavatnet og Gravdalsvatnet.
Innhaldet av kalsium i dei undersøkte lokalitetane var frå 0,12 til 0,74 mg/l. Dei giftige aluminiumsfraksjonane eller labilt aluminium (Um- Al) var låg i alle vatna. Fargetalet viser at vatna er klare (< 30 mg Pt/l) og at berre 2 av dei har eit fargetall over 5 mg Pt/l. Turbiditeten er høg i Skålavatnet. Dette har samanheng med at vatnet var påverka av smelting frå bre på undersøkingstidspunktet.
14
4.2 Resultat frå dei einskilde lokalitetane hjå Hydro
Det vart undersøkt 11 vatn hjå Hydro i 2010. Åtte av desse lokalitetane er regulerte, medan to er påverka av regulering. Attgløyma og Nedre Hervavatnet er påverka ved tørrlegging av de største innløpsbekkene. Dyrhaugsvatnet er ikkje regulert eller påverka, men det har pålegg om utsetjingar.
Figur 1. Undersøkte vatn for Hydro i kommunane Luster (Sogn og Fjordane) og Lom (Oppland). Vasskraftverk har symbol fylte svarte kvadrat og svarte linjer i kartet er tilløps-/overføringstunnel.
15
4.2.1 Storevatnet
Bilete 1. Utsikt over Storevatnet med dammen i syd.
Storevatnet (bilete 1) ligg i Oppland fylke, men drenerer ned i Fortunvassdraget (figur 1). Vatnet er 5,22 km² stort, høgaste regulerte vasstand er 1269 moh. og reguleringshøgda er 26 meter. Under prøvefisket var siktedjupet i innsjøen 5,4 meter og vasstemperaturen 9,2 °C. Under prøvefisket var magasinet ca. 5 meter under høgaste regulerte vasstand og største registrerte djup under prøvefisket var 70 meter.
Figur 2. Storevatnet med garnplassering og stasjonar for elektrisk fiske og planktontrekk.
4.2.1.1 Fisk
Ved prøvefiske i Storevatnet vart det sett eitt flytegarn og 16 botngarn, 3 av botngarna vart satt i ei lenkje (figur 2). Garn nummer 4 og 9 fanga ingen fisk. Ein fisk på 32,1 cm vart teken i flytegarnet,
16 medan resten av fiskane vart teken i botngarna. Totalt vart det teke 65 aurar frå 7,8 – 36,5 cm (figur 3), og dette gjev ein tettleik på 8,9 fisk per 100 m2, noko som indikerer ein under middels tett bestand.
Alderen på fiskane varierte frå ein til tretten år, med flest åtteåringar (figur 3). Aldersfordelinga var veldig irregulær med aukande tal fisk i kvar aldersklasse fram til åtte år for så å minke til tretten år.
Tilveksten var redusert fram mot sju års alder for deretter å verte noko betre (figur 3). Frå tre til sju år var den gjennomsnittlege årlege tilveksten 1,8 cm per år, medan den gjennomsnittlege årlege tilveksten var 2,5 cm frå åtte til tretten år. 43 av dei totalt 65 fiskane var feittfinneklipte. Alle fiskar under seks år var feittfinneklipte, med unntak av ein på eit år som ikkje var feittfinneklipte. Eldste registrerte feittfinneklipte var ein elleveåring. Eit par av otolittane til fiskane hadde teikn på naturleg rekruttering og var truleg ikkje setjefisk.
Av fangsten var 14 av fiskane kjønnsmogne, medan 4 var kvilande og 47 fisk var umogne. Alder kor 50 % av hoene er kjønnsmogne ser ut til å liggje mellom åtte og ni år. Dei gjennomsnittlege verdiane av lengde, vekt, k-faktor, feittstatus og mageinnhald er vist i tabell 5 Den gjennomsnittlege k-faktoren var 1,00, og k-faktoren var relativt konstant over observert lengdeintervall (figur 3). Vekta varierte frå 4 til 487 gram, og gjennomsnittleg vekt var 118 gram. Av fangsten hadde 18 fiskar kvit kjøttfarge, 11 lys raud kjøttfarge og 36 raud kjøttfarge. Det vart registrert parasittar på 19 av fiskane. Graden av parasittering var 1 på 16 av fiskane, 2 på 2 av fiskane og 3 på 1 av fiskane. Parasittane som vart observerte var bendelormar av arten Eubotrium crassum (auremark).
Figur 3. Lengdefordeling (delfigur A), aldersfordeling (delfigur B), empirisk vekst med standardavvik (delfigur C) og kondisjon - lengde forhold med trendlinje teikna inn (delfigur D) for aure fanga med garn i Storevatnet.
Analysen av mageinnhaldet til dei 20 fiskane viste at hovudføda under prøvefisket var fjøremygg (69
%). I tillegg fanst det vårfluger (17 %) og overflateinsekt (9 %). Det vart og registrert hoppekreps, vasskalv og terrestriske insekt (figur 4).
0 2 4 6 8 10 12 14 16
0+ 1+ 2+ 3+ 4+ 5+ 6+ 7+ 8+ 9+ 10+ 11+ 12+ 13+
Tal fisk
Alder B
n = 65
0 1 2 3 4 5 6 7 8
6 8 10 12 14 16 18 20 22 24 26 28 30 32 34 36 38 40 42 44 46 48 50
Tal fisk
Lengde (cm) n = 65
A
0 5 10 15 20 25 30 35 40
0+ 1+ 2+ 3+ 4+ 5+ 6+ 7+ 8+ 9+ 10+ 11+ 12+ 13+
Lengde (cm)
Alder C
n = 65
8 11 5
15 7
2 3 3 1
4 3 2
1
0,4 0,6 0,8 1 1,2 1,4 1,6
0 5 10 15 20 25 30 35 40
k-faktor
Lengde (cm) D
n = 65
17 Figur 4. Mageinnhald i volumprosent til eit utval av fiskane fanga i Storevatnet.
Tabell 5. Gjennomsnittleg lengde, vekt, k-faktor, feittstatus og magefyllingsgrad for fisk fanga med garn i Storevatnet. Standardavvik (Sd) og tal fisk (n) undersøkt er vist.
Fisketype Fiskemål Lengde (cm) Vekt (g) K-faktor Feitt Mage
Aure Gj.snitt 21,2 117,6 1,00 1,4 2,3
Sd 5,9 96,7 0,06 0,7 1,2
n 65 65 65 65 65
El-fiske
Det vart fiska med straum både i strandsona og to små innløpsbekker i Storevatnet (figur 2). Ingen yngel vart registrert i bekkene eller 20 meter av strandsona nær bekk A. Oversikt over fangst, berekningar av yngel og oppvekstareal, el-fiska areal, og eigna tilgjengeleg gytesubstratareal for Storevatnet er vist i vedlegg 1.
4.2.1.2 Dyreplankton
Dyreplankton som vart fanga i Storevatnet er vist i vedlegg 2. Blant vasslopper fanst ein del individ av Bosmina longispina, Holopedium gibberum, enkelte individ av Daphnia umbra og skallrestar av Chydorus cf. sphaericus. Blant hoppekreps vart artane Cyclops scutifer registrert. I tillegg vart det registrert mange cyclopoide copepodittlarver og svært mange naupliuslarver. Av hjuldyr vart artane Kellicottia longispina, Keratella hiemalis, slektene Conochilus registrert.
4.2.1.3 Vasskvalitet
Storevatnet hadde pH 6.26, fargetal 3, kalsium 0,54 mg/l og alkalitet ved pH 4,5 var <0,017 mmol/l.
Verdien for reaktivt aluminium var 3 μg/l. Den syrenøytraliserande kapasiteten (ANCtoc) var 4,5 μekv/l. Oversikt over alle vasskjemiske data for Storevatnet er vist i vedlegg 3.
0 10 20 30 40 50 60 70 80
Fjørmygg Vårfluger Steinfluger Vasskalv Vannmidd Vasslopper Hoppekreps Muslingar Land/luft-insekt
Volumprosent
Dyregrupper
n = 20
18 4.2.1.4 Vurdering
Med bakgrunn i resultata frå prøvefisket i 2010 vil vi tilrå at det vert sett ut færre fisk. Vi foreslår ei utsetjing av berre 1000 fisk årleg om einsomrigane er større enn 7,4 cm eller ca. 4-5 gram ved utsetjing. Er dei mindre enn 7,4 cm eller ca. 4-5 gram foreslår vi at det vert sett ut 2000 fisk. I tillegg vil det vere positivt om fisket vart auka då det hadde gjeve positive utslag på fiskane sin kondisjon og kvalitet. Dei sterke årsklassene frå 2000-2003 som stammer frå dei store utsetjingane i den perioden vil nå kjønnsmodning dei neste par år og det vert forventa at det då vil falle frå mykje fisk. Dette vil betre vekst og kondisjon for attverande fisk.
Dei store utsetjingane frå 2000-2003 pregar framleis bestanden. Vekst har vorte mykje dåligare sidan førre prøvefiske truleg på grunn av sterkare konkurranse (Gladsø & Hylland 2004), medan kondisjonen ikkje har forandra seg. Konklusjonen i 2004 var at vekst og kondisjon har vorte dårlegare enn i prøvefisket i 1985 (Møkkelgjerd 1986). Denne negative utviklinga i vekst må stoppast om man framleis vil ha fisk i godt hold. Effekten av naturleg rekruttering er vurdert til å vere marginal for bestanden. Det er ennå ikkje avklara om rekruttering er mogleg i Storevatnet, men det er veldig lite som tydar på det. 43 av dei totalt 65 fiskane i garnfangsten var feittfinneklipte. Alle fiskar under seks år var feittfinneklipte, med unntak av ein på eit år som ikkje var feittfinneklipt. Eit par av otolittane til fiskane med feittfinne hadde teikn på naturleg rekruttering og var truleg ikkje setjefisk, men dette var noko usikkert. Det er difor veldig viktig at all utsett fisk vert feittfinneklipt for lettare evaluering av utsetjingspålegg ved seinare prøvefiske og for å avkrefte teorien om at det forgår naturleg gyting.
Utsettingshistorikk og evalueringar av ulike prøvefiske sidan før reguleringa i 1957 kan sjåast i Gladsø
& Hylland (2004).
Vasskvaliteten i Storevatnet var ikkje bra, men noko betre nå enn ved førre prøvefiske, som igjen var noko betre enn tidlegare prøvefiske (Møkkelgjerd 1986). Syrenøytraliserande kapasitet er fortsett godt under dei tilråda 30 µekv/l (Hesthagen mfl. 2003). Verdiane for kalsium og alkalitet var og låge i forhold til det som er gunstig for fisk (Hesthagen & Astorp 1998, Lund mfl. 2002).
Dyreplanktonsamfunnet ser ikkje ut til å ha hatt store forandringa sidan førre prøvefiske (Gladsø &
Hylland 2004), og det vart registrert artar som er vanlege i desse delane av landet (Hobæk 1998).
19
4.2.2 Attgløyma
Bilete 2. Utsikt over Attgløyma med innløp på bilete til venstre og utløp på bilete til høgre. Legg merke til eigna gytegrus 10 meter opp i vatnet før utløpet.
Attgløyma (bilete 2) ligg i Oppland fylke like nedanfor Storevatnet (figur 1). Vatnet er 0,12 km² stort og ligg 1221 moh. Vatnet er ikkje regulert, men har fått endra gjennomstrøyming som fylgje av at Storevatnet vart demt opp. Siktedjupet i Attgløyma var 10,6 meter, vasstemperaturen var 10,7 °C, medan største registrerte djup under prøvefisket var 19 meter.
Figur 5. Attgløyma med garnplassering og stasjonar for elektrisk fiske og planktontrekk.
20 4.2.2.1 Fisk
Ved prøvefisket i Attgløyma vart det sett åtte botngarn (figur 5). Botngarn nummer 7 og 8 fanga ingen fisk. Totalt vart det teke 13 aurar frå 13,1 – 31,8 cm (figur 6), og dette gjev ein tettleik på 3,6 fisk per 100 m2, noko som indikerer ein under middels tett bestand. Alderen på fiskane varierte frå tre til tolv år, med flest seksåringar (figur 6). Aldersfordelinga var irregulær då det var relativt få fisk på fire og fem år, medan åtte- og niåringar ikkje fanst i fangsten. Fangsten ga ingen teikn til at veksten stagnerte, men liten fangst gjer konklusjonane usikre. Frå tre til sju år var den gjennomsnittlege årlege tilveksten 2,6 cm per år (figur 6). Det vart ikkje registrert feittfinneklipte fisk i fangsten. Mange av otolittane hadde tydeleg teikn på naturleg rekruttering og var definitivt ikkje setjefisk.
Av fangsten var 5 av fiskane kjønnsmogne og 8 fisk var umogne. Alder kor 50 % av hoene er kjønnsmogne ser ut til å liggje ein stad mellom åtte og ti år. Dei gjennomsnittlege verdiane av lengde, vekt, k-faktor, feittstatus og mageinnhald er vist i tabell 6. Den gjennomsnittlege k-faktoren var 0,98, og k-faktoren var relativt konstant over observert lengdeintervall (figur 6). Vekta varierte frå 22 til 364 gram, og gjennomsnittleg vekt var 137 gram. Av fangsten hadde 8 fiskar kvit kjøttfarge, 5 lys raud kjøttfarge og ingen med raud kjøttfarge. Det vart registrert parasittar på 3 av fiskane. Graden av parasittering var 1 på 1 av fiskane og 3 på 2 av fiskane. Parasittane som vart observerte var bendelormar av arten Eubotrium crassum (auremark).
Figur 6. Lengdefordeling (delfigur A), aldersfordeling (delfigur B), empirisk vekst med standardavvik (delfigur C) og kondisjon - lengde forhold med trendlinje teikna inn (delfigur D) for aure fanga med garn i Attgløyma.
Tabell 6. Gjennomsnittleg lengde, vekt, k-faktor, feittstatus og magefyllingsgrad for fisk fanga med garn i Attgløyma. Standardavvik (Sd) og tal fisk (n) undersøkt er vist.
Fisketype Fiskemål Lengde (cm) Vekt (g) K-faktor Feitt Mage
Aure Gj.snitt 226,0 137,3 0,98 1,2 1,5
Sd 62,3 107,0 0,13 0,6 1,1
n 13 13 13 13 13
0 0,5 1 1,5 2 2,5 3 3,5
0+ 1+ 2+ 3+ 4+ 5+ 6+ 7+ 8+ 9+ 10+ 11+ 12+
Tal fisk
Alder B
n = 13
0 1 2 3 4 5 6 7 8
6 8 10 12 14 16 18 20 22 24 26 28 30 32 34 36 38 40 42 44 46 48 50
Tal fisk
Lengde (cm) n = 13
A
0 5 10 15 20 25 30 35
0+ 1+ 2+ 3+ 4+ 5+ 6+ 7+ 8+ 9+ 10+ 11+ 12+
Lengde (cm)
Alder C
n = 13
2
2
3
1 1
1 2 1
0,4 0,6 0,8 1 1,2 1,4 1,6
0 5 10 15 20 25 30 35
k-faktor
Lengde (cm) D
n = 13
21 Analysen av mageinnhaldet til dei 11 fiskane viste at hovudføda under prøvefisket var vårfluger (63
%), men og ein stor del fjøremygg (30 %). Det var noko overflateinsekt (4 %), i tillegg til vasskalv og muslingar (figur 7). Det vart ikkje registrert nokon vassloppar i mageprøvane.
Figur 7. Mageinnhald i volumprosent til eit utval av fiskane fanga i Attgløyma.
El-fiske
Det vart fiska med elektrisk fiskeapparat i to innløpsbekker (Bekk B og C) og utløpsbekken (Bekk A) i Attgløyma. I tillegg vart 20 meter av strandsona på dei tre nemnte plassane fiska (figur 5). Det vart ikkje fanga yngel på Bekk A og B, men det vart fanga to einsomrig fisk på 3,2 cm og 3,9 cm i strandsona nær bekk A og B. Det mistenkast at det finst innsjøgyting i Attgløyma rett før utløpsosen (sjå bilete 3). Innløpet eller bekk C bestod av ein god del sprengstein, og gytetilhøva vart ikkje rekna for å vere veldig gode. Likevel vart det fanga mykje einsomrig og fleire aldersklasser, noko som indikerer naturleg reproduksjon. Totalt vart det fanga 47 einsomrig (gjennomsnittlengde = 3,94 cm, og standard avvik = 0,38), 5 eittåringar (gjennomsnittlengde = 6,36 cm, og standard avvik = 0,29), 2 treåringar (gjennomsnittlengde = 13,05 cm, og standard avvik = 1,34) og ein fireåring (14,2 cm lang).
Fireåringen var den einaste mogne fisken, ein hannfisk. Alle fiskane hadde feittfinne. Litt oppstraums bekk C ovanfor ein foss på 2 meter fanst nokre tjern eller loner som og hadde fisk. I enden av lonene eller tjerna på 1 til 1,5 meter djupne fanst ekstremt gode gytetilhøve og det kan ikkje sjåast bort frå at all fisk frå Attgløyma opphavleg kjem herfrå. Oversikt over fangst, berekningar av yngel og oppvekstareal, el-fiska areal, og eigna tilgjengeleg gytesubstratareal for Attgløyma er vist i vedlegg 1.
0 10 20 30 40 50 60 70 80
Fjørmygg Vårfluger Steinfluger Vasskalv Vannmidd Vasslopper Hoppekreps Muslingar Land/luft-insekt
Volumprosent
Dyregrupper
n = 11
22 Bilete 3. Detaljbilete over eit mogleg innsjøgyteområde i utløpsosen til Attgløyma. Flott gytegrus på 1-1,5 m djupne som kan ha vore børsta av ein hannfisk?
4.2.2.2 Dyreplankton
Blant vasslopper var det flest Bosmina longispina. Medan det vart registrert enkelte individ av artane Daphnia "umbra", Holopedium gibberum, Chydorus cf. sphaericus og skalrestar av Acroperus harpae.
Blant hoppekreps vart enkelte individ av Cyclops scutifer og Mixodiaptomus laciniatus registrert, i tillegg til nokre få Cyclops abyssorum. Det var ein del Cyclopoide copepodittlarver og Cyclopoide naupliuslarver i prøva. Av hjuldyr vart få eller enkelte Kellikottia longispina, Keratella hiemalis, K.
serrulata,Conochilus spp., og Lecane sp. registrert. Oversikt over alle dyreplankton fanga i Attgløyma er vist i vedlegg 2.
4.2.2.3 Vasskvalitet
Attgløyma hadde pH 6,58, fargetal 4, kalsium 0,60 mg/l og alkalitet ved pH 4,5 var 0,027 mmol/l.
Verdien for reaktivt aluminium var 6 μg/l. Den syrenøytraliserande kapasiteten (ANCtoc) var 13,1 μekv/l. Oversikt over alle vasskjemiske data for Attgløyma er vist i vedlegg 3.
4.2.2.4 Vurdering
Vi tilrår ingen utsetjing i Attgløyma då naturleg rekruttering vart påvist. Alle fiskane i garnfiskefangsten hadde feittfinne. Det vart ikkje påvist vekststagnasjon og nokre aldersklassar mangla i fangsten. Likevel ser ikkje populasjonen ut til trenge støtteutsetjingar. Det vart konkludert at det fanst naturleg rekruttering med varierande gytesuksess ved førre prøvefiske (Gladsø Hylland 2004) og vi støtter framleis den konklusjonen. Vi kan leggja til at gytinga hausten 2009 og 2008 var en sukksess. Det er bra om ein gjennomfører eitt nytt prøvefiske om ein femårsperiode for då å sjå om fiskebestanden framleis klarer seg sjølv.
23 Vasskvaliteten i Attgløyma var ikkje bra, men noko betre no enn førre prøvefiske som igjen var noko betre enn tidlegare prøvefiske (Møkkelgjerd 1986). Vasskvaliteten i Attgløyma hadde blant anna syrenøytraliserande kapasitet lågare enn dei tilråda 30 µekv/l (Hesthagen mfl. 2003). Av dyreplankton vart det registrert artar som er vanlege i desse delane av landet (Hobæk 1998). Samanlikna med dei andre undersøkte lokalitetane i denne undersøkinga var dyreplankton i Attgløyma artsrikt.
Utsettingshistorikk og evalueringar av ulike tidlegare prøvefiske kan sjåast i Gladsø Hylland (2004).
24
4.2.3 Dyrhaugsvatnet
Bilete 4. Utsikt over Dyrhaugsvatnet med innløpsos (venstre) og utløpsos (høgre).
Dyrhaugsvatnet (bilete 4) ligg på Sognefjellet i Luster kommune (figur 1). Vatnet ligg 1354 moh. og er 0,18 km² stort. Vatnet er ikkje påverka av reguleringane og overføringane. Dyrhaugsvatnet vart undersøkt 31. august. Siktedjupet i innsjøen var 11,2 meter og største registrerte djup var 18 meter.
Vasstemperaturen var 9,1 °C.
Figur 8. Dyrehaugsvatnet med garnplassering og stasjonar for elektrisk fiske og planktontrekk.
25 4.2.3.1 Fisk
Ved prøvefisket i Dyrhaugsvatnet vart det sett åtte botngarn (figur 8). Alle garna fanga fisk. Totalt vart det teke 36 aurar frå 13,5 – 41,6 cm (figur 9), og dette gjev ein tettleik på 10 fisk per 100 m2, noko som indikerer ein middels tett bestand. Alderen på fiskane varierte frå fire til tretten år, med flest seksåringar (figur 9). Aldersfordelinga var irregulær då det var relativt få fisk på fire og fem år, medan ni- og tiåringar ikkje fanst i fangsten. Fangsten ga ingen teikn til at veksten stagnerte(figur 9). Frå fire til sju år var den gjennomsnittlege årlege tilveksten 3,4 cm per år. 24 av dei totalt 36 fiskane var feittfinneklipte. Alle fiskar under seks år var feittfinneklipte, med unntak av ein på fire og ein på fem år som ikkje var feittfinneklipte. Eldste registrerte feittfinneklipte var ein 8 åring.
Av fangsten var 8 av fiskane kjønnsmogne, medan 1 var kvilande og 27 fisk var umogne. Alder kor 50
% av hoene er kjønnsmogne ser ut til å liggje ein stad mellom åtte og ti år. Dei gjennomsnittlege verdiane av lengde, vekt, k-faktor, feittstatus og mageinnhald er vist i tabell 7. Den gjennomsnittlege k-faktoren var 1,02, og k-faktoren var relativt konstant over observert lengdeintervall (figur 9). Vekta varierte frå 27 til 631 gram, og gjennomsnittleg vekt var 145 gram. Av fangsten hadde 3 fiskar kvit kjøttfarge, 11 lys raud kjøttfarge og 22 raud kjøttfarge. Det vart registrert parasittar på 1 av fiskane.
Graden av parasittering var 1 på 1 av fiskane. Parasittane som vart observerte var artar tilhøyrande slekta Dipholobotrium (måkemark eller fiskeandmark).
Figur 9. Lengdefordeling (delfigur A), aldersfordeling (delfigur B), empirisk vekst med standardavvik (delfigur C) og kondisjon - lengde forhold med trendlinje teikna inn (delfigur D) for aure fanga med garn i Dyrehaugsvatnet.
Tabell 7. Gjennomsnittleg lengde, vekt, k-faktor, feittstatus og magefyllingsgrad for fisk fanga med garn i Dyrehaugsvatnet. Standardavvik (Sd) og tal fisk (n) undersøkt er vist.
Fisketype Fiskemål Lengde (cm) Vekt (g) K-faktor Feitt Mage
Aure Gj.snitt 22,5 145,4 1,02 1,5 2,2
Sd 6,7 143,5 0,06 0,7 1,0
n 36 36 36 36 36
0 2 4 6 8 10 12
0+ 1+ 2+ 3+ 4+ 5+ 6+ 7+ 8+ 9+ 10+ 11+ 12+ 13+
Tal fisk
Alder B
n = 36
0 1 2 3 4 5 6 7 8
6 8 10 12 14 16 18 20 22 24 26 28 30 32 34 36 38 40 42 44 46 48 50
Tal fisk
Lengde (cm) n = 36
A
0 5 10 15 20 25 30 35 40 45
0+ 1+ 2+ 3+ 4+ 5+ 6+ 7+ 8+ 9+ 10+ 11+ 12+ 13+
Lengde (cm)
Alder C
n = 36
3
10
1 1
7 11 3
0,4 0,6 0,8 1 1,2 1,4 1,6
0 5 10 15 20 25 30 35 40 45
k-faktor
Lengde (cm) D
n = 36
26 Analysen av mageinnhaldet til eit utval av fiskane fanga på garn i Dyrehaugsvatnet viste at hovudføde under prøvefisket var vårfluger (40 %), men og ein del vasslopper (35 %) (figur 10). I tillegg vart det også funne fjørmygg (18 %) og nokre steinfluger, hoppekreps og terrestriske insekt i magane.
Figur 10. Mageinnhald i volumprosent til eit utval av fiskane fanga Dyrehaugsvatnet.
Bilete 5. Bilete til venstre viser potensielt gyteområde i eit sund (sjå Sund C figur 8). Bilete til høgre viser Mathis vår følgjesvein til Dyrehaugsvatnet.
El-fiske
Det vart gjennomført elektrisk fiske i tre innløp, eitt sund og i utløpet (figur 8). Det vart fanga til saman 10 fiskar frå 9,2 cm til 25 cm og dei var frå 2 til 9 år gamle. Alle fiskane var feittfinneklipte og umogne, unntatt den største som var ein mogen hannfisk med feittfinne. Han vart fanga i den største innløpsbekken (bekk E), og otolitten kunne tyda på at det var ein villfisk. Flest fisk vart fanga i den største innløpsbekken (bekk E) og to vart teken i 20 meters el-fiske av strandsona, i tillegg vart to teken i sundet (C). I sundet var det brekk på vassflata og straumen var synleg. Fleire stader i vatnet var det observert eigna gytegrus på rundt 1 til 2 meter djupne. Særskilt i sundet, utanfor nokre av bekkene
0 10 20 30 40 50 60 70 80
Fjørmygg Vårfluger Steinfluger Vasskalv Vannmidd Vasslopper Hoppekreps Muslingar Land/luft-insekt
Volumprosent
Dyregrupper
n = 22
27 (bekk D og B), og i midtre del av vatnet mellom garnplassering 3 og 4, men og rett før utløpet. Det vart ikkje fanga fisk i utløpet. Oversikt over fangst, berekningar av yngel og oppvekstareal, el-fiska areal, og eigna tilgjengeleg gytesubstratareal for Dyrhaugsvatnet er vist i vedlegg 1.
4.2.3.2 Dyreplankton
Blant vasslopper var Bosmina longispina mest talrik, men det vart og registrert ein del Daphnia
"umbra" i prøven. I tillegg få eller enkelte individ av Holopedium gibberum, Chydorus cf. Sphaericus, Alonella nana, og Acroperus harpae. Blant hoppekreps vart ein del Cyclops scutifer og svært mange Cyclopoide naupliuslarver registrert. Av hjuldyr vart det ein del Kellikottia longispina, Keratella hiemalis og ein del individ av slekta Conochilus registrert. Oversikt over alle dyreplankton fanga i Dyrehaugsvatnet er vist i vedlegg 2.
4.2.3.1 Vasskvalitet
Dyrhaugsvatnet hadde pH 5,99, fargetal 2, kalsium 0,36 mg/l og alkalitet ved pH 4,5 var <0,01 mmol/l. Verdien for reaktivt aluminium var 5 μg/l. Den syrenøytraliserande kapasiteten (ANCtoc) var 9,9 μekv/l. Oversikt over alle vasskjemiske data for Dyrhaugsvatnet er vist i vedlegg 3.
4.2.3.4 Vurdering
Vi tilrår å oppretthalde utsetjingane på 100 fisk årleg. Både veksten og kondisjonen var god og det fans ein del individ av vassloppa Daphnia umbra i zooplanktonprøva. Denne zooplanktonarten er noko utsette for fiskepredasjon. 24 av dei totalt 36 fiskane i garnfangsten var feittfinneklipte. Vi trur ikkje det finst naturleg rekruttering i Dyrhaugsvatnet, men ein fisk på 10 år hadde otolittar som kunne tyda det motsette. Difor er det viktig å klippe feittfinna på utsette fisk og gjennomføre eit nytt prøvefiske om ein femårsperiode. Vasskvaliteten i Dyrhaugsvatnet var relativt dårleg sjølv om den hadde betra seg noko sidan førre prøvefiske. Syrenøytraliserande kapasitet var godt under dei tilråda 30 µekv/l (Hesthagen mfl 2003). Verdiane for kalsium og alkalitet var og låge i forhold til det som er gunstig for fisk (Hesthagen & Astorp 1998, Lund mfl. 2002). Av dyreplankton vart det registrert artar som er vanlege i desse delane av landet (Hobæk 1998). Utsettingshistorikk og evalueringar av ulike tidlegare prøvefiske kan sjåast i (Gladsø Hylland 2004).
28
4.2.4 Prestesteinsvatnet
Bilete 6. Utsikt over Prestesteinvatnet.
Prestesteinsvatnet (bilete 6) ligg på Sognefjellet i Luster og Lom kommune (figur 1). Vatnet er 4,12 km² stort, høgaste regulerte vasstand er 1357 moh. og reguleringshøgda er 23 meter. Prestesteinsvatnet vart undersøkt 30. august. Siktedjupet varierte ein god del i innsjøen. I sør (ved Stilla) var sikten under ein meter, medan sikten i midtre del av vatnet var 4,5 meter. Vasstemperaturen i overflata var 9,1 °C.
Under prøvefisket var magasinet ca. 4 meter under høgaste regulerte vasstand og største registrerte djup under prøvefisket var 30 meter.
Figur 11. Prestesteinsvatnet med garnplassering, stasjonar for elektrisk fiske og planktontrekk. Stad med gyteaktivitet er også teikna inn.
29 4.2.4.1 Fisk
Ved prøvefisket i Prestesteinsvatnet vart det sett seksten botngarn og eitt flytegarn. Tre av botngarna vart sett saman i ei lenkje (figur 11). Flytegarn og botngarn nummer 12 og 13 fanga ingen fisk. Totalt vart det teke 46 aurar frå 12,2 – 45,9 cm (figur 12), og dette gjev ein tettleik på 6,4 fisk per 100 m2, noko som indikerer ein under middels tett bestand. Alderen på fiskane varierte frå ein til elleve år, med flest fireåringar (figur 12). Aldersfordelinga var normal, sidan aldersklassene under fire år truleg ikkje er fullt rekrutterte i fangsten. Ingen utprega stagnasjon i vekst vart påvist, men av fangsten kan det sjå ut som om veksten flatar ut ved lengder kring 30 cm, men med økt tilvekst for fisk over 30 cm (figur 12). Frå to til sju år var den gjennomsnittlege årlege tilveksten 3,1 cm per år, medan gjennomsnittlege årlege tilveksten var 4,3 cm frå åtte til elleve år. 42 av dei totalt 46 fiskane var feittfinneklipte. Alle fiskar under ni år var feittfinneklipte, med unntak av ein på eit år som ikkje var feittfinneklipte. Eldste registrerte feittfinneklipte var ein niåring.
Av fangsten var 12 av fiskane kjønnsmogne, medan tre var kvilande og 50 fisk var umogne. Alder kor 50 % av hoene er kjønnsmogne ser ut til å liggje mellom åtte og ni år. Dei gjennomsnittlege verdiane av lengde, vekt, k-faktor, feittstatus og mageinnhald er vist i tabell 8. Den gjennomsnittlege k-faktoren var 1,07 og k-faktoren var relativt konstant over observert lengdeintervall (figur 12). Vekta varierte frå 20 til 1057 gram, og gjennomsnittleg vekt var 150 gram. Av fangsten hadde 14 fiskar kvit kjøttfarge, 21 lys raud kjøttfarge og 11 raud kjøttfarge. Det vart registrert parasittar på 17 av fiskane.
Graden av parasittering var 1 på 13 av fiskane, 2 på 3 av fiskane og 3 på 1 av fiskane. Parasittane som vart observerte var bendelormar av arten Eubotrium crassum (auremark) og artar tilhøyrande slekta Dipholobotrium (måkemark eller fiskeandmark).
Figur 12. Lengdefordeling (delfigur A), aldersfordeling (delfigur B), empirisk vekst med standardavvik (delfigur C) og kondisjon - lengde forhold med inntegna trendlinje (delfigur D) for aure fanga med garn i Prestesteinsvatnet.
0 2 4 6 8 10 12 14 16 18
0+ 1+ 2+ 3+ 4+ 5+ 6+ 7+ 8+ 9+ 10+ 11+
Tal fisk
Alder B
n = 46
0 1 2 3 4 5 6 7 8
6 8 10 12 14 16 18 20 22 24 26 28 30 32 34 36 38 40 42 44 46 48 50
Tal fisk
Lengde (cm) n = 46
A
0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50
0+ 1+ 2+ 3+ 4+ 5+ 6+ 7+ 8+ 9+ 10+ 11+
Lengde (cm)
Alder C
n = 46
7 3
16
2 2
2 9 1
1 1 2
0,4 0,6 0,8 1 1,2 1,4 1,6
0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50
k-faktor
Lengde (cm) D
n = 46
